Вікіпэдыя

Гусарыя: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8
Rescuing 0 sources and tagging 13 as dead.) #IABot (v2.0.8.1
Радок 24:
 
=== Паходжаньне тэрміну ===
Паводле адной з вэрсіяў у X стагодзьдзі ў [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскіх]] вайсковых статутах згадваецца лёгкая коньніца, якая называлася ''chosariori'' ці ''chonsariori''. У ёй служылі балканскія найміты, часьцей за ўсё [[Сэрбія|сэрбы]], асноўнымі абавязкамі якіх былі выведка і дывэрсійныя набегі. У сваю чаргу, бізантыйскі тэрмін мог утварыцца ад [[Лацінская мова|лацінскага]] ''cursores'' — так называлася лёгкая коньніца ў часы заняпаду [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]]. У сэрбскай мове грэцкае ''гонсарыі'' ператварылася ў ''гусар''<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=hussar Online Etymology Dictionary] {{ref-en}}</ref> і стала сынонімам слова ''бандыт''. У XIV стагодзьдзі [[Сэрбскае царства]] са сталіцай у горадзе [[Рас]] пала, і многія сэрбскія гусары знайшлі прытулак у [[Вугоршчына|Вугоршчыне]]&nbsp;— дзе разам з вугорцамі змагаліся з [[Асманская імпэрыя|асманскай]] экспансіяй. Так у [[Вугорская мова|вугорскай мове]] магло зьявіцца слова [[Гусары|гусар]]<ref name=NS-3-6>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 3-6 {{ref-ru}}</ref><ref name="Soldatenko">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. — СПб.: Орел, №&nbsp;3, — 1993. С.&nbsp;17—24. {{ref-ru}}</ref>.
 
Паводле іншай вэрсіі ў 1458 годзе вугорскі кароль [[Мацьяш Корвін]] загадаў для абароны ад турак сабраць адмысловае коннае апалчэньне. У яго набіралі па адным жаўнеры з дваццаці двароў — па-вугорску ''husz'' азначае дваццаць<ref name=NS-3-6 />, ''ar''&nbsp;— заробак<ref>''Brzezinski R.'' [https://web.archive.org/web/20160311154536/https://books.google.by/books?id=GCW2VIgJ5o0C&dq=Polish+Armies+1569-1696&hl=ru Polish Winged Hussar 1576—1775]. — Oxford: Osprey, 2006. P. 5.{{ref-en}}</ref>. Адсюль пайшла назва апалчэнцаў — «гусары».
Радок 63:
{{Цытата|Я скакаў адна ад адной роты… абяцаючы весьці салдатаў асабіста, пагражаючы ім шыбеніцай, прывабліваючы іх узнагародамі, але нічога не дапамагала!|[[Гетман польны літоўскі]] [[Крыштап Радзівіл]]}}
 
Падобныя сцэны паўтараліся ў 1626 годзе пад [[Гнеў (горад)|Гневам]]<ref>''Jerzy Teodorczyk''. Bitwa pod Gniewem 1626. Pierwsza porazka husarii. — Studia i Materiały do Historii Wojskowości, 1966. — P. 70-172.{{ref-pl}}</ref><ref>'' Cichowski J., Szulczyński A.'', Bitwa pod Gniewem (22.IX-29.IX-1.X 1626) Husaria — wyd. II. — Warszawa, 2004. {{ref-pl}}</ref>, пры [[Дыршаў]] (1627), у гады «[[Швэдзкі патоп|швэдзкага патопу]]» (1655—1658). Аднак самы адчувальны ўдар па гусарыі нанесьлі [[Украіна|ўкраінскія]] [[казакі]]<ref name=NS-32>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 32 {{ref-ru}}</ref>. Кавалерыя мала што магла супрацьпаставіць казацкай тактыцы [[гуляй-горад]]у і шквальнаму стрэльбаваму агню. У 1652 годзе ў {{артыкул у іншым разьдзеле|Бітва пад Батогам|бітве пад Батогам|pl|Bitwa pod Batohem}} колер польска-літоўскага гусарства трапіў у палон і быў закатаваны.
 
