Крызіс легітымнасьці

Крыза легітымнасьці — зьніжэньне даверу да адміністрацыйных функцыяў, інстытутаў або кіраўніцтва. Гэты тэрмін упершыню быў выкарыстаны ў 1973 року нямецкім сацыёлагам і філёзафам Юрґенам Хабермасам. Ён пашырыў гэтую канцэпцыю, заявіўшы, што ва ўмовах крызе легітымнасьці ўстанова або арґанізацыя ня мае адміністрацыйных магчымасьцяў для падтрыманьня або стварэньня структур, эфэктыўных для дасягненьня іх канчатковых мэт. Сам тэрмін быў абагульнены іншымі навукоўцамі, каб ставіцца ня толькі да палітычнай сфэры, але таксама й да арґанізацыйных і інстытуцыйных структур. Хоць сярод сацыёлагаў няма адзінства ў сьцьвярджэньнях аб існаваньні дадзенай зьявы, пераважным спосабам вымярэньня крызе легітымнасьці зьяўляецца разгляд грамадзкіх адносін да разгляданай арґанізацыі.

Легітымнасьць

З пункту гледжаньня палітычнай тэорыі, дзяржава лічыцца легітымнай, калі яе грамадзяне лічаць, што яна належным чынам валодае палітычнай уладай і ажыцьцяўляе яе. Хоць гэты тэрмін існуе па-за межамі палітычнай сфэры, паколькі ён ахоплівае сацыялёгію, філязофію і псыхалёгію, легітымнасьць часта згадваецца ў дачыненьні да актораў, інстытутаў і палітычных парадкаў, якія яны ўтвараюць. Гэта значыць, яны могуць разглядацца як легітымныя ці нелегітымныя. Калі палітычныя акторы ўдзельнічаюць у працэсе легітымацыі, яны дамагаюцца легітымнасьці для сябе ці для іншага інстытуту. Паводле Морыса Зельдзіча-малодшага, ганаровага прафэсара сацыялёгіі ва Ўнівэрсытэце Стэнфарда, тэорыі легітымнасьці ахопліваюць 24 староччы, пачынаючы з «Гісторыі Пелапанэскай вайны» Фукідзіда.

Тэорыі легітымнасьці

Арыстотэль

Некаторыя з самых раньніх уяўленьняў аб легітымнасьці прыйшлі з раньняй грэцкае думкі. Арыстотэль, у асноўным, быў заклапочаны стабільнасьцю ўрада. Хоць ён сьцьвярджае, што легітымнасьць залежыць ад канстытуцыяналізму і згоды, ён мяркуе, што палітычная стабільнасьць залежыць ад легітымнасьці ўзнагарод. У сваёй кнізе «Палітыка» Арыстотэль сьцьвярджае, што спосабы разьмеркаваньня ўзнагарод знаходзяцца ўнутры палітыкі, а разьмеркавальная справядлівасьць (правільнае разьмеркаваньне ўзнагарод у адпаведнасьці з заслугамі) — гэта тое, што робіць урад стабільным. Зь іншага боку, калі існуе разьмеркавальная несправядлівасьць, урад становіцца нестабільным. Заклапочаны справядлівасьцю і распазнаваньнем правільных і няправільных асноўных законаў, Арыстотэль засноўвае легітымнасьць на вяршэнстве закона, добраахвотнай згодзе і грамадзкіх інтарэсах. Хоць абедзьве тэорыі Арыстотэля аб разьмеркаваньні ўзнагарод і легітымнасьці канстытуцыі маюць справу зь легітымацыяй, першая робіць акцэнт на прызнаньні субʼектамі справядлівасьці ўзнагарод, у той час як другая зьвязана з прызнаньнем субʼектамі абавязацельствы падпарадкоўвацца сыстэме ўлады".

Жан-Жак Русо

Падрабязна выкладаючы ідэю ў «Грамадзкай дамове», Русо настойвае на тым, што легітымнасьць урада залежыць ад «агульнай волі» яго чальцоў. Сама агульная воля — гэта агульныя інтарэсы ўсіх грамадзян, накіраваныя на забесьпячэньне агульнага дабра для ўсіх, у адрозьненьне ад індывідуальных інтарэсаў. Людзі, якія выказваюць такую ​​волю, на думку Русо, гэта тыя, хто па згодзе ўступіў у грамадзянскую супольнасьць. Аднак для палітычнай легітымнасьці недастаткова няяўнай згоды; хутчэй, патрабуецца актыўны ўдзел грамадзян у абґрунтаваньні законаў дзяржавы праз агульную волю народа. Русо лічыць рэспубліканскае або народнае кіраваньне легітымным, а тыранію і дэспатызм — нелегітымнымі.

