Менск: розьніца паміж вэрсіямі

|Колькасьць насельніцтва = 1921861

|Год падліку колькасьці = 2014

|Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі =

|Год падліку колькасьці аглямэрацыі =

'''Менск''' — сталіца і найбуйнейшае [[горад|места]] [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Сьвіслач (басэйн Дняпра)|Сьвіслач]] пры ўтоку ў яе рэчкі [[Няміга]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]] і [[Менскі раён|Менскага раёну]], аднак не ўваходзіць у іх склад. Геаграфічныя каардынаты (нулявы кілямэтар): 53° 54' 8" пн. ш., 27° 33' 41" у. д. Плошча 348,85 км²<ref>Указ Президента Республики Беларусь от 26 марта 2012 г. № 141 «Об изменении границ г. Минска и Минского района»</ref>. Насельніцтва 1 921 861<ref name="belstat-demogr" /> чалавек ([[2014]]). Знаходзіцца за 70 км на паўночны захад ад [[Геаграфічны цэнтар Беларусі|геаграфічнага цэнтру Беларусі]]. Вузел чыгунак на [[Берасьце]], [[Вільня|Вільню]], [[Гомель]], [[Масква|Маскву]], аўтамабільных дарог на [[Ворша|Воршу]], [[Віцебск]], [[Лагойск]], [[Маладэчна]], [[Ашмяны]], Берасьце, [[Слуцак]], Гомель, [[Магілёў]] і іншыя.

 

 

== Назва ==

 

=== Паходжаньне ===

 

Некаторыя аўтары схільныя лічыць, што назву Менску даў гандаль, абмен, «мена»<ref>[http://www.uladzimir-karatkevich.com/bibl/bel/naris/zemlia12.html Горад на Нямізе] // [[Уладзімер Караткевіч|Караткевіч У.]] Збор твораў: У 8 т. Т. 8. Кн. 1. П’есы. Нарыс. — Мн.: Маст. літ., 1990. — С. 385—570.</ref>. Гэта не пераканаўчая аргумэнтацыя з тае прычыны, што гандаль ня мог разьвівацца гэтак хутка і ў такіх маштабах, каб зрабіцца падставай для найменьня [[замак|замку]], збудаванага ў [[1063]], і назва фартэцыі гэтак шырока распаўсюдзілася, што летапісец узгадвае яе ўжо пад [[1067]] рокам<ref name="kuzn"/>. Апроч гэтага, адмыслоўцы сьцьвярджаюць, што аддзеяслоўныя назоўнікі з асновай «мяняць» у тапаніміцы наогул не сустракаюцца<ref>{{Літаратура/Гісторыя Менску (2006)|к}} С. 15.</ref>.

З [[1916]] року ў асяродзьдзі прагрэсіўнай беларускай інтэлігенцыі замацавалася назва Менск-Беларускі. Яна захоўвалася ў часы нямецкай і польскай акупацыяў, выкарыстоўвалася ў дакумэнтах эміграцыйных беларускіх урадаў<ref name="sybeka"/> .

 

 

5 верасьня [[1991]] Менскі гарадзкі Савет народных дэпутатаў накіраваў Вярхоўнаму Савету просьбу пра вяртаньне месту гістарычнай назвы «Менск», але гэтай просьбе было адмоўлена<ref>[http://www.lawbelarus.com/local/sub04/texa6636.htm Рашэнне Мінскага гарадскога Савета народных дэпутатаў ад 5 верасня 1991 г. № 167 «Аб гербе г. Мінска і аб вяртаньні гораду яго гістарычнай назвы Менск»]</ref><ref>[http://www.nn.by/index.php?c=ar&i=18706 69 гадоў таму Менск стаў Мінскам] // «[[Наша Ніва]]», [[29 ліпеня]] [[2008]].</ref>. За вяртаньне назвы «Менск» прагаласавалі 142 дэпутаты пры неабходных 173<ref name="5mitau" />.

