Беларуская грэка-каталіцкая царква: розьніца паміж вэрсіямі

'''Беларуская Грэка-Каталіцкая Царква (БГКЦ)''' — адна з [[Усходнія Каталіцкія Цэрквы|Усходніх Каталіцкіх Цэркваў]], якая прытрымліваецца грэцкага (бізантыйскага) абраду, знаходзіцца ў поўнай еднасьці з Рымскім Апостальскім Пасадам ды прызнае ўладу і духоўны аўтарытэт [[Папа Рымскі|Рымскага АрхірэяАрхіярэя]].

Уніяцтва — [[Хрысьціянства|хрысьціянская]] плынь, заснаваная на [[царкоўная унія|царкоўнай уніі]] розных хрысьціянскіх Цэркваўцэркваў з [[Рыма-каталіцкі Касьцёл|рыма-каталіцкай]] на ўмовах прызнаньня першымі вяршэнства [[Папа|Папы Рымскага]] і каталіцкай дагматыкі пры захаваньні традыцыяў рэлігійнага культу і выкарыстаньня традыцыйна сакральнай ці народнай мовы ў богаслужэньнінабажэнстве. У Эўропе існуе чатырнаццаць такіх Цэркваўцэркваў.

У [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] уніяцтва ўзьнікла пасьля заключэньня Берасьцейскай царкоўнай уніі ([[1596]]), адкуль і бярэ пачатак уніяцтва Беларусі. Акрамя таго, спробы складаньня уніі прадпрымаліся і раней (у прыватнасьці, [[Вітаўт]]ам), што першапачаткова сустракала супраціў каталіцкіх і праваслаўных герархаў, паколькі унія прывяла б да ўніфікацыі рэлігійнага кіраваньня і, як сьледзтва, пазбаўленьня пасадаў шэрагу герархаў.

У [[1791]] годзе на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ўніяты складалі 39% насельніцтва, а на тэрыторыі сучаснай Беларусі — 75% (у сельскай мясцовасьці — больш за 80%). Большасьць пасьлядоўнікаў Уніяцкай Царквы складалі сяляне. Акрамя таго, уніятамі зьяўляліся частка гараджанаўмяшчанаў і дробнай шляхты.

У [[1794]] годзе праваслаўны япіскап Віктар Садкоўскі разаслаў зварот з заклікам да грэка-каталікоў пераходзіць «у правую веру», які зачытваўся ў гарадах і вёсках як дзяржаўны акт. Калі зьяўлялася хоць бы некалькі ахвотных перайсьці ў праваслаўе, улады запісвалі іх у царкоўныя кнігі, выплачвалі ім грашовую дапамогу і тут жа дасылалі праваслаўнага сьвятара з атрадам салдатсалдатаў. Храм перадаваўся праваслаўным і ўсіх уніятаў рабілі праваслаўнымі, а найбольш упартых грэка-каталіцкіх сьвятароў, калі яны адмаўляліся прыняць праваслаўе, высылалі з тэрыторыі парафіі разам зь сем’ямі. Адначасова загадвалася скасоўваць грэка-каталіцкія парафіі, калі да іх былі прыпісаныя менш за 100 двароў, але ў выпадку, калі яны хацелі перайсьці ў праваслаўе, ім дазвалялася існаваць. Грэка-каталіцкія япархіі за выключэньнем Полацкай былі скасаваныя, а біскупы адпраўленыя на пэнсію або за мяжу.

[[Павал I]] на пэўны час спыніў гвалтоўныя мэтады звароту ў праваслаўе. У [[1800]] годзе ён вярнуў большасьць сасланых грэка-каталіцкіх сьвятароў зьз Сыбіры, вярнуў грэка-каталікам частку храмаў і базылянскіх манастыроў. Было дазволена існаваць 3 грэка-каталіцкім япархіям: Полацкай, Луцкай і Берасьцейскай.