Макс Вэбер

Паводле Вэбера, палітычны рэжым зьяўляецца легітымным, калі грамадзяне вераць у яго. У сваёй кнізе «Тэорыя сацыяльнай і эканамічнай арґанізацыі» Макс Вэбер разьвіваючы гэтую ідэю, піша: «Асновай любой сыстэмы ўлады й, адпаведна, любой гатоўнасьці падпарадкоўвацца зьяўляецца вера, у сілу якой асобы, якія ажыцьцяўляюць уладу, карыстаюцца аўтарытэтам». Вебер вылучае тры асноўныя крыніцы легітымнага кіраваньня: традыцыйны (так было заўсёды), рацыянальна-прававы (давер да законнасьці) і харызматычны (вера ў кіраўніка). Аднак, як ён тлумачыць у сваёй кнізе «Эканоміка і грамадзтва», гэтыя ідэальныя формы легітымнасьці непазьбежна будуць перасякацца. Напрыклад, законнасьць збольшага традыцыйная, паколькі яна «ўстояная й звыклая». Ён сьцьвярджае, што дзякуючы наяўнасьці законнай улады і таму, як законная ўлада структуруе грамадзтва, грамадзяне, якія не падзяляюць веру ў гэтую законнасьць, па-ранейшаму сутыкаюцца са стымуламі дзейнічаць так, як калі б яны самі нешта рабілі.

Марк К. Сучман

У сваёй кнізе «Кіраваньне легітымнасьцю: Стратэгічны й інстытуцыянальны падыходы» , Сучман вызначае легітымнасьць як «абагульненае ўспрыманьне або здагадка, што дзеяньні арґанізацыі пажаданыя, правільныя, дарэчныя ў рамках некаторай сацыяльна выбудаванай сыстэмы норм, каштоўнасьцяў, перакананьняў і азначэньняў». Пазьней ён дапаўняе гэтае азначэньне, заяўляючы, што паколькі легітымнасьць прысвойваецца грамадзтвам, яна не залежыць ад асобных удзельнікаў, але залежыць ад калектыўнага электарату. Іншымі словамі, арґанізацыя зьяўляецца легітымнай, калі яна карыстаецца грамадзкай ухвалой, нават калі дзеяньні арґанізацыі могуць адхіляцца ад асобных інтарэсаў індывіда. Сучман вылучае тры тыпы легітымнасьці: прагматычная, маральная й кагнітыўная легітымнасьць.

Праґматычная легітымнасьць

Праґматычная легітымнасьць абапіраецца на ўласныя інтарэсы выбарнікаў арґанізацыі, пры гэтым яны старанна вывучаюць дзеяньні і паводзіны арґанізацыі, каб вызначыць іх наступствы. Сама яна падзяляецца Сучманам на тры падразьдзелы: легітымнасьць абмену, легітымнасьць уплыву і дыспазыцыйнай легітымнасьць. Сучман вызначае абменную легітымнасьць як падтрымку арґанізацыйнай палітыкі з-за выгады для выбарнікаў. Легітымнасьць уплыву — гэта падтрымка арґанізацыі не ў сувязі з выгодамі, якія, на думку выбарнікаў, яны атрымаюць, а хутчэй у сувязі зь іх верай у тое, што арґанізацыя будзе адпавядаць іх вялікім інтарэсам. Дыспазыцыйная легітымнасьць вызначаецца як падтрымка арґанізацыі ў сувязі з добрымі якасьцямі, якімі, на думку выбарнікаў, валодае арґанізацыя, такімі як надзейная, прыстойная ці мудрая. Гэта зьвязана з тым, што людзі звычайна пэрсаніфікуюць арґанізацыі і характарызуюць іх як аўтаномна існуючыя субʼекты.