Першаасновай Менску быў [[дзядзінец]] [[11 стагодзьдзе|XI ст.]], што месьціўся ў нізіне, у месцы ўпадзеньня рэчкі Няміга ў Сьвіслач. У першапачатковы пэрыяд на фармаваньне плянавальнай структуры места істотна ўплывала пераважная трасіроўка міжмескіх гандлёвых шляхоў з захаду і паўднёвага захаду ([[Горадня]], [[Берасьце]]) на паўночны ўсход ([[Віцебск]], [[Смаленск]]). Цэнтрам Менску зрабіўся замак і разьмешчаны паблізу гандлёвы пляц [[трыкутнік|трыкутнай]] канфігурацыі ([[Нізкі Рынак]]). Уздоўж рэчкі Нямігі, па Няміскім [[пасад]]зе праз плошчу і далей, на левым беразе Сьвіслачы па [[Траецкае прадмесьце|Траецкай гары]] праходзіла галоўная, найбольш старажытная вуліца. Потым, у [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]], у выніку буйнамаштабнага местабудаўнічага мерапрыемства на суседнім узгорку быў створаны новы мескі цэнтар, рэгулярна сплянаваная ва ўласьцівых эпосе Адраджэньня традыцыях прастакутная плошча ([[Высокі Рынак]]). У [[17 стагодзьдзе|XVII]]—[[18 стагодзьдзе|XVIII]] стагодзьдзях умацаваньні места ўлучалі замак і паўкальцо земляных валоў і равоў з паўднёвага, найбольш слабага боку. У межах места канца [[18 стагодзьдзе|XVIII ст.]], нягледзячы на [[клясыцызм|клясыцыстычнае]] пераплянаваньне, захаваўся агульны характар гістарычнага плянаваньня і абрысы многіх вуліцаў. За яго межамі ў першай палове XIX ст. значная тэрыторыя атрымала новую прастакутную плянавальную сыстэму. У другой палове [[19 стагодзьдзе|XIX]] — пачатку [[20 стагодзьдзе|XX]] стагодзьдзяў на тэрыторыі места фэадальнай эпохі і, галоўным чынам, за яго межамі інтэнсіўна складвалася капітальная грамадзкая і жылая забудова, якая фармавала цэнтральную частку Менску, разнастайная па сваіх функцыянальных тыпах і мастацкіх асаблівасьцях. Акрамя таго, у зьвязку з тэрытарыяльным ростам места ў пэрыяд імклівага разьвіцьця капіталістычных адносінаў узьніклі таксама і пэрыфэрыйныя жылыя і прамысловыя раёны, у тым ліку прадмесьці з драўлянай сядзібнай забудовай. Яшчэ ў [[1920-я|1920]]—[[1930-я]] рокі цэнтар Менску ўяўляў сабой цэласнае і буйнамаштабнае гістарычна-местабудаўнічае ўтварэньне, якое сынтэзавала ў сабе культурную спадчыну розных эпохаў, хаця і тады зьнішчаліся каштоўныя грамадзкія будынкі<ref name="ss292">[[Юры Чантурыя|Чантурыя Ю.]] Гарады і час: Мінск // {{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 292.</ref>.

 

 

У паваенныя дзесяцігодзьдзі архітэктурнай творчасьці на шкале каштоўнасьцяў культурная спадчына апынулася на апошнім месцы. Як і ў любым іншым месьце Беларусі, знос каштоўных будынкаў у многім абумовіўся адвольнымі, малаабгрунтаванымі адносінамі да агульнадзяржаўнага здабытку, адсутнасьцю ў гэтых выпадках прыватнай уласнасьці на мескую нерухомасьць. Зь вялікай колькасьці сакральных будынкаў, што існавалі ў XVIII — пачатку XX стагодзьдзяў, да нашага часу зьберагліся толькі адзінкі. Само сэрца места часоў [[Полацкае княства|Полацкага княства]] і станаўленьня [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] было ператворанае ў транспартную разьвязку ў некалькіх узроўнях, як наземных, так і падземных, у зьвязку з чым адбылося грунтоўнае зьнішчэньне архітэктурнай спадчыны на паверхні зямлі і археалягічнай — у культурным пласьце<ref name="ss296">[[Юры Чантурыя|Чантурыя Ю.]] Гарады і час: Мінск // {{Літаратура/Страчаная спадчына (2003)|к}} С. 296.</ref>.