Спэцслужбы ЗУНР

Адмысловыя службы ЗУНР (па-ўкраінску: Спецслужби ЗУНР) — адмысловыя службы Заходнеўкраінскае Народнае Рэспублікі. Найвышэйшым орґанам кіраваньня вайсковаю выведкаю выступаў выведчы аддзел Кіраўніцкае каманды Ўкраінскае галіцкае арміі, які месьціў у сабе аддзелы:

• афэнзыўнае выведкі (выведка ворага);
• дэфэнзыўнае выведкі (вайсковая контрвыведка);
• дэтэктываў ды выведнікаў (аператыўна-вышуковыя меры);
• рэґістрацыі варожых сілаў (праца супраць узброеных сілаў Польшчы);
• «прапаґандыўны» (потым выведзены з складу выведкі).

Сетка выведчых орґанаў УГА ўлучала выведчыя аддзелы штабоў карпусоў, выведчыя пададдзелы штабоў брыґадаў, асобных выведнікаў, высланых за лінію фронту з адмысловымі заданьнямі, падразьдзелы палявое выведкі, аґентурную сетку, падпольныя вочкі на акупаваных Польшчаю тэрыторыях, авіяцыйную выведку. Пэўныя выведчыя зьвесткі зьбіраліся вэрбавальным бюро пры дыпляматычных місіях Заходнеўкраінскае Народнае Рэспублікі ў Вене, Празе (Чэхаславаччына) й Будапэшце (Вугоршчына).

Унутраную бясьпеку й парадак ва УГА забясьпечвалі палявая жандармэрыя ды булаўныя (камэнданцкія) сотні пры кіраўніцтвах брыґадаў ды карпусоў. Створаная ў сьнежні 1918 палявая жандармэрыя УГА супрацьдзеяла выведча-дывэрсыйнай дзейнасьці суперніка, дэзэртырству, ахоўвала вайсковыя аб’екты ды канвоі, камунікацыі ды лініі сувязі, падтрымлівала статутны лад. Існавалі аддзелы палявое жандармэрыі пры Кіраўніцкай камандзе УГА, штабах карпусоў, брыґадаў, асобных ґрупаў УГА.

24 чэрвеня 1919 палявая жандармэрыя была перайменаваная ў палявую варту, падпарадкаваную Камандзе этапу (тылу) УГА, у складзе 6-ці аддзелаў (з корпуснае й брыґаднае сотняў кожны).

У лістападзе 1918 сфармаваны Корпус украінскае дзяржаўнае жандармэрыі (Дзяржаўная жандармэрыя; гл. Жандармэрыя Заходнеўкраінскай Народнай Рэспублікі), падпарадкаваны аддзелу грамадзкае бясьпекі дзяржаўнага сакратарыяту ўнутраных справаў ЗУНР. Паводле закону ЗУНР ад 15 лютага 1919 Дзяржаўная жандармэрыя мела статус ваенізаванае арґанізацыі па супрацьдзеі шпіянажу, сабатажу, замаху на дзяржаўны лад і грамадзкі спакой. Малая цэнтральны апарат («каманду»), аддзелы і станіцы як тэрытарыяльныя орґаны (пазьней — акруговыя ды павятовыя каманды). З усталяваннем пасады дыктатара ЗУНР Дзяржаўная жандармэрыя з чэрвеня 1919 перайменаваная ў Народную варту, падпарадкаваную камандзе тылу Кіраўніцкае каманды УГА, пазьней — вайсковай канцылярыі дыктатара Я. Петрушэвіча. Пасьля пераходу УГА на савецкі бок Народная варта расфармаваная.

Рашэньнем дзяржаўнага сакратарыяту вайсковых справаў ЗУНР ад 24 сакавіка 1919 створаная «чыгуначная» жандармэрыя пры «чыгуначнай» вайсковай управе. На «чыгуначную» жандармэрыю пакладалі супрацьдзею шпіянажу, дывэрсіяў на чыгунцы, сабатажу, ахова цяжараў, падтрыманьне ладу на транспарце. Мела лінейныя падразьдзелы на важных станцыях.

Літаратура

• Вєдєнєєв Д. В. Спецслужби Західноукраїнської Народної Республіки // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2012. — Т. 9 : Прил — С. — С. 746.