Гіп-гоп: розьніца паміж вэрсіямі

'''Гіп-гоп''', '''Гоп-стоп''' ({{мова-en|Hip-hop}}) — моладзеваямалодзэвая [[субкультура]], якая зьявілася ў [[ЗША]] прына канцыпрыканцы [[1970-я|1970-х]] у асяродзьдзіасэродзьдзі афраамэрыканцаў. Для яе характэрны свая музыка [[рэп]], свой жаргон, свая [[мода]], танцавальныя стылі ([[брэйк-данс]] ды іншыя), графічнае мастацтва ([[графіці]]) і свой [[кінэматограф]]. Гіп-гоп дзеліцца на 4 элемэнты: самы першы, з чаго пачалася ўся культура гіп-гопу «DJing»; пазьней «RAPing»; «Graffiti Art»; i «Brack-Dance». Да пачатку [[1990-я|1990-х]] гг. гіп-гоп стаў часткай моладзеваймалодзэвай культуры ў шмат якіх краінах. Хоць вышэйпералічаныявышэйпэралічаныя элемэнты складаюць гіп-гоп як субкультуру, яны жывуць асобным жыцьцём. Сёньня [[бі-бой|бі-боі]] рэдка танчаць пад рэп, графіці малююць ужо далёка ня толькі рэпэры.

Назоў альбомаальбому гуртагурту A Tribe Called Queast «Beats, Rhymes & Life» («Біты, рыфмы і жыцьцё») зьяўляецца эсэнцыянальнай дэфініцыяйдэфыніцыяй гіп-гопу. Гэтыя тры вельмівэльмі істотныя для стылю атрыбуты, сумесьсумэсь якіх адрозьніваеадразьнёўвае гіп-гоп ад усіх іншых музычных кірункаўгатункаў сучаснай музыкі. Рыфмы — старанна складзеная сэквэнцыя складаў і дакладнадаклядна абраных словаўслёваў, у стане ня толькі зацікавіць слухача тэмай песьніпэсьні, але таксама ўцягваюць сваім артыстычным кшталтам. І апошняе — жыцьцё.

Хоць шмат асобаў, якія наштодзень ня маюць нічоганячога супольнага з гіп-гопам можа зьдзівіцьзьдзявіць, гэта музыка, якая мае насамрэч вельмі шмат розных гучаньняў, неаднаразованэаднаразова дыямэтральна зьмяняецца. Як калісьці сказаўадраспавёў [[Баста Раймз]]: «Кожную музыку можна перарабіцьпэрарабіць на гіп-гоп, але ўжо гіп-гоп перарабіцьпэрарабіць на іншую музыку немагчыманэмагчыма».

Агульна прынятапрынятае, што культура гіп-гопу складаеццасклядаецца з чатырох элемэнтаў: графіці, брэйк-дэнс, [[Дыджэй|дыджэінг]] і эМ-Сі’інг. З двух апошніх, разам узятых (плюс біт-Бокс, на які часта забываюцца) складаеццасклядаецца музычны стыль рэп.

У дакумэнтальным фільме 30-х гадоў афра-амэрыканскія хлапчукі танчаць на -на ў тратуарах гетагэта. Ужо тады самыя рытмічныя й спрытныя дзеці цэлымі днямі выбівалі чачотку на асфальце, прэзэнтуючы сваесваэ майстэрства. Было бачна, зь якім задавальненьнемзадавальнэньнем яны выбіваюць чачотку, робячыпадвырабляючы пры гэтым вельмі складаныяскляданыя, выдуманыя дарэчы «па» — скокі праз сваю нагу, нетыповыя рухі рукамі й шмат іншых, якія немагчыманэмагчыма апісаць. Цікавасьць белайбэлай (бялай) аўдыторыі да гіп-гопу як у Амэрыцы, так і ў іншых краінах пачалася менавітамэнавіта з Брэйк-Дэнса. Як вядома, мова цела ўнівэрсальнаўнівэрсальная. А гэты дзіўнаваты спосаб руху ў танцы выклікаў паўсюль вялізарную зацікаўленасьць у сярэдзіне 1980-х. Пачаліся конкурсы й спаборніцтвы танцораў, якія зараз называюцца Бі-Бой’амі. Пачалі вылучацца розныя стылі. Агульна Брэйк дзеліцца на дзьве часткі: акрабатычную й пантамімічную. Першая, якая завеццазавэцца Брэйкінг, або Брэйк-Дэнсінг, складаецца з набору розных мэтадаў кручэньня на галаве, сьпіне, руках, плячах і гэтакгэтаксама далей. Другая — пантамімічнаяпантамымычная частка Брэйку дае неабмежаваную магчымасьцьмагчымазьдзь для імправізацыіімправызацыі. А агульнаагульнае выглядае як рухі робатаў. У Нью-Ёрку гэта тэхніка завеццазавэцца Электра-Буггі, а ў Лос-Анджэлесе — Поп-Локінг.

