13-ы Беларускі паліцыйны батальён СД: розьніца паміж вэрсіямі

У некаторых навуковых працах, якія тычацца батальёну, Мазур і Орсіч маюць годнасьці [[Старшы лейтэнант|старшых лейтэнантаў]]<ref name=":3">{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=172}}</ref>, але, паводле Кушаля, яны былі [[Малодшы лейтэнант|падлейтэнантамі]]<ref name=":0" />, з чым таксама пагаджаецца частка дасьледчыкаў<ref name=":4" />.

[[Файл:Фізычныя практыкаваньні жаўнераў СД.jpg|зьлева|значак|Фізычныя практыкаваньні жаўнераў]]

 

Пра батальён Кушаль пісаў:<ref name=":0" /><blockquote>''Батальён гэты быў добра абмундзіраваны й знаходзіўся на ваенным харчаваньні. Справа ўзгадаваньня жаўнераў была пастаўленая вельмі высока. Усё беларускае грамадзянства зьвяртала на батальён вялікую ўвагу, для батальёну ладзіліся тэатральныя паказы, вечарыны й іншае. [[Саюз беларускай моладзі|Саюз моладзі]] з свайго боку даваў для жаўнераў аматарскія паказы. Адным словам, гэта быў узорны вайсковы аддзел — улюбёнец беларускага грамадзянства.''</blockquote>Нямецкім камандоўцам батальёну прызначылі [[Афіцэр|афіцэра]] з апарату [[Эдуард Штраўх|Штраўха]] — [[СС]]-[[штурмбанфюрэр]]а Курта<ref name=":9" /> Юнкера<ref name=":17">{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=173}}</ref><ref>{{Кніга|год=1992|аўтар=[[Язэп Найдзюк]], [[Іван Касяк]].|назва=Беларусь учора і сяньня|спасылка=https://web.archive.org/web/20200612214110/http://www.kamunikat.info/kataloheedc.html?pub_start=290&pubid=9008|старонкі=253}}</ref> (або Юнкерса)<ref name=":4">{{Артыкул|год=2004|аўтар=[[Сяргей Чуеў|Сергей Чуев]].|спасылка=http://www.warmech.ru/karateli/bel_pol_1.html|выданьне=Проклятые солдаты. Предатели на стороне III рейха|загаловак=Белорусские полицейские батальоны|мова=ru|архіўная спасылка=https://web.archive.org/web/20200603073254/http://www.warmech.ru/karateli/bel_pol_1.html}}</ref>.

 

== Шлях батальёну ==

У траўні 1943 году батальён пайшоў у [[Апэрацыя «Котбус»|акцыю супраць партызанаў]]<ref name=":4" /> у ваколіцах [[Менск]]у<ref name=":17" /> й [[Лепель|Лепелю]]<ref name=":4" />. Тамака як камандоўцы, так і стральцы паказалі сябе з найлепшага боку. Пасьля колькітыднёвай акцыі батальён вярнуўся ў [[Менск]]. Немцы, у тым ліку й камандовец батальёну, вельмі хвалілі падначаленых [[Беларусы|беларусаў]]. У часе акцыі былі забітыя некалькі дзясяткаў беларускіх ваяроў<ref name=":17" />. Гэтыя ахвяры вельмі ўрачыста былі пахаваныя ў Менску пры ўдзеле беларускай грамадзкасьці й немцаў. Паводле тагачаснай публікацыі у «[[Беларуская газэта (1941)|Беларускай газэце]]» «Памерлі, каб жыла Беларусь», прадстаўнік беларускай цывільнай грамадзкасьці прамаўляў на пахаваньні двух жаўнераў батальёну:<ref name=":22">{{Артыкул|загаловак=Памерлі, каб жыла Беларусь|аўтар=З. Бакун.|мова=be|год=1943|спасылка=https://sun9-43.userapi.com/c9868/u7689032/115409985/z_89406300.jpg|выданьне=[[Беларуская газэта (1941)|Беларуская газэта]]|архіўная спасылка=https://web.archive.org/web/20210624195445/https://sun9-43.userapi.com/c9868/u7689032/115409985/z_89406300.jpg|старонкі=3}}</ref><blockquote>''Толькі той, хто ставіць свабоду вышэй за жыцьцё, хто не баіцца сьмерці, можа прэтэндаваць на тое, каб стацца валадаром і гаспадаром, а не нявольнікам. Да такіх і належалі забітыя бандытамі беларускія жаўнеры.''</blockquote>Батальён паказваў сябе вельмі добра<ref name=":17" />, з-за чаго [[Францішак Кушаль|Кушаль]] разьлічваў на сфармаваньне яшчэ падобных беларускіх адзінак<ref name=":17" />.

 

* Зводны атрад жаўнераў акруговага камісарыяту.