Пасьля падаўленьня паўстаньня [[1830]] году расейскія ўлады пачалі праводзіць палітыку пераводу грэка-каталікоў у праваслаўе. 7 лютага [[1834]] году Грэка-ўніяцкая калегія пастанавіла абнавіць храмы ва ўсходнім духу, набыць кнігі праваслаўнага друку, ліквідаваць запазычаньні з лацінскага абраду. Было загадана называць дзяцей толькі папаводле праваслаўных сьвятцахсьвятцаў. Паліцыі ставілася ў абавязак правяраць, каб ва ўніяцкіх храмах сьвятар адпраўляў набажэнствы толькі папаводле маскоўскіммаскоўскага праваслаўнымправаслаўнага служэбнікуслужэбніка. У цэрквах сталі будаваць іканастасы, выкідаць арганы. Пасьля гэтага многія грэка-каталікі пераставалі хадзіць у свае цэрквы і сыходзілі ў касьцёлы.

У [[1839]] у выніку рэалізацыі таемнага пляну па ліквідацыі Уніі ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], які прапанаваў ураду [[Ёсіф Сямашка]], Уніяцкаяуніяцкая ЦаркваЦюцарква была скасаваная і далучаная да [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай Праваслаўнай Царквы]].

Стаўленьне многіх уніяцкіх сьвятароў да дзеяньняў Ёсіфа Сямашкі і расейскіх чыноўнікаў па ліквідацыі Ўніяцкайўніяцкай Царквы выказаў знакаміты ў свой час багаслоў і навуковец [[Міхал Баброўскі]]:

[[Украінская Грэка-каталіцкая Царква]] (УГКЦ) таксама зьяўляецца спадкаемцай [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]]. На [[1596]] год як беларускія, так і ўкраінскія япархіі ўваходзілі ў склад [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]], мітрапаліт якой рэальна знаходзіўся ня ў [[Кіеў|Кіеве]], а ў [[Наваградак|Наваградку]] ці ў [[Вільня|Вільні]]. Львоўская і ПерамышальскаяПерамышлеўская япархіі далучыліся да [[Берасьцейская унія|уніі]] на сто гадоў пазьней (у [[1691]] і [[1700]] г.).

У афіцыйных царкоўных дакумэнтах Рымскай Апостальскай Сталіцы для абазначэньня БГКЦ і УГКЦ раней ужывалі тэрмін '''''Ecclesia Ruthena unita'''''.

Асаблівасьцю БГКЦ у адрозьненьне ад УГКЦ зьяўляецца тое, што яна ад моманту свайго адраджэньня на пачатку 1990-х жыве паводле [[грыгарыянскі каляндар|грыгарыянскага календаракалендару]].

Тым ня менш, ужо на пачатку [[20 стагодзьдзе|XX ст.]] былі першыя спробы адраджэньня Уніі ў Беларусі, яшчэ да [[Першая сусьветная вайна|1-й Сусьветнай вайны]]. На гэтай ніве працавалі пачынальнік беларускага адраджэньня [[Іван Луцкевіч]], які кантактаваў з Галіцкім мітрапалітам [[Андрэй Шаптыцкі|Андрэем Шаптыцкім]], беларуская паэтка і грамадзкая дзяячка [[Алаіза Пашкевіч|Алаіза Пашкевіч-Цётка]], якая, жывучы ў Львове, падрыхтавала да выданьня беларускі ўніяцкі малітоўнік для дзяцей і іншыя. Мітрапаліт [[Андрэй Шаптыцкі]] накіраваў у [[1908]] г. адмысловае пасланьне да вернікаў на тэрыторыі былых уніяцкіх япархіяў у Беларусі, якія ён па-ранейшаму лічыў нескасаванымі ў выніку Полацкага сабору 1839 г. Ён нават зьдзейсьніў таемнае падарожжа па гарадах Беларусі пад выглядам сьвецкай асобы. Разам з І. Луцкевічам ён падрыхтаваў праект набыцьця зямлі на Барысаўшчыне з мэтаю перасяленьня туды безьзямельных грэка-католікаў з Галіцыі, каб яны дапамаглі адрадзіць там Унію беларусам. Царскія ўлады перашкодзілі гэтаму праекту, аднак ня выключана, што ён быў рэалізаваны на Палесьсі ў в. [[Гарадная]] ([[Столінскі раён]]), дзе сапраўды поруч зь мясцовым насельніцтвам дагэтуль жывуць «галіцыяне» — нашчадкі грэка-каталіцкіх перасяленцаў з Галіцыі. Мітрапаліт А. Шаптыцкі прызначыў расейскага сьвятара а. Аляксея Зерчанінава, які прыняў каталіцтва, апекавацца ўсімі вернікамі-уніятаміўніятамі на тэрыторыі Расейскай імпэрыі, у тым ліку і беларусамі.