Гіп-гоп як стыль жыцьця нарадзіўся вельмі даўно ў розных кутках ЗША, але ўласьцівай яго радзімай лічаць Паўднёвы [[Бронкс]], адзін з самых бедныхбэдных раёнаў Нью-Ёрку. Якраз ў гэтую частку гораду трапіў у 1967 годзе, прыехаўшы зь Ямайкі хлопчык Кліў Кампбэл, якога пазьней назвалі Кул Хэрк ({{мова-en|DJ Kool Herc}}). МенавітаМэнавіта яго лічаць адным зь піянэраў гіп-гопа. Пачынаючы з 1969 году Кул Хэрк часта зьяўляўся на моладзевыхмаладзёвых тусоўках і мерапрыемствахмэрапрыемствах. Каб вылучыцца сяродсерад сваіх знаёмых, ён вырашыў уключаць на танцах вінілавыя кружэлкікружэлькі, бо раней былі толькі такія, якіх ні ў кагоняўкога не было. Тады пры дапамозе свайго бацькі ён атрымаў вельмі рэдкі, на тыя часы альбом Джэймса Браўна — «Sex Machine», які быў яскравым прыкладам «фанка», які ўваходзіў тады ў моду. Зь цягам часу Кул зрабіўся тым, што пазьней атрымала назоў «Дыджэй», а сама чыннасьць пачала называцца «дыджэінгам». Існаваў і другі назоў прафэсіі таго, хто дабіраў кружэлкі для танцаў, пускаў іх і адначасова іх анансаваў — майстар цырымоніі, у арыгінале «master of ceremony», у скароце — MC — Эм-Сі.

Тэрмін Зулу быў запазычаны з аднайменнага фільму [[Майкл Кейн|Майкла Кейна]], пасьля прагляду якога ў 1964 годзе, Бамбаатаа пачаў цікавіцца сваімі афрыканскімі каранямі й па магчымасьці ўцягваў у свае зацікаўленасьці сябраў. Згодна зь іх поглядамі, іх арганізацыя адмаўляецца ад усялякіх расавых адрозьненьняў, жадае толькі міра й раўнапраўя сярод людзей. Лічыць, што музыка гэта найлепшы сродак для пераадоленьняпэраадоленьня ўсіх бар’ераў паміж людзьмі.

Наступным чалавекамчалавэкам, безьбэзь якога нельганэльга казаць пра гіп-гоп, зьяўляецца Джозэф Сэддлер, больш вядомага пад мянушкай «Grandmaster Flash». Яго заслуга ў тым, што ён першыпэршы пачаў працаваць зь мікшэрам пры двух грамафонах. Такім чынам, зьявілася магчымасьць падчас ігрыгульнявання кружэлкі на першымпэршым грамафоне, слухаць у [[Навушнікі|навушніках]], тое што гучыць на другім і ўключаць яго гук для публікі толькі тады, калі гэта трэба, пры дапамозе рухавічка на пульце, які завеццазавэцца зараз «cross-fader’ам».

Рэп ня быў бы рэпам без «скрэтчаў» (што ў перакладзе з ангельскайангэльскай значыць скрыжатаньне). Прыдумаў яго вучань Грандмастэра — якога звалі Grandwizard Theodore. Скрыжатаньне гэтае робіцца якраз тым рухавічком, прымяненьне якому выдумаў сам настаўнік, выразаючы адпаведныя гукі й рухам рукі іх паўтараючы.

Пад канец 1970-х гіп-гоп пачаў папулярызавацца. Спачатку толькі ў Нью-Ёрку. Акрамя Бронкса, дыджэі пачалі выступаць у суседніх кварталах — Harlem і [[Кўінз]]. Звычайна рабілі яны гэта на адчыненых пляцоўках. МенавітаМэнавіта тады й пачаліся музычныя бітвы паміж дыджэямі. Кожны хацеў даказаць, што ён лепшы. ПерамагаліПэрамагалі часьцей за ўсё тыя, у каго была найлепшая апаратура, паколькі маглі літаральна заглушыць супраціўніка. Адбываліся таксама там і спаборніцтвы паміж майстрамі брэйку. Гэта, дарэчы, прывяло да пазытыўных наступстваўнаступздваў. Па-першае, зьнізілася агульная агрэсыўнасьць разборак паміж вулічнымівуліджнымі бандамі. Нэгатыўная энэргія рэалізавалася ў іншай форме. Па-другое, моладзь, зацікаўленая гіп-гоп’ам, была адцягнута ад наркотыкаў і алькаголю, паколькі заняткі брэйкам — рэч фізычна вельмі цяжкая.

