Вікіпэдыя

Ямайка: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д r2.7.1) (робат дадаў: hsb:Jamaika
афармленьне, артаграфія, абнаўленьне зьвестак
Радок 1:
{{Краіна|
|Назва = Ямайка |
|НазваЎРоднымСклоне = Ямайкі |
|НазваНаДзяржаўнайМове = Commonwealth of Jamaica |
|Сьцяг = Flag_of_Jamaica.svg |
|Герб = Jamaica_coa.pngCoat |of Arms of Jamaica.svg
|НацыянальныДэвіз = Out of many, one people |
|Месцазнаходжаньне = LocationJamaica.png |svg
|АфіцыйнаяМова = [[ангельская мова|ангельская]], [[ямайская крэольская мова|ямайская крэольская]] |
|Сталіца = [[Кінгстан]] |
|НайбуйнейшыГорад = Кінгстан |
|ТыпУраду = [[Садружнасьць]] |
|ПасадыКіраўнікоў = [[Каралева]]<br />[[Генэрал-губэрнатар]]<br />[[Прэм'ерПрэм’ер-міністар]] |
|ІмёныКіраўнікоў = [[ЕлізавэтаЛізавета II]]<br />[[КенэтПатрык ХолАлен]]<br />[[БрусПортыя ГолдынгСымпсан-Мілер]]|
|Плошча = 10 991 |
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы = 166-е |
|АдсотакВады = 1,5% |
|ГодАцэнкіНасельніцтва = 2005 |2010
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 138133-е |
|Насельніцтва = 2 651847 000 |232
|ШчыльнасьцьНасельніцтва = 252 чал |
|ГодАцэнкіСУП = 2005 |2011
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП = 138-е |
|СУП = $1124,6975 млрд |
|СУПНаДушуНасельніцтва = $4300 |9029
|Валюта = [[Ямайскі даляр |]]
|КодВалюты = JMD |
|ЧасавыПас = |
|ЧасРозьніцаUTC = -5 |
|ЧасавыПасУлетку = |
|ЧасРозьніцаUTCУлетку = -5 |
|НезалежнасьцьПадзеі = &nbsp;-— ад [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] |
|НезалежнасьцьДаты = [[6 жніўня]] [[1962]] |
|ДзяржаўныГімн = God Save the Queen |
|АўтамабільныЗнак = ? |
|ДамэнВерхнягаЎзроўню = jm |
|ТэлефонныКод = 876 |
|Дадаткі =
}}
'''Яма́йка''' ({{мова-en|Jamaica}}) — дзяржава, разьмешчаная на аднайменым востраве ў [[Карыбскае мора|Карыбскім моры]], адным зь [[Вялікія Антыльскія выспыастравы|Вялікіх Антыльскіх вастравоўастравоў]], 240 кілямэтраў у даўжыню і 80 у шырыню. УЗа 630 кілямэтрахкілямэтраў ад кантынентальнайкантынэнтальнай [[Цэнтральная Амэрыка|Цэнтральнай Амэрыкі]], за 150 кілямэтрахкілямэтраў ад [[Куба|Кубы]] на поўначы, і за 180 кілямэтрахкілямэтраў ад [[Гаіці]] на ўсходзе.
 
== Гісторыя ==
У старажытнасцістаражытнасьці Ямайку засялялі [[індзейцы]]. Выспа была адкрыта [[Хрыстафор Калюмб|Хрыстафорам Калюмбам]] ўу 1494 годзе. Калюмб назваў яе ў гонар каралеўскай чатыпары выспай ФердынандаФэрдынанда і Ізабэлы. Гэта назва не прыжылася, выспа захавала мясцовую назву -— Ямайка. Сваё першае паселішча на выспевысьпе гішпанцы заснавалі ў 1509 г.▼
 