У пачатку XVIII стагодзьдзя Рэч Паспалітая была ўцягнутая ў [[Паўночная вайна (1700—1721)|Паўночную вайну]]. Армія канфэдэрацыі сутыкнулася зь пераўзыходнай швэдзкай арміяй. Першая жа генэральная [[бітва пры Клішаве]] ў 1702 годзе выявіла перавагу швэдаў — конны польскі атрад, палову якога складалі крылатыя гусары, был прыпынены штучнымі перашкодамі (гішпанскімі казламі). Камандуючы войскам [[польны гетман каронны]] [[Гіеранім Любамірскі]] загадаў сысьці з поля бою<ref name="ReferenceA"/>.
Радок 96:
Найбольш важным навыкам гусара было дасканалае валоданьне пікай і ўпэўненае кіраваньне канём, бо на практыцы вершніку часта прыходзілася на поўным скаку кіраваць аднымі нагамі. Гэтыя ўменьні адточваліся адмысловымі практыкаваньнямі, як то: скок ў сядло (не кранаючыся пры гэтым сядзельнай лукі); разварот пасьля галопу ў акрэсьленым крузе малога дыямэтру; узьняцьце зь зямлі пікай шапкі ці перахват пікай пярсьцёнка, усталяванага на козлах або падвешанага на шнурку{{Заўвага|Практыкаваньне вядоме пад назвай «верхагоны да абруча».}}. Папулярнымі на пачатку XVII стагодзьдзя былі гусарскія турніры накшталт сярэднявечных рыцарскіх.
 
Вельмі эфэктна і вельмі небясьпечна гусары адпрацоўвалі імітацыю атакі — лоб у лоб трымаючы дзіды наперавес, дзьве сьценкі вершнікаў несьліся насустрач: пры гэтым кожны гусар павінен быў трапіць у прамежак у супрацьлеглым шыхце між суседнімі коньнікамі, нікога пры гэтым не параніўшы выцягнутай пікай і пільнаваць, каб не параніцца самому<ref name=NS-22>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 22 {{ref-ru}}</ref>.
 
=== Склад і шыхт харугвы ===
Радок 105:
Чэлядзь у сваю чаргу дзяліліся на чэлядзь почтавую і чэлядзь вольную ({{Мова-pl|luźna czeladź}}). Почтавая чэлядзь разам з таварышамі прымала ўдзел у бітвах — таварышы займалі месцы ў першым шэрагу атакуючых парадкаў, а почтавая чэлядзь займала месца ззаду свайго таварыша. Вольная чэлядзь займалася абозам і гаспадаркай, арганізоўвала побыт падчас паходу<ref>''Сікора Р.'' З історії польських крилатих гусарів. — Київ: Дух і літера, 2012. С. 10.{{ref-uk}}</ref>.
 
У рэгістры гусарскай роты кракаўскага ваяводы вялікага гетмана Стэфана Патоцкага на пэрыяд з 1 красавіка і да канца чэрвеня 1658 году значацца<ref name=NS-10>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 10 {{ref-ru}}</ref>: сьвіта пана ротмістра — 24 коні; сьвіта пана паручніка — 6 коней; сьвіта пана харунжага — 4 коні; далей ідуць [[таварыш]]ы, пералічаныя пайменна, 48 зь якіх са сьвітай у 3 коні і 2 са сьвітай у 2 коні.
 
У часы [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]] ў другой палове XVII стагодзьдзя гусарская харугва шыхтавалася наступным чынам: у тры шэрагі, у першым ставіліся найбольш загартаваныя гусары — таварышы. У астатніх шэрагах ставілася [[Пахолік|пачтовыя]] — звычайныя гусары. Асобна выдзяляліся:
Радок 114:
* Заяжджаючыя ({{мова-pl|zajeżdżający}}) — два таварышы, якія сачылі за парадкам з тылу харугвы. Калі хтосьці са сьвіты, ці нават з таварышаў, рабіў спробу ўцячы мелі права яго забіць, каб пазьбегнуць панікі.
 
Акрамя вышэйпералічаных, на полі бою разам з харугваю абавязкова прысутнічалі ротныя музыкі — барабаншчыкі і некалькі трубачоў<ref name=NS-7>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 7 {{ref-ru}}</ref>, і ўзброеныя слугі, якія падносілі гусарам новыя дзіды замест зламаных, а ў выпадку патрэбы самі маглі ўступіць у бой<ref name=NS-26>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 26 {{ref-ru}}</ref>.
 