Ва Ўсходняй Беларусі, якая была пад Саветамі, у першай палове 1920-х гг. спробы адрадзіць Унію рабілі рыма-каталіцкі дэкан з МагілёваМагілёву а. [[Язэп Белагаловы]] і расейскі грэка-каталіцкі Экзархэкзарх а. [[Леанід Фёдараў]]. Апошняму 18 студзеня 1923 мітрапаліт А. Шаптыцкі даручыў часовае кіраваньне ўсімі католікамі ўсходняга абраду ў Беларусі на правах экзарха з усімі належнымі правамі і прывілеямі аж да прызначэньня сталага адміністратара <ref>Ігар Бараноўскі. Ля вытокаў Беларускага Экзархату // Царква, № 2 (37), 2003, с. 12-13.</ref>.

Сапраўднае адраджэньне Уніі пачалося ў 1920-ых гадах у [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], якая трапіла ў склад Польшчы. Цэнтрам адраджэньня Уніі стаў [[Альбярцін]] (каля [[Слонім]]ау), дзе была створаная [[Усходняя місія айцоў езуітаў у Альбярціне|Ўсходняя місія айцоў езуітаў]]. У Заходняй Беларусі было створана каля двух дзясяткаў парафіяў славяна-бізантыйскага абраду, якія ня мелі свайго ярарха, але падпарадкоўваліся мясцовым лацінскім біскупам (Віленскамувіленскаму і Пінскамупінскаму). У гісторыі гэтае адраджэньне ўніяцтва атрымала назву «нэаунія». Найбольш выдатнымі беларускімі сьвятарамі таго часу зьяўляюцца а. [[Баляслаў Пачопка]], а. [[Вацлаў Аношка|Вячаслаў Аношка]], езуіт а. [[Антон Неманцэвіч]], а. [[Ян Гермацюк|Іван Гермацюк]], а. [[Васіль Гапановіч]], а. [[Данат Навіцкі]], а. [[Леў Гарошка]] і інш. Апекавацца парафіямі славяна-бізантыйскага абраду на тэрыторыі Валыні, Падляшша і Палесься было даручана Апостальскамуапостальскаму Візытатарувізытатару біскупу [[Мікалай Чарнецкі|Мікалаю Чарнецкаму]], [[Кангрэгацыя Найсьвяцейшага Адкупіцеля|CSsR]].