 

=== Глыбокае ===

Улетку 1943 году<ref name=":4" /> першы зьвяз 1-е роты й частка другога зьвязу былі накіраваныя ў [[Глыбокае]], дзе вартавалі будынкі СД ды вязьніцы, канваявалі арыштаваных і вялі баявыя дзеяньні супраць партызанаў у навакольных вёсках<ref name=":4" />. Камандоўцам гэтага злучэньня быў ужо [[Старшы лейтэнант|надлейтэнант]]<ref name=":0" /> Орсіч, адзін з найвыдатнейшых афіцэраў батальёну. Ягоны зьвяз праводзіў вучэбнае вострае страляньне зь [[Мінамёт|мінамёта]], якое было прыкладна ў адзін час з пахаваньнем Гравэ<ref name=":0" />. Але адна міна ўзарвалася ў мінамёце, таму ўсе людзі, якія знаходзіліся побач, былі цяжка параненыя, у тым ліку й камандовец Орсіч, якому аскепак прабіў лёгкія навылёт. Паводле ўспамінаў Кушаля, Орсічаў стан у лязарэце быў амаль безнадзейны, хаця ў гэты момант, паводле тагачасных чутак, ён паправіўся й знаходзіўся ў лязарэце ў [[Баварыя|Баварыі]] на вылячэньні<ref name=":0" />.

 

==== Бандыкава дэзэрцыя ====

Стасункі паміж камандоўца батальёну, немцам, і беларускімі афіцэрамі штораз горшаліся й сталі немагчымымі. Нямецкія афіцэры былі поўнымі панамі становішча ў ротах. Гэтакі стан рэчаў не задавальняў беларускіх афіцэраў. У [[Аўгустова (Польшча)|Аўгустове]] на пастою лейтэнант [[Антон Бандык]] заалярмаваў сваю роту. Да паўстанцаў далучыліся афіцэры Іваніцкі, Дрозд і Мохарт і пад камандай Бандыка адлучыліся ад батальёну й пайшлі ў [[Аўгустоўская пушча|лес]]. Такім чынам 150 стральцоў і 4 афіцэры сыйшлі з батальёну<ref name=":13">{{Кніга|назва=КОРИЧНЕВЫЕ ТЕНИ В ПОЛЕСЬЕ. БЕЛОРУССИЯ 1943—1945|аўтар=[[Алег Раманько|Олег Романько]].|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/romanko_ov06.pdf|старонкі=176}}</ref>.

 

У чэрвені 1944 году некаторыя сяляне, ўзяўшы з сабой дзяцей, вырашылі выйсьці зь лесу й заняцца аднаўленьнем разбураных дамоў у вёсцы [[Таўшчы|Таўшчах]]. Але яны трапілі ў абкружэньне 5-й роты 13-га Беларускага паліцыйнага батальёну. Жаўнеры схапілі ўсіх, пазганялі іх у шчыльную суполку і канваявалі за ручай, у суседнюю вёску [[Чупры]]. Там былі два хлявы зь бярвеньня. Людзей пазганялі ў гэтыя пабудовы, абклалі сьцены салмоай і падпалілі. Людзі ў будынках крычалі й плакалі, з-за чаго адізн паліцыянт закінуў у адзін з хлявоў гранату, аднак плач ня сьціх. Людзі раптоўна змаглі выламаць дзьверы хлява і пачалі адтуль уцякаць, аднак паліцыянты пачалі страляць у іх. У хадзе гэтай акцыі выжыў толькі Іван Садко, які памёр праз два тыдні, але пасьпеў распавесьці гэтую гісторыю тутэйшым<ref name=":23">{{Артыкул|загаловак=Заживо сожженным|выданьне=Народнае слова|год=9.04.2009|аўтар=Екатерина Князева.|спасылка=http://nspaper.by/2009/04/09/zazhivo-sozhzhennym.html|архіўная спасылка=https://web.archive.org/web/20190728160522/http://nspaper.by/2009/04/09/zazhivo-sozhzhennym.html|мова=be}}</ref>.

 

 

==== Пакараньне ====

 

=== Чорная кошка ===

 

* Ва ўводнай частцы раману [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] «[[Змагарныя дарогі]]» каротка апісваецца гісторыя батальёну. Кастусь Акула называе батальён як Беларускі Спэцыяльны Батальён<ref>{{Кніга|загаловак=Змагарныя дарогі|спасылка=https://knihi.com/Kastus_Akula/Zmaharnyja_darohi.html|частка=[https://knihi.com/Kastus_Akula/Zmaharnyja_darohi.html#chapter19 Беларускі спэцыяльны батальён]|аўтар=[[Кастусь Акула]]|год=1962|месца=[[Таронта]]|старонак=583}} <small>[https://web.archive.org/web/20210628101329/https://knihi.com/Kastus_Akula/Zmaharnyja_darohi.html Архіўная копія]</small></ref>.

*18 чэрвеня 2009 году на канале [[Агульнанацыянальнае тэлебачаньне|АНТ]] адбылася прэм’ера дакумэнтальнага фільму «Над прорвай у хлусьні» ({{Мова-ru|«Над пропастью во лжи»}}) з цыклю «Злачынства стагодзьдзя» ({{Мова-ru|«Преступление века»}}), у якім распавядаецца пра спаленьне жыхароў вёсак [[Верацеі (Бягомскі сельсавет)|Верацеяў]], [[Таўшчы|Таўшчоў]] і [[Чупры|Чупроў]] жаўнерамі 5-ай роты батальёну<ref>{{Артыкул|загаловак=Чупры, 20.6.1944|аўтар=[[Антон Рудак]].|год=2009-06-19|спасылка=https://belarus-ww2.livejournal.com/21160.html|мова=be|архіўная спасылка=https://web.archive.org/web/20130923155519/http://belarus-ww2.livejournal.com/21160.html}}</ref>.