=== Каманды ===
Пры атацы паводле гетманскага дэкрэту ад 1704 году ротмістар падаваў наступныя каманды{{Заўвага|Сьпіс каманд утрымліваецца ў «гетманскім дэкрэце» ад 1704 году, выдадзеным, відаць, гетманам Гіеронімам Любамірскім.}}<ref name=NS-27>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 27 {{ref-ru}}</ref>:
 
* Замоўкнуць! ({{мова-pl|uciszcie się!}});
Радок 174:
Акрамя пікі, да ўзбраеньня таварыша гусарыі ўваходзілі<ref name="Boplan1" /><ref name="Boplan1" /><ref>''Квитковский Ю. В. '', [http://www.moscowtrainings.ru/sablya.htm Польское оборонительное вооружение], М.:&nbsp;Наука, 1994. {{ref-ru}}</ref>:
* [[Канчар]] ({{мова-pl|koncerz}}) — від мяча, характаразуецца вельмі даўгім (да 1,5 м<ref name=autogenerated1>[https://web.archive.org/web/20131020104544/http://territa.ru/load/23-1-0-2061 Военно-исторический альманах «Новый Солдат» № 192 «Венгерские Гусары 1756—1815»], Артёмовск, 2002, С. 7{{ref-ru}}</ref>), выключна колючым клінком, трох- ці чатырохграннага сячэньня. Мог выкарыстоўвацца замест пікі, калі гусар губляў ці ламаў сваю асноўную зброю<ref>''Бохан Ю.'' Канчар // Вялікае княства Літоўскае: Энцыкляпэдыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыкляпэдыя, 2005. — 788 с.: іл. {{ISBN|985-11-0378-0}}. С. 39.</ref>. Канчар падвешваўся на сядле пад правым ці левым каленам.
* [[Палаш]] — ({{мова-tr|pala}} — меч) — рубяча-колючая лязовая халодная зброя з шырокім да канца, прамым ці зьлёгку загнутым і даўгім — да 100 см — клінком, які можа мець двухбаковае (раньнія ўзоры), часьцей за ўсё — аднабаковае або паўтарачнае завострываньне. Гусары абавязаны былі па статуту пасьля першай атакі (што звычайна аўтаматычна азначала страту асноўнай зброі — пікі) дастаць палаш і працягваць бой з дапамогай яго<ref>''Палаш'' // Военно-энциклопедический словарь. Москва, 1984 г. {{ref-ru}}</ref><ref name=NS-29>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 29 {{ref-ru}}</ref>.
* [[Шабля]]-карабеля — больш тонкая і лёгкая шабля, звычайна з багата аздобленай срэбрам і смарагдамі рукаяцьцю. Была дэкаратыўным элемэнтам і выкарыстоўвалася шляхтай у большай ступені дзеля ўпрыгожаньня<ref>''Бажэнаў Ю''., ''Басін Я''. Карабеля // Вялікае княства Літоўскае: Энцыкляпэдыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыкляпэдыя, 2005. — 788 с.: іл. {{ISBN|985-11-0378-0}}. С. 47.</ref>.
* [[Кінжал]] ({{мова-ar|خنجر}}, ''ханджар''), ці, на землях [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]], ''пуйнал'' ({{мова-it|pugnale}}) — кароткая клінковая зброя, прызначаная для колючага ўдару<ref>''Бохан Ю.'' Кінжал // Вялікае княства Літоўскае: Энцыкляпэдыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыкляпэдыя, 2005. — 788 с.: іл. {{ISBN|985-11-0378-0}}. С. 95.</ref>. Мацаваўся на баку — яго можна было выкарыстоўваць пасьля прарыву варожага шыхту, калі трэба было секчыся з ворагам ў цеснай схватцы.
* [[Булава]] — зброя блізкага бою, з мэталёвым акруглым ці шматгранным навершам і драўлянай (радзей мэталёвай) рукаяцьцю. Ня выключана для баявых патрэбаў выкарыстаньне на навершы шыпоў, у ВКЛ часта выкарыстоўваліся булавы з навершам у выглядзе кубу<ref>''Бохан Ю''. Булава // Вялікае княства Літоўскае: Энцыкляпэдыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Менск: Беларуская Энцыкляпэдыя, 2005. — 684 с.: іл. {{ISBN|985-11-0314-4}}. С. 355.</ref>.
* [[Надзяк]] ({{мова-pl|nadziak}}), ''наджак'', ''клявец'', ''чакан'' — ручная халодная зброя, зь сякерападобнай баявой часткай у выглядзе дзюбы з аднаго боку, байка зь іншага. Разьлічаны на прабіцьцё дасьпеху вострым канцом ці на раздрабляльны ўдар абухом. Часьцяком выкарыстоўваўся шляхтай у паўсядзённым жыцьці ў якасьці посаху, які мог вокамгненна ператварацца ў эфэктыўную зброю<ref>''Клевец'' // [http://www.vehi.net/brokgauz/Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref><ref>''Чекан'' // [http://www.vehi.net/brokgauz/Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-ru}}</ref><ref>[http://www.moscowtrainings.ru/sablya.htm Польское наступательное вооружение] {{ref-ru}}</ref>.
* Адназарадныя [[пісталет]]ы ў ольстрах у сядзельнай лукі́ або — укарочаны [[мушкет]] (бандалет)<ref>''Сікора Р.'' З історії польських крилатих гусарів. — Київ: Дух і літера, 2012. С. 64.{{ref-uk}}</ref>, нярэдка [[лук]] з калчанам{{Заўвага|[[Падкаморы]] Сандамірскі і сьведка падзеяў, Станіслаў Дунін-Карвіцкі (1640—1728) адзначае, што многія гусарскія таварышы насілі лук нават у XVIII стагодзьдзі падчас [[Паўночная вайна (1700—1721)|Паўночнай вайны]], выклікаючы тым самым зьдзіўленьне ў эўрапейцаў. }}<ref name=NS-15>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 15 {{ref-ru}}</ref>.
 