Рэп — гэта рытмічная скорагаворка, якая выконваецца, і тут увага, прадстаўнікамі гіп-гоп культуры. Гэта вельмі важна, бо нельганэльга назваць рэперамрэпэрам чалавека, які выконвае рэчытатывы пад музыку, але не зьяўляецца прадстаўніком культуры. Рэп мае вельмівэльмі шмат каранёў, якія ў большасьці датычаць чорнай культуры. Перад ўсім гэта традыцыя афрыканскіх паэтаў-казальнікаў (Griots). Далей, хуткае, рытмічнае вымаўленьне тэкстаў малітваў і казаньняў характэрная для чорных пратэстанцкіх гмін у ЗША. Пазьней — скэт (scat) — зусім новы від джазавага імправізаванага сьпяваньня з выкарыстаньнем бязмысьльных складаў — быў выдуманы ў 40-х гадах «боперамі», і ў першую чаргу трубачом Дізьзі Гільлесьпі ({{мова-en|Dizzy Gillespie}}). Хоць яшчэ да зьяўленьня бопа, Кэб Каллоўэй выкарыстоўваў элемэнты тарабарскай мовы ў праграмах свайго біг-бэнда. Скорагаворка выкарыстоўвалася на чорных радыёстанцыях дыджэямі ў 1950-х й 1960-х гадах, і называлася jive-talking. Як гэта ня дзіўна, але некаторыя да вытокаў рэпу залічваюць рытмічныя выхвальна-пагражаючыя тэксты, якія вымаўляюцца баксэрамі на рынгу перад бойкай. Так як рабіў гэта вядомы баксэр [[Махамад Алі]]. Адной з рыс раньняга рэпу зьяўляецца хвальба, так званае (braggadocio, што ў перакладзе з італьянскай мовы значыць — хваліцца). А тое, што ў скорагаворках прысутнічае ня толькі жорсткая рытмічная аснова, але й рыфмы — і зрабіла рэп сапраўдным мастацтвам, адметнасьцюадмэтнасьцю сучаснай паэзіі.

Сучасныя спэцыялісты разьдзяляюць рэп на шэраг іншых напрамкаў, зыходзячы з розных падстаўпадставаў: геаграфічных, сэнсавых, музычных і г. д. Але хто б і дзе не выконваў яго, важна, які ўзровень пабудаваньня тэкстаў, наколькі рэп насамрэч набліжаеццанабляжаецца да паэзіі. Пры тым, як у сэнсе зьместу, так і рыфмы. І таму ў асяродзьдзі прафэсіяналаў, склалася сур’ёзнае стаўленьне да тэкстаў.

Адным з фактараў папулярызацыі гіп-гопу было мастацтва «[[графіці]]». Яно нагадала пра сябе, літаральна выехаўшы з чорных раёнаў на сьценках вагонаў мэтро, якое езьдзіла праз увесь Нью-Ёрк. Хлапчукі з балёнчыкамі з фарбай у руках ноччу хутка размалёўвалі цягнікі й вагоны ў сваім стылі, блізкім да попсрак-арту. З часам, некаторыя малюнкі самых цікавых прадстаўнікоў вулічнага малярства перавандравалі са сьцен будынкаў і вагонаў мэтро, да артыстычных галерэй [[Мангэтан]]а.

НельгаНэльга распавядаць пра гіп-гоп, ня ведаючы яго каранёў.

