Жаляхоўка: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д афармленьне |
|||
Радок 1:
[[Файл:Shevchenko100.jpg|значак|Прыклад тэксту жаляхоўкаю]]
'''Жаляхо́ўка''' ({{Мова-uk|Желехівка}}) ці '''Сыстэ́ма Жаляхо́ўскага''' ({{Мова-uk|Система Желехівського|скарочана}}) — украінскі [[Фанэтыка|фанэтычны]] [[правапіс]] у [[Заходняя Ўкраіна|Заходняй Украіне]] ў апошняй чвэрці [[XIX стагодзьдзе|XIX]] — першай чвэрці [[XX стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]], які на аснове [[Грамадзянскі шрыфт|грамадзянскага шрыфту]] й пашыранае на той час ва [[Украінская мова|ўкраінскай мове]] [[Куляшоўка|фанэтычнай артаграфіі]] (зь некаторымі зьменамі) стварыў [[Яўген Жаляхоўскі]] для ўласнага «Маларуска-нямецкага слоўніку» (
== Асаблівасьці правапісу ==
Асаблівасьці гэтага правапісу былі абумоўленыя [[дыялект]]нымі рысамі [[Галіччына|галіцкіх]] гаворак: у сувязі з разьдзяленьнем у [[Паўднёва-заходняя гаворка ўкраінскай мовы|заходнеўкраінскіх]] [[гаворка]]х цьвёрдых і мяккіх [[Зубны зычны|зубных]] перад [[гук]]ам '''і''' дапаўнялася сыстэма ётаваных ва ўкраінскай мове:
* [[Літара]] '''ї''' пісалая ня
* Па цьвёрдых зубных ужывалася літара '''і''' (с<u>ті</u>л, <u>сі</u>к).
Гук ['''і'''] з ['''о''']
Згодна з галіцкім вымаўленьнем, у [[назоўнік]]ах [[Ніякі род|ніякага роду]] не адбывалася падаўжэньня зычных і пісаўся канчатак '''є''' адпаведна з [[Сярэдненаддняпроўская гаворка|наддняпроўскім]] '''я''' (зїлє, житє, знанє), [[прыметнік]]авыя [[суфікс]]ы '''-ський''', '''-цький''' не зьмякчаліся (українь<u>ский</u>, нїме<u>цкий</u>), але пазначалася мяккасьць ['''с'''] перад наступным цьвёрдым губным зычным (<u>сь</u>міх, <u>сь</u>вято, <u>сь</u>віт), [[частка (мовазнаўства)|частка]] '''-ся''' пісалася асобна ад [[Дзеяслоў|дзеяслова]] (учить ся, являє ся), як і дапаможныя дзеясловы му, меш, ме ад [[Інфінітыў|інфінітываў]] у формах будучага часу незакончанага трываньня (робити ме, ходити меш).
Радок 19 ⟶ 18:
== Крытыка ==
Правапіс [[Яўген Жаляхоўскі|Жаляхоўскага]] меў як істотныя перавагі перад папярэднікамі, так і пэўныя хібы. Супярэчлівым было, напрыклад, напісаньне літары '''ї''' замест '''і''' на месцы гістарычных '''ѣ''' ды '''е''', што мела сэнс у заходніх дыялектах і гаворках Правабярэжжа, дзе зьберагалася падзяленьне цьвёрдых і мяккіх зубных зычных перад '''і''', але стварала пэўныя нязручнасьці для часткі ўсходніх гаворак, дзе такі падзел зьнік.
Усходнеўкраінскія пісьменьнікі ды навукоўцы ([[Барыс Грынчэнка]], [[Агатангел Крымскі]] ды іншыя) паставіліся да жаляхоўкі нэгатыўна, хоць заходнеўкраінская інтэлігенцыя і шырокая грамадзкасьць успрынялі яго досыць прыхільна. У
Хоць у Наддняпроўскай Украіне папулярызатарам жаляхоўкі быў [[Міхайла Грушэўскі]] (у выданьнях пасьля [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў|рэвалюцыі 1905 року]], галоўным чынам у «[[Літаратурна-навуковы весьнік|Літаратурна-навуковаму весьніку]]»), аднак тут была прынятая «грынчэнкаўка» — правапіс, змадыфікаваны [[Барыс Грынчэнка|Барысам Грынчэнкам]] і ўжываны ў «Слоўніку ўкраінскай мовы» (1908)<ref>{{Кніга|аўтар = |частка = Желехівка|загаловак = Енциклопедія українознавства. У 10-х томах|арыгінал = |спасылка = |адказны = Головний редактор Володимир Кубійович|выданьне = |месца = Париж; Нью-Йорк|выдавецтва = Молоде життя|год = 1954—1989|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.
Радок 48 ⟶ 46:
|наклад =
}}
[[Катэгорыя:Украінская мова]]
| |||