Маральная легітымнасьць

Маральная легітымнасьць залежыць ад таго, ці лічацца дзеяньні арґанізацыі або ўстановы маральнымі. Іншымі словамі, калі выбарнікі лічаць, што арґанізацыя парушае правілы палітычнай ці эканамічнай сыстэмы па амаральных прычынах, то гэта можа пагражаць маральнай легітымнасьці. Сучман разьбівае маральную легітымнасьць на чатыры падразьдзелы: пасьлядоўная, працэдурная, структурная і асабістая легітымнасьць. Пасьлядоўная легітымнасьць адносіцца да таго, чаго арґанізацыя дасягнула на аснове крытэрыяў, спэцыфічных для яе самой. Працэдурная легітымнасьць можа быць атрымана арґанізацыяй шляхам прытрымліваньня сацыяльна фармалізаваным і прынятым працэдурам (напрыклад, рэгулятыўны нагляд). У выпадку структурнай легітымнасьці людзі лічаць арґанізацыю легітымнай, паколькі яе структурныя характарыстыкі дазваляюць ёй выконваць пэўныя віды работ. Сучман называе такую ​​арґанізацыю «арґанізацыяй, прыдатнай для гэтай працы». Нарэшце, асабістая легітымнасьць адносіцца да легітымнасьці, якая вынікае з харызмы асобных лідэраў.

Кагнітыўная легітымнасьць

Кагнітыўная легітымнасьць узьнікае, калі арґанізацыя мае мэты, якія грамадзтва лічыць правільнымі й пажаданымі. Падтрымка арґанізацыі з боку выбарнікаў абумоўлена не карысьлівымі інтарэсамі, а хутчэй яе само сабой зразумелым характарам. Калі арґанізацыя дасягнула гэтага само сабой які разумеецца статуту, яна знаходзіцца па-за нязгодай. Калі маральная і прагматычная легітымнасьць маюць справу зь некаторай формай ацэнкі, то кагнітыўная легітымнасьць — не. Замест гэтага, пры такім выглядзе легітымнасьці грамадзтва прымае гэтыя арґанізацыі як неабходныя ці непазьбежныя.

Узьнікненьне крызы легітымнасьці

Нямецкі сацыёлаг і філёзаф Юрген Хабермас першым выкарыстоўваў тэрмін «крыза легітымнасьці», які ён вызначыў у аднайменнай кнізе «Крыза легітымнасьці», якая выйшла ў 1973 року. Ён вызначыў яго як крыза ідэнтычнасьці, які ўзьнікае ў выніку страты даверу да адміністрацыйных інстытутаў, які адбываецца, нягледзячы на ​​тое, што інстытуты ўсё яшчэ захоўваюць законныя паўнамоцтвы для кіраваньня. Пры крызе легітымнасьці кіраўнікі структуры ня могуць паказаць, што яны выконваюць тую ролю, дзеля якой яны былі створаны.

Вызначэньне крызы

Крыза — гэта стан небясьпекі, які ўзьнікае з-за супярэчлівых матывацыяў падсыстэм усярэдзіне самазамкнёнай сыстэмы. Паводле Хабермаса, вызначэньне дадзенага тэрміна, якое выкарыстоўваецца ў сацыяльных навуках, часта ґрунтуецца на прынцыпах тэорыі сыстэм. Аднак ён сьцьвярджае, што крыза правільна разумець у двух вымярэньнях — абʼектыўным і субʼектыўным, хаця гэтую сувязь цяжка ўлавіць з дапамогай традыцыйных падыходаў, такіх як тэорыя сыстэм або тэорыя дзеяньня.

Адрозьненьне паміж сацыяльнай і сыстэмнай інтэґрацыяй дапамагае правесьці адрозьненьне паміж абʼектыўнымі і субʼектыўнымі кампанэнтамі крызісаў. Сацыяльная інтэґрацыя адносіцца да таго, што Хабермас называе «жыцьцёвым сьветам», тэрмін, адаптаваны з прац Альфрэда Шуца, які складаецца з кансэнсуснай асновы агульных поглядаў і паняцьцяў, уключаючы нормы і каштоўнасьці, на якіх будуецца грамадзтва. Сыстэмная інтэґрацыя, у сваю чаргу, адносіцца да дэтэрмінантаў грамадзтва, якія руйнуюцца, калі іх структуры «дапускаюць менш магчымасьцяў для вырашэньня праблем, чым неабходна для іх далейшага існаваньня». Прынцыпамі рацыяналізацыі зьяўляюцца эфэктыўнасьць, вылічальнасьць, прадказальнасьць і кантроль, якія характэрны для сыстэм, у тым выглядзе, у якім на іх спасылаецца Хабермас.