[[17 верасьня]] [[1939]] году Кіева-Галіцкі мітрапаліт Грэка-Каталіцкай Царквы [[Андрэй Шаптыцкі]] на падставе паўнамоцтваў, наданых яму папам [[ПійПіюс X|ПіемПіюсам Х]] у [[1908]] годзе, заснаваў [[Беларускі Экзархатэкзархат Грэка-каталіцкай Царквы|Беларускібеларускі экзархат ГКЦ]] і прызначыў часовым кіраўніком экзархату біскупа Мікалая Чарнецкага. Праз год, у кастрычніку [[1940 год]]у, першым беларускім экзархам быў прызначаны айцец [[Антон Неманцэвіч]]. Сядзіба экзархату месьцілася ў [[Альбярцін]]е пад Слонімам, дзе знаходзілася [[Усходняя місія айцоў езуітаў|Ўсходняя місія айцоў езуітаў]]. Прызначэньне а. Антона Неманцэвіча пацьвердзіў прэфэкт [[Кангрэгацыя Ўсходніх Цэркваў|Кангрэгацыі Ўсходніх Цэркваў]] кард. [[Эжэн Тысэран|Яўген (Эжэн) Тысэран]] у сваім лісьце ад [[22 сьнежня]] [[1941]] г. У помач экзарху была створана [[Рада Беларускага экзархату ГКЦ]] з трох сябраў: намесьнікам экзарха стаў айцец [[Леў Гарошка]], сябрамі Рады — айцец [[Іван Гермацюк]] і айцец [[Вацлаў Аношка|Вячаслаў (Вацлаў) Аношка]].

Ад [[1976]] году сыстэматычную апостальскую працу ў Беларусі падпольна праводзіў айцец [[Віктар Данілаў]], высьвячанывысьвечаны на грэка-каталіцкага сьвятара ў [[1976]] годзе ў [[Львоў|Львове]] Зьверхнікам УГКЦ у падпольлі архібіскупам [[Уладзімер Стэрнюк|Уладзімерам Стэрнюком]]. Цэнтрам дзейнасьці айца В. Данілава была [[Горадня]].

Пачынаючы з [[1989]] году — пры лібэралізацыі грамадзкага і рэлігійнага жыцьця — групы студэнцкай моладзі і інтэлігенцыі, зацікаўленыя ідэяй уніі, пачалі адраджэньне БГКЦ. [[11 сакавіка]] [[1989]] г. у Кальварыйскім касьцёле ў Менску а. [[Аляксандар Надсан]] адслужыў першую ў гэтым горадзе за 150 гадоў пасьля скасаваньня Уніі ў 1839 г. публічнуюпублічнае каталіцкуюкаталіцкае багаслужбунабажэнстве ў бізантыйскім абрадзе (па-беларуску). Гэты дзень лічыцца пачаткам адраджэньня рэлігійнага і малітоўнага жыцьця Грэка-Каталіцкай Царквы ў сучаснай Беларусі.

Першая пасьля 2-й Сусьветнай вайны грэка-каталіцкая парафія ўтварылася ў Менску ў верасьні [[1990]] году. Пасьля больш чым 150-гадовага перапынку першым грэка-каталіцкім сьвятаром, высьвячанымвысьвечаным на тэрыторыі Беларусі, стаў а. Яўген Усошын зь Менску. 17 чэрвеня [[2007 год]]у ён быў рукапакладзены дапаможным біскупам Кіеўскай архіяпархіі УГКЦ Багданам Дзюрахам у [[Маладэчна]]. Дагэтуль усе беларускія грэка-каталіцкія сьвятары высьвячваліся па-за межамі Беларусі.

На пачатак [[2003]] году ў Беларусі дзейнічала 13 зарэгістраваных грэка-каталіцкіх парафіяў: па 2 у Менску і Віцебску, па адной у Берасьці, Баранавічах, ГомеліГомлі, Горадні, Магілёве, Маладэчне, Лідзе, Івацэвічах, Полацку. На 2003 г. у БГКЦ было 7 сьвятароў, 1 дыякан, 3 манахі, 1 манахіня. Апеку над грэка-католікамі Беларусі ажыцьцяўляе [[Апостальскіапостальскі Візытатарвізытатар]] архімандрыт [[Сяргей Гаек]].