З пачатку быў Фольк (Folk). Фольк менавітамэнавіта з афрыканскага кантынэнта. Паколькі перкусыяпэркусыя, безьбэзь якой зараз немагчыманямагчыма ўявіць сабе сучасную музыку, была асаблівасьцю менавітамэнавіта паганскіх, язычніцкіх плямён, якія захаваліся ў Афрыцы да нашых часоў, а не так як на Эўрапейскім кантынэнце, якія амаль цалкам зьніклі дзякуючы Крыжакам. Такім чынам, сучасную музыку дала нам менавітамэнавіта чорная зямля Афрыкі. А Эўрапейская памерлапамэрла разам з Шапэнам, Бахам, Моцартам і іншымі. Афрыканскія нявольнікі, якіх першыя караблі прывезьліпрывэзьлі ў сучасную Амэрыку ў 1619 годзе, прывезьлі з сабою таксама свой фальклёр. У канцы 19 стагодзьдзя пачаў зьяўляцца [[блюз]], які карыстаў з фолька дзьвюма рукамі. Айцамі блюза былі патомкіпадонкі нявольнікаў з Афрыкі. Такім чынам, усе сучасныя музычныя гатункі маюць свае карані ў Афрыцы. Амаль адначасова з блюзам пачаў разьвівацца Госпэл ({{мова-en|Gospel [godspel]}}). Від сакральнай музыкі чорных, пратэстанскіх гмін. На пачатку ХХ ст., са спалучэньня блюза й у большай частцы Госпэла нарадзіўся [[джаз]], таксама музыка чорных. Пасьля заканчэньня Другой Сусьветнай вайны, са спалучэньня джаза й блюза нарадзіўся папулярны гатунак, які з посьпехам існуе да сёньняшняга дня. А называўся ён Rhythm and Blues, у скароце R&B. Маецца на ўвазе неня папулярная сёньня субкультура R&B, абрывіатура якой расшыфроўваецца Rich and Beauty і называе клюбны гіп-гоп (так званы [[кранк]], або Баўнс [bouns]) Р’энд’Б. А менавітамэнавіта тую музыку, якую выконвалі такія вядомыя яе прадстаўнікі, як Ray Charles, Ruth Brown, The Drifters i The Coasters, а сучасны Рытм анд Блюз — гэта: Ashanti, Chris Brown, Ciara, Lauryn Hill, Usher, а не 50 Cent, Paul Wall, Snoop Dogg ці Puff Daddy. Менавіта з гэтага гатунку, пры дапамозе блюзу й джазу нарадзіліся [[рок-музыка]] — [[рок-н-рол]]. Які яшчэ тады называлі белым Рытм энд Блюзам ({{мова-en|white r’n’b}}). Прэкурсорамі Рок-н-Рола былі між іншым Chuck Berry (чорны), [[Элвіс Прэсьлі]], Little Richard (чорны) і іншыя. У Р’н’Б, пры спалучэньні з Госпэл, таксама бярэ свой пачатак музыка Соўл (Soul). Гэта адбываецца ў 1960-х гадах, калі зьяўляецца таксама Блэк Рок (Black-Rock) i Jazz-Fusion, спалучэньне джаза й рок-музыкі, прадстаўніком якога быў наш зямляк, легендарны ў Польшчы музыка — [[Чэслаў Немэн]]. У 1970-я з Р’н’Б вылучыўся таксама стыль — Дыска (Disco). А першы дыска гіт выканала сьпявачка Р’н’Б — Donna Summer, песьня называлася «I Love to Love Me, Baby». Першапачаткова музыка Дыска была створана на патрэбы дыджэяў, для іх брэйкаў і вылучаў яе электранічны рытм. Вінілы гэтыя пускалі ў розных тэмпах, для хуткіх і павольных танцаў. Пазьней, пад канец 1970-х гэты стыль да пэрфекцыі давёў гурт Bee Gees. Але я хачу сканцэнтравацца на іншым музычным стылю, які таксама вылучыўся ў 1970-я, са спалучэньня Рытм энд Блюза, Соўлу й джаза, пабудаваны на характарыстычных рытмавых структурах, глыбокім басе, кароткіх, рэзаных гітарных акордах, і разбудаваных духавых сэкцыях. Неаднаразова выкарыстоўваліся ў ім элемэнты псыхадэлічных гукаў і музыкі этнічнай Афрыкі. На ўсё гэта накладаўся энэргічны й шчыры пераказ — groovi (груві). Гутарка йдзе пра Фанк (Funk), а дакладна пра Funk Bomb, айцец гіп-гопа. Стваральнікам фанку лічыцца Джэймс Браўн, які памёр 25 сьнежня 2006 году. Ягоная сьмерць была моцным ўдарам для аматараў як фанку, так і гіп-гопа. Бо роўна як для маладых, так і вядомых ужо выканаўцаў ён быў інсьпірацыяй да апошніх сваіх хвілін. Гэты чалавек на працягу сваёй кар’еры выдаў, увага — 92 афіцыйных альбома, першы зь якіх выйшаў у 59 годзе, а апошні ў 2002 годзе. Фанк гэта экстраваганцыя ў модзе, у паводзінах, у жыцьці. А зараз яшчэ бясконцая бібліятэка самплаў, якія з такім замілаваньнем выкарыстоўваюць гіп-гоп дыджэі й бітмэйкеры. Выкарыстоўваюць зараз і выкарыстоўвалі раней. Менавіта таму, пад канец 1970-х — пачатку 1980-х у паўднёвым раёне Бронкса ў Нью Ёрку, з Фанка, зь лёгкай прымесьсю Р’н’Б — нарадзіўся Рэп (Rap), адзін з чатырох элемэнтаў (DJing, Rap, Break-Dance, Graffiti) культуры гіп-гоп.