Навука: розьніца паміж вэрсіямі

У вузкім сэнсе слова «навука» ўжывалася такімі навукоўцамі, як то [[Ёган Кеплер]], [[Галілео Галілей]] і [[Ісак Ньютан]], калі яны пачалі распрацоўку законаў [[прырода|прыроды]]. У гэты пэрыяд панятак з большага ставіўся да натуральнай філязофіі, як то натуральныя навукі. Цягам [[19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]], слова «навука» сталасястала ўсё больш зьвязанайзьвязаным з [[навуковы мэтад|навуковым мэтадам]], дысцыплінаваным падыходам да вывучэньня прыроднага сьвету, у тым ліку [[фізыка|фізыкі]], [[хімія|хіміі]], [[геалёгія|геалёгіі]] й [[біялёгія|біялёгіі]].

Сучаснае экспэрымэнтальнае [[Прыродазнаўчыя навукі|прыродазнаўства]] зарадзілся толькі ў канцы [[16 стагодзьдзе|XVI стагодзьдзя]]. Ягонае зьяўленьне было падрыхтавана пратэстанцкай [[Рэфармацыя]]й і каталіцкай [[Контрарэфармацыя]]й, калі пад пытаньне былі пастаўлены самыя асновы сярэднявечнага сьветапогляду. Гэтак жа як [[Мартын Лютэр]] і [[Жан Кальвін]] перапрацавалі рэлігійныя дактрыны, працы [[Мікалай Капэрнік|Мікалая Капэрніка]] й [[Галілео Галілей|Галілео Галілея]] прывялі да адмовы ад [[Геацэнтрычная сыстэма сьвету|астраноміі]] [[Кляўдыюс Пталемэй|Пталямэя]], а працы [[Андрэас Вэзаліюс|Андрэаса Вэзаліюса]] й ягоных пасьлядоўнікаў унесьлі істотныя папраўкі ў [[мэдыцына|мэдыцыну]]<ref> Leonard C. Bruno (1989), «The Landmarks of Science». {{ISBN |0-8160-2137-6}}</ref>. Гэтыя падзеі паклалі пачатак працэсу, які цяпер мае назоў навуковай рэвалюцыі.

Тэарэтычнае абгрунтаваньне новай навуковай мэтодыкі належыць [[Фрэнсіс Бэкан|Фрэнсісу Бэкану]], які абгрунтаваў у сваім «Новым арганоне» пераход ад традыцыйнага дэдуктыўнага падыходу, то бок ад агульнай абстрактнай здагадкі ці аўтарытэтнага меркаваньня да прыватнага факту, да падыходу індуктыўнасьці. Зьяўленьне сыстэмаў [[Рэнэ Дэкарт|Дэкарта]] й асабліва працы [[Ісак Ньютан|Ньютана]], якія былі цалкам пабудаваны на экспэрымэнтальным веданьні, засьведчылі канчатковы разрыў мэтадаў і падыходаў да навукі. Апублікаваньне уў [[1687]] годзе «[[Матэматычныя пачаткі натуральнай філязофіі|Матэматычных пачаткаў натуральнай філязофіі]]» працы Ісака Ньютана стала кульмінацыяй навуковай рэвалюцыі й спарадзіла ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]] беспрэцэдэнтны ўсплёск цікавасьці да навуковых публікацыяў.

Новыя навуковыя веды вельмі рэдка прыводзяць да вялізных зьменаў у нашым разуменьні. На думку псыхоляга [[Кейт Станавіч|Кейта Станавіча]], гэта можа быць за празмернага выкарыстаньня [[Сродкі масавай інфармацыі|СМІ]] такіх словаў, як то «прарыў», што вядзе ўяўленьня грамадзкасьцю таго, што навука стала даказвае ўсё, што Станавіч лічыў сапраўды ілжывым<ref>Stanovich, Keith E. (2007). How to Think Straight About Psychology. Boston: Pearson Education. pp 119—138. {{ISBN |978-0-205-68590-5}}.</ref>. Незважаючы на тое, што ёсьць такія вядомыя выпадкі, як то [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці|тэорыя рэлятыўнасьці]], якая патрабуе поўнага пераасэнсаваньня будовы сьвету, у асноўным гэта ёсьць крайнім выключэньнем. Веды ў галінах навукі дасягаюцца шляхам паступовага сынтэзу інфармацыі з розных экспэрымэнтаў, рознымі дасьледчыкамі, у розных галінах навукі, гэта больш падобна на ўзыходжаньне, чым скачок<ref>Stanovich, Keith E. (2007). How to Think Straight About Psychology. Boston: Pearson Education. p 123. {{ISBN |978-0-205-68590-5}}.</ref>. Тэорыі адрозьніваюцца па ступені, у якой яны былі правераныя, а таксама іхнага прызнаньня ў навуковых колах і супольнасьцях<ref>Fleck, Ludwik (1979). Trenn, Thaddeus J.; Merton, Robert K. eds. «Genesis and Development of a Scientific Fact». Chicago: University of Chicago Press. {{ISBN |0-226-25325-2}}.</ref>. Напрыклад, [[геліяцэнтрычная тэорыя]], [[тэорыя эвалюцыі]], і [[мікробная тэорыя]] да гэтага часу носіць назву «тэорыя», хоць на практыцы яны лічацца сапраўднымі<ref>Dawkins, Richard; Coyne, Jerry (2005-09-02). [http://www.guardian.co.uk/science/2005/sep/01/schools.research «One side can be wrong»]. The Guardian</ref>.

Для ажыцьцяўленьня навуковай дзейнасьці звычайна патрабуецца спэцыяльная адукацыя. У Беларусі такую адукацыю даюць [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт]] ды аддзелы асьпірантуры вышэйшых навуковых установаў. Навуковая праца вядзецца калектывамі, якія аб’ядноўваюцца ў інстытуты ды акадэміі (напрыклад, [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]). Дасягненьне посьпехаў у навуцы спалучаецца з прысуджэньнем акадэмічных ступеняў. У эўрапейскай сыстэме адукацыі гіерархіягерархія навуковых ступеняў наступная: бакаляўр, магістар, доктар філязофіі<!--full doctor?-->. У СССР і, адпаведна, Беларусі, спачатку прысуджаецца ступень кандыдата навук, потым доктара навук. Фармальным працягам гэтай гіерархіігерархіі зьяўляецца абраньне спачатку сябрам-карэспандэнтам, потым правадзейным акадэмікам Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Неабходным этапам разьвіцьця навукі зьяўляецца абмен навуковымі ведамі.