{{панарама|Koncerz.png|840px|<center><small>Канчар — клінок (130—160 см) трохграннага сячэньня, з закрытай гардай. Канчар гусары выкарыстоўвалі, як асноўную зброю для атакі пасьля страты пікі, альбо перасьледуючы ўжо ўцякаючага ворага. Канчаром можна было паразіць нават ляжачага на зямлі праціўніка<ref name="Марков" />.</small></center>}}
Радок 218:
=== Коні і вупраж ===
[[Файл:Siodla 17 wiek caly garnitur.jpg|240пкс|міні|Сядло і вупраж [[таварыш]]а, XVII стагодзьдзе]]
У гусарыі выкарыстоўваліся коні, выведзеныя зь мясцовых пародаў з прымешкам усходніх: турэцкай, туркмэнскай, пэрсыдзкай і г.д. Гэта былі трывалыя і хуткія коні, здольныя працяглы час несьці на сабе вагу да 100 кіляграмаў (сярэдняя маса вершніка разам з рыштункам) і, у выпадку патрэбы, адразу пасьля маршу ўступіць у бой. У 1568 годзе [[Папа Рымскі|Папскі]] [[нунцый]] Рудж’еры адзначаў, што «польскія коні даволі рослыя, больш марудныя за турэцкіх, хоць дужэйшыя і прыгажэйшыя за іх». Тут жа ён дадаваў, што літоўскія рысакі «нашмат меншыя і слабейшыя за польскіх»{{Заўвага|Існуе меркаваньне, што крылаты конь «Пегасус» — [[герб Слуцку]], нішто іншае як стылізаваная выява гусарскага каня.}}<ref name=NS-21>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 21 {{ref-ru}}</ref>. Сядло ўжывалася ўсходняга тыпу, ў багатых шляхціцаў было аздобленае [[аксаміт]]ам, з падхвоснымі рамянямі для паляпшэньня апоры вершніка пры дзідавым удары.
 
Конь быў асноўным выдаткам на экіпіроўку гусара і каштаваў мінімум 200 [[талер]]аў. Звычайна таварыш меў па некалькі коней: два-тры, сустракаліся нават чатырохконныя таварышы. Коні мяняліся ў залежнасьці ад умоваў і патрэбы ў тых ці іншых дзеяньнях. Выдача ці продаж гусарскага каня за мяжу не дазваляліся пад пагрозай сьмяротнага пакараньня<ref>''Sawicka Z.'' Koń w życiu szlachty. S. 46-50.{{ref-pl}}</ref><ref>''Cichowsky J., Szulczynski A.'' Husaria. Warszawa — 1977. S. 97. {{ref-pl}}</ref>.
Радок 225:
На аднаго гусарскага таварыша прыходзілася некалькі пахолікаў, таму на аднаго таварыша прыходзілася ад трох да дзесяці коней. Конь мог захварэць, атрымаць раненьне, таму патрэбна была быць магчымасьць замены. Акрамя гэтага, быкі або валы цягнулі вазы з правізіяй і іншымі неабходнымі ў паходзе рэчамі. Калі правізія сканчалася, рэзалі на мяса быкоў ці валоў, а калёсы пускалі на дровы. Гусары прывыклі ваяваць з камфортам, таму ў абозе за імі ехала вялікая колькасьць разнастайнага скарбу: сякеры, ланцугі для вязкі вазоў, рыдлёўкі для земляных умацаваньняў, дываны, матрацы, пярыны, прасьціны, абрусы, сурвэткі, куфры, палаткі, ложкі, алькаголь, прысмакі, кнігі і многае іншае<ref>''Сікора Р.'' З історії польських крилатих гусарів. — Київ: Дух і літера, 2012. С. 68.{{ref-uk}}</ref>. Напрыклад на таварыша Гасеўскага і яго траіх пахолікаў прыходзіўся абоз зь пяці вазоў.
 
