Польшча: розьніца паміж вэрсіямі

«Rzeczpospolita Polska» — афіцыйная назва Польшчы на [[Польская мова|польскай мове]]. Rzeczpospolita перакладаецца як «садружнасьць» ці «рэспубліка». Словам «Rzeczpospolita» у Польшчы таксама называлі ўніюунію Польскага каралеўства і [[Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае|Вялікага Княства Літоўскага]].

Паходжаньне назвы «Польшча» дакладна невядомае. Згодна з найбольш распаўсюджанай тэорыяй гэтая назва [[Этымалёгія|паходзіць]] ад назвы племені палянаў, якія насялялі абшары сучаснага [[Вялікапольскае ваяводзтва|Вялікапольскага ваяводзтва]]. Слова «паляне» паводле адной з тэорыяў паходзіць ад слова «племя» — супляменьнік, чалавек, зьвязаны крэўнай сувязьзю, які мае тую ж самую веру. Іншая тэорыя выводзіць слова «паляне» ад слова «поле», дапускаючы, што асноўным заняткам племені палянаў была апрацоўка зямлі уў адрозьненьніадрозьненьне ад іншых плямёнаў, напрыклад, вісьлянаў ці мазаўшанаў, якія насялялі [[Лес|лясныя]] абшары. Некаторыя [[Лінгвістыка|лінгвісты]] сьцьвярджаюць, што гэта можа быць зьвязана ззь першапачатковай формай пляменнай арганізацыі — «аполем», якая зьяўлялася пэўным відам кіраваньня з выбарным кіраўніком, агульнай уласнасьцю на зямлю і [[Род|родамрод]]ам — асновай грамадзтва.

Справу Уладзіславам I працягнуў [[Казімер III Вялікі]] (1333—1370). Пераважна дыпляматычнымі мэтадамі ён вярнуў Польшчы [[Куявія|Куявію]] і Добжынскую землі (1343), [[Мазовія|Мазовію]] (1351—1353), а таксама адабраныя Брандэнбургам гарады. У 1349 Казімер уварваўся ў Галіччыну, захапіў [[Львоў]] і Галіч. У 1360-я пад яго ўлада перайшлі УладзімерЎладзімер-Валынскі і Камянец-Падольскі. У пэрыяд кіраваньня Казімера III адбылася кадыфікацыя польскага заканадаўства, праведзеныя адміністрацыйная і грашовая рэформы, у 1364 заснаваная [[Кракаўская акадэмія]]. Пры Казімеру ў Польшчы вялося шырокае будаўніцтва: па словах летапісца, Уладзіслаў Лакеток пакінуў Польшчу драўляную, а Казімер — каменную.

У [[1572]] памёр, не пакінуўшы спадчыннікаспадчыньніка, [[Жыгімонт II Аўгуст]]. Сярод шматлікіх прэтэндэнтаў на сталец перамога дасталася [[Генрык Валуа|Генрыху Валуа]], брату францускага караля [[Карл IX|Карла IX]]. Аднак Генрых нядоўга прабыў у Польшчы. Атрымаўшы вестку аб сьмерці свайго брата, ён таемна зьбёг у [[Парыж]], каб заняць там францускі сталец.

У [[1791]] была прынята [[Канстытуцыя Рэчы Паспалітай|Канстытуцыя]], якая зліквідавалазьліквідавала падзел краіны на ВКЛ і Польскае каралеўства. Аднак становішча на той час ужо было вельмі цяжкім, і таму Канстытуцыя не ўратавала Рэч Паспалітую. У выніку падзелаў [[1772]], [[1793]], [[1795]] Рэч Паспалітая была падзеленая паміж [[Аўстра-Вугорская імпэрыя|Аўстра-Вугорскай імпэрыяй]], [[Прусія]]й і [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]].