Да прыходу гішпанцаў Ямайку засялялі індзейцы [[аравакі]], іх колькасць магчыма дасягала прыкладна 60 тысяч чалавек. За перыядпэрыяд гішпанскага панаванняпанаваньня індзейцы на Ямайцы зніклізьніклі амаль цалкам. Ужо да 1611 г. на востраве налічвалася ўсяго 74 індзейцы.▼
▲У старажытнасці Ямайку засялялі індзейцы. Выспа была адкрыта Хрыстафорам Калюмбам ў 1494 годзе. Калюмб назваў яе ў гонар каралеўскай чаты выспай Фердынанда і Ізабэлы. Гэта назва не прыжылася, выспа захавала мясцовую назву - Ямайка. Сваё першае паселішча на выспе гішпанцы заснавалі ў 1509 г.
 
У якасціякасьці працоўнай сілы гішпанцы ўжо ў пачатку XVI стагоддзястагодзьдзя сталі завозіць на Ямайку неграўнэграў-рабоў з [[Афрыка|Афрыкі]]. Аднак гішпанцы за паўтара стагоддзястагодзьдзя каланізаваныкалянізавалі востраў не занадта актыўна, і ў 1655 годзе яго захапілі ангельцы (афіцыйна Ямайка была абвешчаная ангельскай калоніяйкалёніяй ў 1670 годзе).▼
▲Да прыходу гішпанцаў Ямайку засялялі індзейцы аравакі, іх колькасць магчыма дасягала прыкладна 60 тысяч чалавек. За перыяд гішпанскага панавання індзейцы на Ямайцы зніклі амаль цалкам. Ужо да 1611 г. на востраве налічвалася ўсяго 74 індзейцы
 
На беразе шырокай натуральнай гавані, недалёка ад цяперашняга Кінгстана[[Кінгстан]]у, ангельцы ўзвяліўзьвялі форт. Каля форта стаў расцірасьці горад [[Порт-Раял]]. Неўзабаве ён набыў славу «самага грэшнага горадагораду ва ўсім хрысціянскімхрысьціянскім свецесьвеце», так як туды з вострава [[Тартуга]] перамясціласяперамясьцілася «сталіца» марскіх разбойнікаў. У канцы XVII стагоддзястагодзьдзя ў горадзе Порт-Раял было 8 тысяч жыхароў, ззь іх -— паўтары тысячы піратаў.▼
▲У якасці працоўнай сілы гішпанцы ўжо ў пачатку XVI стагоддзя сталі завозіць на Ямайку неграў-рабоў з Афрыкі. Аднак гішпанцы за паўтара стагоддзя каланізаваны востраў не занадта актыўна, і ў 1655 годзе яго захапілі ангельцы (афіцыйна Ямайка была абвешчаная ангельскай калоніяй ў 1670 годзе)
 
Піраты рабавалі гішпанскія караблі, звозілі здабычу ў Порт-Раял, і горад рос, багацеў і весяліўся. Аднак 7 Чэрвенячэрвеня 1692 г. вялікая частка гэтага "распуснай«распуснага ВавілонаБабілёну» уў выніку землятрусу зніклазьнікла ў марской бездані. УсцешанаяУсьцешаная царква каталіцкай Гішпаніі паспяшаласяпасьпяшалася паведаміць, што «Бог пакараў бязбожны горад за грахі».▼
▲На беразе шырокай натуральнай гавані, недалёка ад цяперашняга Кінгстана, ангельцы ўзвялі форт. Каля форта стаў расці горад Порт-Раял. Неўзабаве ён набыў славу «самага грэшнага горада ва ўсім хрысціянскім свеце», так як туды з вострава Тартуга перамясцілася «сталіца» марскіх разбойнікаў У канцы XVII стагоддзя ў горадзе Порт-Раял было 8 тысяч жыхароў, з іх - паўтары тысячы піратаў.
 