Вось як апісваў сьведка абоз невялікай гусарскай роты<ref>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 23 {{ref-ru}}</ref>:
{{Цытата|У мінулым годзе ў горада [[Жэшаў|Жэшава]] я ішоў міма роты ўсяго з 60 гусараў і налічыў 225 павозак, зь якіх амаль палова была запрэжаная чатырма ці шасьцю конямі. Я не кажу пра адзіночных коней, жанчынах і дзецях, якіх бязь ліку ішло сьледам.|[[Шыман Старовольскі]], Сапраўдны рыцар (''Prawy rycerz'') 1648.}}
 
Радок 240:
 
У гады «[[Крывававы патоп|крывавага патопу]]», ва ўмовах працяглай вайны, паводле сьведчаньняў відавочцаў, толькі кожны дзясяты гусар быў апрануты ў латы, крылы ператварыліся ў рэдкасьць. Пасьля заканчэньня зацяжной вайны, калі эканоміка стала аднаўляцца, гетман, а пазьней кароль — [[Ян III Сабескі]] прыклаў усе намаганьні, каб зноў апрануць усіх гусараў у латы, у гэты ж час крылы сталі мацаваць ня да сядла, а на кірасах. Кансэрватыўныя літвіны, аднак, па-ранейшаму звычайна выкарыстоўвалі «стары» тып крыла. Тагачасны гісторык і сьведка Енджэй Кітовіч{{Заўвага|Енджэй Кітовіч (1727 [1728] — 1804) — польскі гісторык і мэмуарыст. Правёў частку жыцьця ў лягерах барскіх канфэдэратаў. У 1771 паступіў у духоўную сэмінарыю ў Варшаве. Каля 1777 стаў ксяндзом. Рэшту жыцьця правёў [[пробашч]]ам прыходу ў Жэчыцы ({{мова-pl|Rzeczyca}}).}} адзначае:
{{Пачатак цытаты}}Літоўскія гусары,.. сеўшы на каня, зьлева мацуюць вялізнае крыло, вырабленае з страўсавага пер’я. Крыло закрывае ўвесь левы бок каня і вершніка да лыткі<ref name=NS-17-19>''ред. Киселёв'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 17-19 {{ref-ru}}</ref>.{{Канец цытаты}}
 
Існуюць таксама меркаваньні, у тым ліку і сучасьнікаў, што крылы падчас нападу стваралі шум і палохалі коней суперніка, нібыта абаранялі ад шабельных удараў ззаду, а таксама перашкаджалі накідваньню аркана<ref name=NS-17-19 />.
Радок 363:
* Сікора Р. З історії польських крилатих гусарів. — Київ: Дух і літера, 2012. — 96 p. — {{ISBN|978-966-378-260-7}}. {{ref-uk}}
* Васильев А. [http://www.kulichki.com/gusary/istoriya/polish/vasilev/ Польско-литовская гусария XVII века], М.: Цейхгауз, № 7. — 1998. {{ref-ru}}
* [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775]{{Недаступная спасылка|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Новый солдат: военное-исторический альманах / под ред. В. И. Киселёва. — 2002. — № 142. {{ref-ru}}
* Brzezinski R. Polish Armies 1569—1696. — Oxford: Osprey, 1987. — Vol. 1. — 48 p. — {{ISBN|0-85045-736-X}}. {{ref-en}}
* Brzezinski R. Polish Armies 1569—1696. — Oxford: Osprey, 1988. — Vol. 2. — 48 p. — {{ISBN|0-85045-744-0}}. {{ref-en}}
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Гусарыя»