Гарадзенскі езуіцкі калегіюм: розьніца паміж вэрсіямі

'''Гарадзенскі езуіцкі калегіюм''' — адукацыйная ўстанова [[езуіты|ордэну езуітаў]] у [[Горадня|Горадні]], заснаваная з ініцыятывы караля [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]] ў [[1584]] годзе. Адзін з трох самых вялікіх касьцёлаў эпохі [[барока]] ў Рэчы Паспалітай<ref name=ref14>{{Кніга

У лютым- — пачатку траўня [[1584]] году Стэфан Баторы выклікаў у Горадню правінцыяла Польскай правінцыі ордэну Джавані Паола Кампана<ref>{{Кніга

|месца = [[Горадня]]- — [[Беласток]]

|год = [[7 лістапада]] [[2008]]

</ref> (па іншых дадзеныхзьвестках у [[1622]] годзе)<ref name=ref98/>, дзякуючы старосьце гарадзенскаму Станіславу Касабуцкаму, які, выпраўляючыся на вайну з туркамі, запісаў у завяшчаньні на выпадак яго сьмерці вёску Сухая Баля езуітам, але даходаў ад гэтае фундацыі хапала толькі для адкрыцьця ў горадзе місіянэрскай станцыі<ref name=ref98/>.

Ужо ў [[1558]] годзе быў ўстаноўленыустаноўлены мінімум матэрыяльнай базы для адкрыцьця калегіюму<ref name=ref99>{{Кніга

|частка = Иезуитский коллегиум в Гродно XVII-XVIIIXVII—XVIII стст.: очерк эволюции забытого образовательного учреждения

|загаловак = Гарадзенскі палімпсест. XII – XXXII—XX стст. Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі

|месца = [[Горадня]]- — [[Беласток]]

|год = [[7 лістапада]] [[2008]]

}}</ref>. Ён уключаў наяўнасьць жылога памяшканьня для саміх езуітаў, памяшканьне для заняткаў, касьцёла і набажэнстваў. Фундацыя павінна была забясьпечваць утрыманьне 14 чалавек (гэткі мінімум патрабаваўся для г. зв. граматыкальнай школы). У [[1565]] годзе мінімальны склад пэрсанала для калегіюмe павялічылі да 20 чалавек<ref name=ref99/>. З-за [[Магдэбурскае права|магдэбурскага права]] Горадні і разьмяшчэньня яго сярод «каралеўскіх сталовых маёнткаў» такога буйнога патрона, як [[Радзівілы]] ў [[Нясьвіж]]ы, гарадзенскаму дому ордэну езуітаў знайсьці не ўдалося. Пагэтаму далейшае яго разьвіцьцё зьвязвалася з паступовым назапашваньнем невялікіх фундацый<ref>{{Кніга

|загаловак = Jurydyki miasta Grodno w XV-XVIIIXV—XVIII wieku. Stanowy podział nieruchomości.

|год = [[2005]]

У [[1630]] годзе ў школе была заснаваная Марыянская Кангрэгацыя студэнтаў — самакіравальная грамадзкая арганізацыя навучэнцаў і бурса музыкантаў, якія ўпрыгожвалі ігрой прадстаўленьні школьнага тэатру. Праз тры гады, у [[1633]] годзе былі створаныя ўмовы, каб дадаць у адукацыйную праграму школы кляс паэтыкі. У [[1645]] годзе дадаўся кляс рыторыкі, пасьля чаго плянавалася цягам некалькіх год узьняць школу да ўзроўню поўнага калегіюму<ref>{{Кніга

|год = [[2002]]

}}</ref>, але ў выніку войнаў, якія пачаліся ў [[1648]] годзе з паўстаньня Багдана Хмяльніцкага і, у прыватнасьці, [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|нашэсьцяў маскоўскіх войскаў 1655—1662 гадоў]] горад быў спустошаным дашчэнту, а рэзыдэнцыя езуітаў прыпыніла сваю дзейнасьць.

|месца = [[Горадня]]- — [[Беласток]]

|год = [[7 лістапада]] [[2008]]

Паводле форуму [[1673]] году Горадня была прызначаная месцам для кожнага трэцяга сойма Рэчы Паспалітай за выключэньнем элекцыйных, канвакацыйных і каронных<ref name=ref100/>. Ведама, што ў час соймаў гарадзенскія езуіты прамаўлялі казані на [[польская мова|польскай]] і [[нямецкая мова|нямецкай мовах]]<ref name=ref101/>.

Апошняя чвэрць [[17 стагодзьдзе|XVII ст.]]стагодзьдзя уў гісторыі гарадзенскага калегіюму характарызуецца буйным ростам<ref name=ref101>{{Кніга

|частка = Иезуитский коллегиум в Гродно XVII-XVIIIXVII—XVIII стст.: очерк эволюции забытого образовательного учреждения

|загаловак = Гарадзенскі палімпсест. XII – XXXII—XX стст. Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі

|месца = [[Горадня]]- — [[Беласток]]

|год = [[7 лістапада]] [[2008]]

