Аўстраазіяцкія мовы: розьніца паміж вэрсіямі

'''А́ўстраазія́цкія мовы''' (радзей: ''мон-кхмэ́рскія'') — сям'ясям’я моваў, якія распаўсюджаныя адасобленымі арэаламі ў [[Паўднёва-Ўсходняя Азія|Паўднёва-Ўсходняй]] і [[Паўднёвая Азія|Паўднёвай]] Азіі. Сярод гэтых моваў толькі [[кхмэрская мова|кхмэрская]] й [[віетнамская мова|віетнамская]] маюць вялікую колькасьць носьбітаў і параўнальна вялікі арэал распаўсюджаньня, толькі тры мовы — кхмэрская, віетнамская, [[монская мова|монская]], маюць даўнюю літаратурную традыцыю. Астатнія аўстраазіяцкія мовы, як правіла, маюць адносна невялікую колькасьць носьбітаў, ня маючы афіцыйнага статусу і вялікага моўнага арэалу.

Лінгвістычны партал Ethnologue у складзе аўстраазіяцкай сям'ісям’і налічвае прынамсі 171 мову<ref>[http://www.ethnologue.com/subgroups/austro-asiatic Austro-Asiatic | Ethnologue]</ref>. Аўстраазіяцкую сям'юсям’ю моваў традыцыйна прынята дзяліць на дзьве галіны: мон-кхмэрскую й мунда, якія, у сваю чаргу, разгаліноўваюцца на 13-14 групаў.

Іншыя клясыфікацыі прапаноўваюць падзел аўстраазіяцкае сям'ісям’і на 3 галіны: мунда, кгасі-кгму і ўласна мон-кхмэрскую<ref>Diffloth 2005</ref>. Паводле іншых прапаноўваецца адмова ад мон-кхмэрскае галіны ўвогуле, перамяшчаючы тэрмін ''мон-кхмэрскія мовы'' ў значэньне [[сынонім]]у тэрміну ''аўстраазіяцкія мовы''<ref>Sidwell 2009</ref>.

Аўстраазіяцкія мовы геаграфічна блізкія да моваў [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай]], [[сына-тыбэцкія мовы|сына-тыбэцкай]], [[тай-кадайскія мовы|тай-кадайскай]], [[аўстранэзійскія мовы|аўстранэзійскай]] і [[дравідыйскія мовы|дравідыйскай]] сем'яўсем’яў, якія, аднак зьявіліся ў рэгіёне пазьней за аўстраазіяцкія<ref>Sidwell & Blench, 2011</ref>. Генэтычныя дасьледаваньні носьбітаў аўстраазіяцкіх моваў сьведчаць пра паходжаньне іх продкаў у рэгіёне сучаснай [[Індыя|Індыі]] ды іх міграцыі ў рэгіён Паўднёва-Ўсходняй Азіі з даліны ракі [[Брахмапутра]]<ref>{{Кніга|аўтар = Reddy, Battini M., et al.|частка = 47|загаловак = Y-chromosome evidence suggests a common paternal heritage of Austro-Asiatic populations|арыгінал = |спасылка = http://www.biomedcentral.com/1471-2148/7/47|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = BMC Journal of Evolutionary Biology|год = 2007|том = 7|старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

Аўстраазіяцкія мовы вылучаюцца на фоне астатніх моўных сем'яўсем’яў асаблівым узорам складаньня дзеясловаў і назоўнікаў, якія звычайна ўтвараюцца з [[рэдукцыя (лінгвістыка)|рэдукаванага]] і поўнага складу. Часта маюцца таксама інфіксы — [[марфэма|марфэмы]], якія ўстаўляюцца ў сярэдзіну кораню.

Сучаснымі лінгвістамі традыцыйна прызнаецца падзел аўстраазіяцкае моўнае сям'ісям’і на дзьве галіны: мон-кхмэрскую (Паўднёва-Ўсходняя Азія, Паўночна-Ўсходняя Індыя, Нікабарскія астравы) і галіну мунда (часткова ўсходняя ды цэнтральная Індыя, пэўныя раёны Банглядэш). Тым ня менш, існуе мала апублікаваных трывалых доказаў на карысьць падобнай клясыфікацыі.

Узаемнае дачыненьне ніжэй пададзеных групаў унутры аўстраазіяцкай сям'ісям’і зьяўляецца прыдметам дыскусіяў. У дадатак да гэтага, ніжэй прыведзеныя іншыя варыянты клясыфікацыі, якія адмаўляюць мон-кхмэрскую галіну наогул. Між тым, для любой з падобных клясыфікацыяў на цяперашні час апублікаваная малая колькасьць інфармацыі. Апрача таго, існуюць гіпотэзы, згодна зь якімі сьцьвярджаецца пра наяўнасьць [[субстрат (лінгвістыка)|субстрат]]у іншых аўстраазіяцкіх моваў у некаторых не-аўстраазіяцкіх мовах: у ачэскай (поўнач [[Суматра|Суматры]]), чамскіх мовах (Паўднёва-Ўсходняя Азія) і мовах даяк ([[Калімантан]])<ref>{{Кніга|аўтар = Roger Blench.|частка = |загаловак = Are there four additional unrecognised branches of Austroasiatic?|арыгінал = |спасылка = |адказны = Sidwell, Blench|выданьне = |месца = Bangkok|выдавецтва = |год = 2009|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.

Найбольш рапасўюджаныя мовы сям'ісям’і, віетнамская й кхмэрская, выкарыстоўваюць у пісьмовасьці [[лацінскі альфабэт|лацініцу]] і кхмэрскае пісьмо адпаведна. Кхмэрскае пісьмо паходзіць ад старажытнаіндыйскага складовага пісьма [[брагмі]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.omniglot.com/writing/khmer.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = Khmer/Cambodian alphabet, pronunciation and language| фармат = | назва праекту = Omniglot| выдавец = | дата = 4 сакавіка 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref>, ад брагмі паходзяць таксама пісьмовасьці няроднасных тайскай і лаоскай моваў — тайская ды лаоская пісьмовасьць выкарыстоўваюцца ў пісьмовасьці некаторых малых аўстраазіяцкіх народаў. Мовы санталі, сора і го (распаўсюджаныя ў Індыі) маюць уласныя пісьмовасьці. Пісьмовасьці для санталі й сора створаныя ў [[20 стагодзьдзе|ХХ]] ст. уласнай інтэлігенцыяй, для го — у [[13 стагодзьдзе|ХІІІ]] ст.<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.omniglot.com/writing/santali.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = Santali alphabet, pronuncation and language| фармат = | назва праекту = Omniglot| выдавец = | дата = 4 сакавіка 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.omniglot.com/writing/sorangsompeng.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = Sorang Sompeng script| фармат = | назва праекту = Omniglot| выдавец = | дата = 4 сакавіка 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.omniglot.com/writing/varangkshiti.htm| копія = | дата копіі = | загаловак = Varang Kshiti alphabet and Ho language| фармат = | назва праекту = Omniglot| выдавец = | дата = 4 сакавіка 2014 | мова = en| камэнтар = }}</ref> У пачатку [[20 стагодзьдзе|ХХ]] ст. для малых народаў Лаосу выкарыстоўвалася ўласнае пісьмо — кгом.