На чэрвень [[2009]] году Беларускаябеларуская Грэка-Каталіцкая Царква мела ўжо 20 парафіяў (зарэгістраваных зь іх — 15, 5 чакала рэгістрацыі)<ref name="nn.by">[http://nn.by/index.php?c=ar&i=18050 Наша Ніва: «У Менску адкрыўся Грэка-каталіцкі цэнтар»]</ref> (у тым ліку 4 — у Менску, 2 — у Віцебску). БГКЦ мела 16 сьвятароў і 2 дыяканы і была прадстаўленая амаль ва ўсіх абласных цэнтрах Беларусі і ў многіх вялікіх гарадах: [[Менск]], [[Маладэчна]], [[Мар’іна Горка]], [[Жодзіна]], [[Берасьце]], [[Баранавічы]], [[Пінск]], [[Івацэвічы]], [[Віцебск]], [[Ворша]], [[Полацак]], [[Горадня]], [[Ліда]], [[Слонім]], [[Гомель]], [[Магілёў]].

Дадзеныя па колькасьці вернікаў недакладныя, ацэнкі вагаюцца ад 3 тыс.<ref>[http://www.3dway.org/node/378 Беларуская грэка-каталіцкая царква: сучасны стан, пэрспэктывы разьвіцьця]</ref> да 10 тыс. чалавек<ref name="nn.by"/>. Колькасьць актыўна практыкуючых католікаў бізантыйскага абраду, якія штонядзелю бываюць на сьвятой Літургіілітургіі, рэальна складае ў Беларусі каля 500 вернікаў. Значная частка вернікаў усходняга абраду (хрышчаных у праваслаўі), якія прынялі каталіцтва, празь недахоп грэка-каталіцкіх сьвятыняў і душпастыраў, альбо празь нежаданьне, практыкуе ў лацінскім абрадзе (папаводле некаторых ацэнкахацэнак — да 30 тыс.).

На чале дэканату БГКЦ у [[1993]]—[[1998]] стаяў вядомы дзяяч беларускага Адраджэньняадраджэньня протапрасьвітарпротапрэсьбітар [[Ян Матусевіч]]. У 2013 годзе ў БГКЦ былі ўтвораны тры дэканаты (протапрасьвітаратыпротапрэсьбітараты): Усходні протапрасьвітаратпротапрэсьбітарат імя сьв. [[Язафат Кунцэвіч|Язафата]] (дэкан — а. Зьміцер Грышан зь Віцебску) і Цэнтральны (дэкан — а. Яўген Усошын зь Менску), Заходні протапрасьвітаратпротапрэсьбітарат імя сьвятамучаніка [[Мікалай Чарнецкі|Мікалая Чарнецкага]] (дэкан — а. Андрэй Абламейка).<ref>[http://carkva-gazeta.by/index.php?sva=8 Прадстаўнік Папы: сьвятло веры павінна прасьвятляць ўсё жыцьцё народу]</ref>

Рымскім Апостальскім Пасадам у студзені 1994 году прызначаны Апостальскіапостальскі Візытатарвізытатар «ad nutum Sanctae sedis» для грэка-каталікоў ў Беларусі — архім. [[Сяргей Гаек]]. Візытатарам — Дэлегатамдэлегатам для беларускіх каталікоў (усходняга абраду) замежжа зьяўляецца мітрафорны протаярэй а. [[Аляксандар Надсан]].

* протапрасьвітарпротапрэсьбітар Андрэй Абламейка,

* протапрасьвітарпротапрэсьбітар Зьміцер Грышан,

* протапрасьвітарпротапрэсьбітар Яўген Усошын,

* ераманах Лявонці (Тумоўскі) (на дадзены момант студыюевучыцца ў Італіі),

БГКЦ надае ўвагу падрыхтоўцы сьвятарскіх кадраў. Кандыдаты ў сьвятары праходзяць фармацыю і навучаньне ў духоўных установах [[Украіна|Украіны]] ([[Львоў]], [[Івана-Франкоўск]]), [[Італія|Італіі]] ([[Рым]]), [[Польшча|Польшчы]] ([[ДрагічынДарагічын (Польшча)|Дарагічын]]). На сёньня ў духоўных навучальных установах вучацца 6 сэмінарыстаў, у тым ліку два манахі-рэдэмптарысты.