}}</ref>. Яго гадавы даход складаў у [[1639]] г. годзе — 300 злотых, у [[1665]] г. годзе — 1000 злотых, [[1705]] г. годзе — 3000 злотых, [[1764]] г. годзе — 8062 злотыхзлотыя<ref name=ref101/>. Для патрэбнасьцяў чальцоў калегіюму ў [[1684]] годзе было заснаванае новае структурнае падразьдзяленьне — аптэка. Чарговым сьведчаньнем росквіту гарадзенскага калегіюму езуітаў служыць ініцыяцыя місыянэрскіхмісіянэрскіх станцыяў у Гольне, [[Котра (вёскаГарадзенская вобласьць)|Котры]], [[Дэмбрава]], [[Мерач]]ы, [[Ротніца|Ротніцы]], [[Урдомін|Урдоміне]]е і [[Ваўкавыск]]у<ref name=ref102>{{Кніга

|месца = [[Горадня]]- — [[Беласток]]

|год = [[7 лістапада]] [[2008]]

У час Паўночнай вайны ў [[1709]] годзе ў мурах гарадзенскага калегіюму стаў выкладацца курс [[філязофія|філязофіі]] для клірыкаў<ref>{{Кніга

|год = [[2002]]

}}</ref> і быў пабудаваны асобны каменны будынак аптэкі. Курс філязофіі адносіў калегіюм да статусу вышэйшае школы, у выніку чаго ў [[1713]] годзе было арганізаванае абсталяваньне новага памяшканьня [[бібліятэка|бібліятэкі]] і павялічэньня сабраных кнігаў<ref name=ref103>{{Кніга

|частка = Иезуитский коллегиум в Гродно XVII-XVIIIXVII—XVIII стст.: очерк эволюции забытого образовательного учреждения

|загаловак = Гарадзенскі палімпсест. XII – XXXII—XX стст. Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі

|месца = [[Горадня]]- — [[Беласток]]

|год = [[7 лістапада]] [[2008]]

}}</ref>. Напярэдадні свайго закрыцьця ў [[1773]] годзе бібліятэка калегіюму налічвала 2311 тамоў<ref name=ref55/>.

Наступная фаза актыўнага росквіту гарадзенскага езуіцкага калегіюму пачалася ў трыццатыя гады [[18 стагодзьдзе|XVIII ст.]]стагодзьдзя, чыім пачаткам стала аздабленьне касьцёла Францішка Ксаверыя ў [[1736]]—[[1737]] гг.1736—1737 гадах галоўным алтаром работы Яна Хрысьціяна Шміта з РэшляРэшлю<ref>{{Кніга

У [[1737]]—[[1738]]1737—1738 гадах у адукацыйную праграму калегіюму была ўведзеная маральная тэалёгія, што ў навуковым пляне набліжала калегіюм усутыч да акадэміі або ўнівэрсытэтаўнівэрсытэту<ref name=ref103/>. У [[1744]] годзе было скончана будаўніцтва ўсяго комплексу калегіюмных будынкаў. У [[1752]] годзе былі канчаткова надбудаваныя вежы і купала касьцёла. У [[1763]] годзе надбудаваны паверх над аптэкай, а ў [[1765]] годзе — ліхтар па-над галоўным купалам касьцёла<ref>{{Кніга

==== Эпоха Антонія ТызенгаўзаТызэнгаўза і роспуск ордэну езуітаў ====

У [[1765]] годзе Гарадзенскае староства ўзначаліў надворны [[падскарбі вялікі літоўскі|падскарбі літоўскі]] [[Антоні Тызэнгаўз|Антоні Тызенгаўз]]. Адначасова з навінкамі, якія ініцыяваліся ТызенгаўзамТызэнгаўзам, навацыі зьявіліся і ў езуіцкім калегіюме. У [[1770]]—[[1773]]1770—1773 гадах тут пачалі выкладаць [[матэматыка|матэматыку]] і сучасныя мовы: [[нямецкая мова|нямецкую]] і [[француская мова|францускую]]<ref name=ref104>{{Кніга

|месца = [[Горадня]]- — [[Беласток]]

|год = [[7 лістапада]] [[2008]]

}}</ref>. У [[1772]] годзе быў адчынены шляхецкі канвікт (студэнцкі інтэрнат) і яго прэфэктарам быў прызначаны Францішак Ксаверы Богуш<ref>{{Кніга

|год = [[2002]]

Інавацыі, якія ўводзіліся новым гарадзенскім старостай былі апошнімі. У [[1773]] годзе ў [[Рым]]е [[Папа Рымскі|папа]] выдаювыдаў булу аб роспуску Таварыства Ісуса. Пасьля гэтага гарадзенскі калегіюм езуітаў быў перададзены Камісіі нацыянальнай адукацыі, якая на яго базе ў Горадні стварыла акруговую школу, адну зь дзевяці ў Рэчы Паспалітай<ref name=ref104/>. Гэта моцна адлюстравалася на кадравым складзе калегіюму. У [[1772]] годзе ён налічваў 42 чалавекачалавекі<ref name=ref104/>. Месца для работы і пражываньня ў новай школе было дазволена толькі васьмі прафэсарам<ref name=ref104/>. У часы [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пераважная большасьць будынкаў калегіюму езуітаў была занятая пад казённыя ўстановы<ref name=ref55/>.

{{ЗноскіКрыніцы}}

[[Катэгорыя:ГорадняГісторыя Горадні]]

[[Катэгорыя:Адукацыя Беларусіў Горадні|Езуіцкі калегіюм]]