Агульная плошча Польшчы складае 613 658 км² (займае 69 месца ў сьвеце і 9 у [[Эўропа|Эўропе]]). Каля 2/3 паверхні займае [[Польская нізіна]]. На поўначы знаходзіцца [[Балтыйскае града]], на поўдні — [[Малапольскае ўзвышша|Малапольскае]] і [[Люблінскае ўзвышша|Люблінскае]] ўзвышшы, а ўздоўж паўночнай мяжы цягнуцца [[Карпаты]] (самая высокая кропка 2499 м) і [[Судэты]]. Самымі буйнымі рэкамі зьяўляюцца [[Вісла]] і [[Одра]], але таксама існуе вялікая колькасьць больш дробных рэкрэкаў. [[Возера|Азёры]] ў асноўным знаходзяцца на поўначы. [[Лес|Лясы]] займаюць 28% тэрыторыі краіны.

Польскія рэкі выкарыстоўваліся чалавекам у якасьці гандлёвых і транспартных шляхоў яшчэ ў старажытнасьці. Імі карысталіся і [[вікінгі]] для сваіх набегаў, а ў [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] і больш позьнія часы, [[збожжа]], якое вырошчвалася ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] вывозілася празпразь іх на захад, што рабіла іх важнымі эканамічнымі шляхамі ўсёй [[Эўропа|Эўропы]].

Польшча, зь яе насельніцтвам у 38,1 млн чалавек, зьяўляецца восьмай па колькасьці насельніцтва краінай [[Эўропа|Эўропы]] і шостай ўу [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскім Зьвязе]]. Сярэдняя шчыльнасьць насельніцтва складае 122 чалавекі на км².

Гістарычна склалася, што на тэрыторыі Польшчы жыве вялікая колькасьць розных нацыяў і народнасьцяў. Да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], польская габрэйская абшчына была адной з самых вялікіх у Эўропе, але пасьля вайны колькасьць габрэяў скрарацілася з 3 млн чалавек да 300 тыс. Пасьляваенныя зьмены межаў краіны прывялі да таго што ў Польшчы зьявіліся некаторыя іншыя нацыянальныя меншасьці. Але моцныя памкненьні пасьляваеннай польскай улады накіраваныя на асыміляцыю нацыянальных меншасьцяў, прывялі да таго, што згодна ззь перапісам насельніцтва [[2002]] году, 96,74% насельніцтва краіны прызналі сябе палякамі; 1,23% — аднесьлі сябе да іншых нацыянальнасьцяў і 2,03% не назвалі сваю нацыянальнасьць. Самымі вялікімі нацыянальнымі меншасьцямі ў Польшчы зьяўляюцца [[сылезцы]] (каля 200 тыс. чалавек), [[немцы]] (152,9 тыс. чалавек, якія, у асноўным, жывуць у [[Апольскае ваяводзтва|Апольскім]] і [[Сылескае ваяводзтва|Сылескім]] ваяводзтвах), [[беларусы]] (каля 50 тыс., [[Падляскае ваяводзтва]]), [[украінцы]] (каля 30 тыс.) і [[летувісы]].

[[24 красавіка]] 1992 годагоду Вячаслаў Кебіч падпісаў у Польшчы пагадненьне аб прынцыпах памежнай супрацы і дамову аб памежных пераходах. [[23 чэрвеня]] 1992 году старшыня Вярхоўнага Савета Беларусі [[Станіслаў Шушкевіч]] падпісаў у Варшаве Дамову аб добрасуседзтве і супрацы на 15 год, а таксама адкрыў беларускае пасольства. Першым паслом Беларусі ў Польшчы стаўся [[Уладзімер Сянько|Ўладзімер Сянько]]. [[19 лістапада]] 1992 году старшыня польскага ўраду [[Ганна Сухоцкая]] падчас прыезду ў Беларусь падпісала Пагадненьне аб адмове ад падвойнага падаткаабкладаньня. 15-[[16 сьнежня]] 1992 году ў Польшчы адбылася сустрэча беларускага і польскага міністраў абароны Паўла Казлоўскага і Януша Анышкевіча адпаведна. [[21 красавіка]] [[1993]] году міністры падпісалі ў Беларусі Дамову аб ваеннай супрацы. [[30 сакавіка]] [[1996]] году ў [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] адбылася сустрэча прэзыдэнтаў Аляксандра Лукашэнкі і [[Аляксандр Квасьнеўскі|Аляксандра Квасьнеўскага]].