Аднак да таго часу ангельцы ўжо моцна атабарыліся на Ямайцы, ператварыўшы выспу ў буйную «цукровую» калоніюкалёнію -— на Ямайцы інтэнсіўна развівалісяразьвіваліся плантацыіплянтацыі цукровага трыснёгатрысьнёга. Пераважная частка плантацыіплянтацыі размяшчаласяразьмяшчалася на раўнінах поўдня выспы. Унутраныя раёны Ямайкі выкарыстоўваліся для выпасу жывёлы. ПрамысловасцьПрамысловасьць Ямайкі вырабляла [[цукар]]-сырэц, патаку-меласы і знакаміты Ямайскіямайскі [[ром]].▼
▲Піраты рабавалі гішпанскія караблі, звозілі здабычу ў Порт-Раял, і горад рос, багацеў і весяліўся. Аднак 7 Чэрвеня 1692 г. вялікая частка гэтага "распуснай Вавілона» у выніку землятрусу знікла ў марской бездані. Усцешаная царква каталіцкай Гішпаніі паспяшалася паведаміць, што «Бог пакараў бязбожны горад за грахі».
 
Ангельцам дастаўлялі немалы непакой паўстанняпаўстаньні неграўнэграў-рабоў. За прыкладна 150 гадоў, да пачатку XIX стагоддзястагодзьдзя, было неня менш за 30 такіх паўстанняўпаўстаньняў. Ужо ў другой палове XVII стагоддзястагодзьдзя ў найбольш аддаленых горна-лясістайлясістых раёнах Ямайкі атабарыліся мароны -— беглыбеглыя негрынэгры-рабы і іх нашчадкі, якія стварылі нешта накшталт уласнай дзяржавы. Яны рабілі набегі з мэтай захопу жывёлы і іншых рабаванняўрабаваньняў, і ў выніку ангельцы ў канцы XVIII стагоддзястагодзьдзя правялі дэпартацыю маруновмарунаў ўу Афрыку (у [[Сьера-Леонэ]], дзе яны заснавалі горад [[Фрытаўн]]).▼
▲Аднак да таго часу ангельцы ўжо моцна атабарыліся на Ямайцы, ператварыўшы выспу ў буйную «цукровую» калонію - на Ямайцы інтэнсіўна развіваліся плантацыі цукровага трыснёга. Пераважная частка плантацыі размяшчалася на раўнінах поўдня выспы. Унутраныя раёны Ямайкі выкарыстоўваліся для выпасу жывёлы. Прамысловасць Ямайкі вырабляла цукар-сырэц, патаку-меласы і знакаміты Ямайскі ром.
 
У XIX стагоддзістагодзьдзі, пасляпасьля адмены [[рабства]] ў 1833 годзе, для англійскіхангельскіх плантатараўплянтатараў на Ямайцы наступілі «дрэнныя часы». ВызваленнеВызваленьне неграўнэграў-рабоў істотна падарвала плантацыйнаяплянтацыйную гаспадаркагаспадарку Ямайкі. Завоз працоўных-кантрактнікаў з [[Індыя|Індыі]] і Кітая[[Кітай|Кітаю]] неня выправіў сітуацыю. ВытворчасцьВытворчасьць цукру на Ямайцы рэзка скарацілася. Да таго ж павялічылася канкурэнцыя з-за росту выпрацоўкі бураковага цукру ў Эўропе і павелічэнняпавелічэньня вытворчасці цукру на [[Куба|Кубе]] і [[Ява|Яве]].▼
▲Ангельцам дастаўлялі немалы непакой паўстання неграў-рабоў За прыкладна 150 гадоў, да пачатку XIX стагоддзя, было не менш за 30 такіх паўстанняў. Ужо ў другой палове XVII стагоддзя ў найбольш аддаленых горна-лясістай раёнах Ямайкі атабарыліся мароны - беглы негры-рабы і іх нашчадкі, якія стварылі нешта накшталт уласнай дзяржавы Яны рабілі набегі з мэтай захопу жывёлы і іншых рабаванняў, і ў выніку ангельцы ў канцы XVIII стагоддзя правялі дэпартацыю марунов ў Афрыку (у Сьера-Леонэ, дзе яны заснавалі горад Фрытаўн).
 
