Вікіпэдыя

Марыйская мова: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д r2.7.1) (робат дадаў: pms:Lenga Mari oriental
Няма апісаньня зьменаў
Радок 1:
{{Інфармацыя пра мову
{{Накід}}
| Назва мовы = Марыйская мова
{{Накід:Мова}}
| Назва мовы ў арыгінале = (Олык) марий йылме
{{Інфармацыя пра мову |
| Краіны ўжываньня = [[Расея|Расеі]]
Назва мовы =Марыйская |
| Рэгіён = [[Марый Эл]]
Назва мовы ў арыгінале = Марий йылме |
| Колькасьць карыстальнікаў = 490 000 чал.
Краіны ўжываньня = [[Марый Эл]], [[Расія]]|
| Клясыфікацыя = [[Уральскія мовы|Уральская сям'я]]
Рэгіён = Марый Эл|
* [[Фіна-вугорскія мовы|Фіна-вугорская галіна]]
Колькасьць карыстальнікаў = 600 000|
** [[Фіна-волскія мовы|Фіна-волская група]]
Клясыфікацыя = |
| Афіцыйная мова ў = [[рэспубліцы Марый Эл]] (Расея)<ref>Канстытуцыя рэспублікі Марый-Эл, [[Расія]]артыкул |15</ref>
| Рэгулюецца = - |—
| Дапаможная мова ў = —
Код па ISO 639-1 = няма|
| Код па ISO 639-2(B)1 = chm|—
| Код па ISO 639-2(TB) = chm,mhr,mrj|
| Код па SILISO 639-2(T) = -chm
| Код па SIL = chm
| Выява =
}}
'''Мары́йская мова''' (альбо '''луго́вамары́йская''') — фіна-волская мова фіна-вугорскае галіны ўральскіх моваў, на якой размаўляе [[фіна-вугры|фіна-вугорскі]] народ [[марыйцы]]. Звычайна пад паняткам «марыйская мова» маюць на ўвазе луговамарыйскую мову, мову [[лугавыя марыйцы|лугавых марыйцаў]]. [[горнамарыйская мова|Мову]] [[горныя марыйцы|горных марыйцаў]] традыцыйна вылучаюць асобна.
'''Марыйская мова''' — адна з фіна-вугорскіх моваў. Распаўсюджаны сярод [[марыйцы|марыйцаў]], галоўным чынам у [[Марый Эл|Рэспубліцы Марый Эл]] і [[Башкартастан]]е. Старая назва — «чэрэміская мова».
’
 
Агулам марыйскія мовы распаўсюджаныя ў рэспубліцы [[Марый Эл]], на паўночным захадзе [[Ніжагародзкая вобласьць|Ніжагародзкай]], на поўдні [[Кіраўская вобласьць|Кіраўскай]], у шэрагу раёнаў [[Кастрамская вобласьць|Кастрамской]] абласьцей, а таксама асобнымі ґрупамі ў Паволжы, у прыватнасьці ў [[Башкартастан]]е.
[[Катэгорыя:Фіна-вугорскія мовы]]
 
Раней была вядомай пад назвай ''чарамі́ская'' ([[расейская мова|рас.]] ''[[:ru:Черемисский язык|черемисский язык]]''), што знаходзіць паралелі ў [[татарская мова|татарскай]] і [[чуваская мова|чуваскай]] мовах (''[[:tt:Чирмеш теле|чирмеш]]'', ''[[:cv:Çармăс чĕлхи|çармăс]]'').
 
== Агульная характарыстыка ==
=== Пісьмовасьць ===
[[Файл:Tiszte2.PNG|thumb|229px|right|Знакі цішце.]]
[[Файл:Mari alphabet (1887).jpg|thumb|229px|right|Марыйскі лемантар [[1897]] году.]]
Першапачаткова марыйцы ўжывалі ў якасьці пісьмовасьці асаблівыя знакі, што называліся ''цішце́''. Гэтыя знакі ўжываліся пры бытавых патрэбах да пачатку [[20 стагодзьдзе|ХХ ст.]]
 
Кірылічная пісьмовасьць для мовы ўпершыню зьявілася ў [[16 стагодзьдзе|XVI ст.]] у місіянэрскіх мэтах, але першай дакумэнтальна зафіксаванай кірылічнай марыйскай пісьмовасьцю зьяўляецца пісьмовасьць «Сочиненій принадлежащихъ къ грамматикѣ черемисскаго языка», якія былі выдадзены ў [[1775]] годзе. У [[1837]] годзе выйшла «Черемисская грамматика», у якой ужываўся шэраг дыґрафаў для абазначэньня спэцыфічных марыйскіх гукаў.
 
У [[1873]] годзе, на 2 гады пазьней за горнамарыйскую, выйшаў луговамарыйскі лемантар, альфабэт якога амаль поўнасьцю супадае з існым. У 1930 гады на хвалі ўсесавецкае лацінізацыі быў ажыцьцяўлены пераход пісьмовасьці на лацінскую аснову, але ў [[1938]] годзе была вернута кірыліца.
 
==== Лацінскі луговамарыйскі альфабэт ====
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А a
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ä ä
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ʟ̧ ʟ̧
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ņ ņ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ŋ ŋ
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ü ü
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ə ә
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӛ ӛ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Č č
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T’ t’
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D’ d’
|}
 
==== Сучасны кірылічны луговамарыйскі альфабэт ====
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ҥ ҥ
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӧ ӧ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӱ ӱ
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я
|}
 
=== Дыялекты ===
Луговамарыйская мова падзяляецца на 4 гаворкі:
* Ардзінская
* Кілемарская
* Кузьмінская
* Юксарская
 
Луговамарыйская мова распаўсюджаная пераважна на ўсходзе Марый-Эл, а таксама ў навакольных раёнах Кіраўскае вобласьці.
 
== Грамадзкае жыцьцё ==
У часы [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] не існавала падтрымкі мовы з боку дзяржавы, падтрымка існавала толькі з боку энтузіястаў, а друк абмяжоўваўся царкоўнай літаратурай.
 
У [[СССР|савецкія]] часы настаў пэрыяд даволі істотнае падтрымкі мовы. У тыя часы значна пашырыўся друк на марыйскай мове, узьнікнуў літаратурны стандарт і замацаваная артаґрафія, але пазьней карэнізацыйная палітыка была згарнута.
 
Пасьля [[перабудова|перабудовы]] надыйшоў час якасна новых магчымасьцяў для разьвіцьця мовы. У гэтыя часы, у [[1990]] годзе марыйская мова стала дзяржаўнай мовай Марыйскай АССР нароўні з расейскай. Зараз навучаньне марыйскай мове й літаратуры вядзецца ў 226 школах рэспублікі, частка прадмэтаў у марыйскіх ВНУ выкладаецца па-марыйску. На марыйскай мове выдаюцца ґазэты й часопісы «Кугарня», «Марий Эл», «Морко мланде», «Ончыко» і «Пачемыш».
 
== Спасылкі ==
{{interwiki|mhr|луговамарыйскай|}}
* [http://marlamuter.org/download.php 10-томный марийско-русский словарь. Марламутер.]{{ref-ru}}
* [http://fulr.karelia.ru/cgi-bin/flib/view.cgi?id=46 Электронная коллекция изданий на марийском языке. Портал «Финно-угорские библиотеки России»]{{ref-ru}}
* [http://univie.ac.at/maridict/index.html www.mari-language.com — Home]{{ref-en}}, {{ref-ru}}
 
== Крыніцы ==
{{Зноскі}}
 
{{Фіна-вугорскія мовы}}
 
[[af:Mari]]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Марыйская_мова»