|
'''Фанэ́тыка''' ('''Фане́тыка''') (ад [[грэцкая мова|грэцкага]] слова φωνή = голас) — навукаразьдзел [[мовазнаўства]], якая вывучае [[гук|гукі]]. У прыватнасьці яна займаецца наяўнымі якасьцямі гукаў[[гук]]аў як [[рэчмаўленьне|рэчымаўленьня]] чалавека[[чалавек]]а, так і іншых крыніц (напрыклад, кампутарнага сынтэзу), а таксама іх утварэньнем і ўспрыманьнем, у адрозьненьні ад [[фаналёгія|фаналёгіі]], якая займаецца гукавымі сыстэмамі і абстрактнымі гукавымі адзінкамі (такімі як [[фанэма]] ці [[адметная рыса]]). Фанэтыка працуе з асобнымі гукамі[[гук]]амі, а не з кантэкстам, у якім яны выкарыстоўваюцца ў мове. Таму дыскусіі наконт [[сэмантычнае значэньне|сэмантычнага значэньня]] гуку адсутнічаюць на гэтай стадыі [[лінгвістычны аналіз|лінгвістычнага аналізу]].
Ня гледзячы на тое, што пісьмовыя сыстэмы і альфабэты[[альфабэт]]ы ў большасьці выпадкаў цесна зьвязаны з гукамі рэчы, фанэтысты больш зацікаўлены гукамі рэчымаўленьня, чым сымбалямі, якія іх увасабляюць. Тым ня менш сувязь паміж імі настолькі моцная, што ў шматлікіх слоўніках вывучэньне сымбаляў (дакладна [[сэміётыка|сэміётыкі]]) падаецца як частка фанэтычных навучаньняўвучэньняў. Зь іншага боку, у [[логограф|логаграфічных]] пісьмовых сыстэмах звычайна падаецца значна менш фанэтычнай інфармацыі, хоць гэта інфармацыя не абавязкова адсутнічае. Напрыклад, cярод кітайскіх герогліфаў [[фанэтычны элемэнт]] спасылаецца на частку герогліфа, якая вызначае яго вымаўленьне, тым часам як [[радыкал]] спасылаецца на сэмантычнае значэньне. Сымбалі, якія маюць аднолькавы фанэтычны элемэнт, звычайна маюць падобнае вымаўленьне, але гэта ня ў якім разе ня значыць, што іх вымаўленьне з'яўляецца прадбачным і вызначаецца фанэтычным элемэнтам, таму што вымаўленьне значна зьмянілася зь цягам стагодзьдзяў, у той час як напісаньне засталося тым жа самым. Ня ўсе кітайскія герогліфы складаюцца з радыкалаў і фанэтычных элемэнтаў, але для большай часткі гэта ўласьціва.
==Галіны фанэтыкі==
Фанэтыка мае тры асноўныя галіны:
* [[артыкуляцыйнаяАртыкуляцыйная фанэтыка]], вывучае паставы губ, языка, вакальнага тракту і іншых [[орган рэчымаўленьня|органаў рэчымаўленьня]] ў час вымаўленьня.
* [[ акустычнаяАкустычная фанэтыка]] , займаецца вывучэньнем якасьцей гукавых хваляў і іх успрыманьнем унутраным вухам .▼* [[ слыхаваяСлыхавая фанэтыка]] , займаецца ўспрыманьнем рэчымаўленьня, галоўным чынам тым, як мозг фарміруе пэрцэпцыйныя рэпрэзэнтацыі ўваходзячых дадзеных, якія ён атрымоўвае. ▼
Існуе больш за сто розных фонаў, якія афіцыйна прызнаныпрызнаныя асобнымі гукамі [[Міжнародная фанэтычная асацыяцыя|Міжнароднай фанэтычнай асацыяцыяй]] і транскрыбіруюцца ў адпаведнасьці ззь [[Міжнародны фанэтычны альфабэт|Міжнародным фанэтычным альфабэтам]]. ▼▲* [[акустычная фанэтыка]], займаецца вывучэньнем якасьцей гукавых хваляў і іх успрыманьнем унутраным вухам
▲* [[слыхавая фанэтыка]], займаецца ўспрыманьнем рэчы, галоўным чынам тым, як мозг фарміруе пэрцэпцыйныя рэпрэзэнтацыі ўваходзячых дадзеных, якія ён атрымоўвае.
▲Існуе больш за сто розных фонаў, якія афіцыйна прызнаны асобнымі гукамі [[Міжнародная фанэтычная асацыяцыя|Міжнароднай фанэтычнай асацыяцыяй]] і транскрыбіруюцца ў адпаведнасьці з [[Міжнародны фанэтычны альфабэт|Міжнародным фанэтычным альфабэтам]].
Фанэтыка вывучалася амаль 2500 год таму ў [[старажытная Індыя|старажытнай Індыі]], калі [[Pāṇini]] ў сваёй працы [[5 ст. д.н.э.]] апісаў паставы і характар артыкуляцыі зычных у [[санскрыт|санскрыце]]. Сёньня амаль усе [[брахманская сям'я|індыйскія альфабэты]] выкарыстоўваюць парадак зычных згодна з класыфікацыяй Pāṇini.
|