У XX стагоддзістагодзьдзі эканамічная сітуацыясытуацыя на Ямайцы істотна змяніласязьмянілася ў выніку інвестыцыйінвэстыцыяў з ЗША. АмерыканскіяАмэрыканскія кампаніі арганізавалі на Ямайцы буйнуебуйную экспартную вытворчасцьвытворчасьць бананаў, а таксама какава, кава і какосаў. АмерыканцыАмэрыканцы заняліся і развіццёмразьвіцьцём інфраструктуры Ямайкі (чыгуначная сетка і т. п.).▼
▲У XIX стагоддзі, пасля адмены рабства ў 1833 годзе, для англійскіх плантатараў на Ямайцы наступілі «дрэнныя часы» Вызваленне неграў-рабоў істотна падарвала плантацыйная гаспадарка Ямайкі. Завоз працоўных-кантрактнікаў з Індыі і Кітая не выправіў сітуацыю. Вытворчасць цукру на Ямайцы рэзка скарацілася. Да таго ж павялічылася канкурэнцыя з-за росту выпрацоўкі бураковага цукру ў Эўропе і павелічэння вытворчасці цукру на Кубе і Яве
 
У 1943 годзе на Ямайцы было ўведзена ўсеагульнае выбарчае права, у 1944 -— частковае самакіраваньне. У 1959 годзе Ямайка атрымала ўнутранае самакіраваннесамакіраваньне, у жніўні 1962 г. Брытанія дала Ямайцы незалежнасцьнезалежнасьць.▼
▲У XX стагоддзі эканамічная сітуацыя на Ямайцы істотна змянілася ў выніку інвестыцый з ЗША. Амерыканскія кампаніі арганізавалі на Ямайцы буйнуе экспартную вытворчасць бананаў, а таксама какава, кава і какосаў. Амерыканцы заняліся і развіццём інфраструктуры Ямайкі (чыгуначная сетка і т. п.)
 
▲У 1943 годзе на Ямайцы было ўведзена ўсеагульнае выбарчае права, у 1944 - частковае самакіраваньне. У 1959 годзе Ямайка атрымала ўнутранае самакіраванне, у жніўні 1962 г. Брытанія дала Ямайцы незалежнасць.
.
 
== Палітыка ==
== Геаграфія ==
Ямайка -— трэцяя па плошчы выспа (1099110 км991 км²) у складзе Вялікіх Антыльскіх выспаў, размешчаны на поўдзень ад [[Куба|Кубы]] і да захаду ад [[Гаіці]]. Працягласць выспы з захаду на ўсход 225 км, з поўначы на поўдзень -— ад 35 да 82 км, даўжыня берагавой лініі -— 1022 км. Клімат трапічны пасатны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня 24—25 °С, ліпеня 26—27 °С. Сярэдне гадавая колькасьць ападкаў памяншаецца ад 5000 мм на паўночных наветраных схілах гор да 800 мм на паўднёвым узьбярэжжы. Адпаведна мяняюцца і прыродныя зоны ад сэзону вільготных вечназялёных трапічных лясоў на паўночна-ўсходніх схілах гор і ў цэнтры выспы да саваны поўдня і захаду.
Клімат трапічны пассатны. Сярэдняя тэмпература студзеня 24-25 ° С, ліпеня 26-27 ° С. Сярэдне гадавая колькасць ападкаў памяншаецца ад 5000 мм на паўночных наветренных схілах гор да 800 мм на паўднёвым узбярэжжы. Адпаведна мяняюцца і прыродныя зоны ад сезону вільготных вечназялёных трапічных лясоў на паўночна-ўсходніх схілах гор і ў цэнтры выспы да саваны поўдня і захаду.
 
== Эканоміка ==
== Транспарт ==
== Дэмаграфія ==
== Турызм ==
 
== Культура ==
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Jamaica|выгляд=міні}}
 
{{Краіны Паўночнай Амэрыкі}}
{{Краіны Карыбскага басэйна}}
 
{{Накід:Геаграфія}}
 
{{Link GA|de}}
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Ямайка»