Сацыяльныя фармацыі

У рамках сацыяльнай сыстэмы існуюць тры падсыстэмы: эканамічная, палітычная й сацыякультурная. Падсыстэма, якая прымае на сябе функцыянальнае першынство ў грамадзтве, вызначаецца тыпам грамадзкай фармацыі, якая існуе ў грамадзтве. Сацыяльная сыстэма можа быць патэнцыйна ахарактарызавана, як прыналежная да аднаго з чатырох тыпаў грамадзкіх фармацыяў: прымітыўнай, традыцыйнай, капіталістычнай (лібэральнай і разьвітой/арґанізаванай капіталістычнай) і посткапіталістычнай. Кожны з гэтых тыпаў грамадзтва, за выключэньнем прымітыўнага, зьяўляецца клясавым таварыствам. Прынцып арґанізацыі сацыяльнай сыстэмы вызначае, калі ўзьнікаюць крызісы і які тып крызы пераважае ў кожным тыпе сацыяльнай сыстэмы.

Прымітыўныя грамадзкія фармацыі інстытуцыйна пабудаваны вакол сваяцтва, а ролі ўзросту і плоці складаюць прынцып арґанізацыі гэтых таварыстваў. Крызісы ў гэтых фармацыях узьнікаюць з-за зьнешніх фактараў, якія падрываюць сямейную і племянную ідэнтычнасьць, паколькі з гэтага прынцыпу арґанізацыі не выцякаюць супярэчлівыя імпэратывы.

Традыцыйныя грамадзкія фармацыі арґанізаваны ў палітычнай форме клясавага панаваньня. Гэты прынцып патрабуе легітымацыі, паколькі падсыстэмы, якія ўзьнікаюць, служаць або сыстэмнай, або сацыяльнай інтэґрацыі. Крызісы ў гэтых фармацыях паходзяць з унутраных супярэчнасьцяў паміж «прэтэнзіямі на рэчаіснасьць… нормаў і апраўданьняў, якія ня могуць відавочна дазваляць эксплюатацыю, і клясавай структурай, у якой прывілеяванае прысваеньне багацьця, якое вырабляе грамадзтва, зьяўляецца правілам». Гэтыя сацыяльныя фармацыі пашыраюць сфэру свайго кантролю за кошт узмоцненай эксплюатацыі працоўнай сілы, альбо прама празь фізычную сілу, альбо ўскосна праз прымусовыя выплаты. У выніку крызісы ў традыцыйных сацыяльных фармацыях узьнікаюць з-за праблем кіраваньня, якія ствараюць небясьпеку для сыстэмнай інтэґрацыі й пагражаюць ідэнтычнасьці грамадзтва.

Лібэральны капіталізм мае прынцыпам арґанізацыі «адносіны наёмнай працы й капіталу, якія замацаваны ў сыстэме буржуазнага грамадзянскага права». Адной з граняў гэтай грамадзкай фармацыі зьяўляецца «палітычная ананімізацыя клясавага кіраваньня», у выніку якой сацыяльна дамінуючая кляса павінен пераканаць сябе ў тым, што ён больш не кіруе. Хабермас сьцьвярджае, што менавіта з гэтай прычыны неабмежаваная камунікацыя неабходна для сацыяльнага прагрэсу, паколькі аналіз і крытыка буржуазнага грамадзтва — гэта адзін са спосабаў «сарваць маску» зь яго ідэалёгіі і прымусіць буржуа сутыкнуцца з супярэчнасьцю паміж ідэяй і рэальнасьцю свайго грамадзтва. Крызісы ў лібэральным капіталізьме ўзьнікаюць з-за нявырашаных праблем эканамічнага кіраваньня. У выніку рынкі кіруюць грамадзкай фармацыяй ня толькі з дапамогай ґрошай і ўлады, але й з дапамогай ідэалёгіі, хаця й выглядаюць ананімнымі і нэпалітычнымі сутнасьцямі.

Прынцып арґанізацыі разьвітога капіталізму заключаецца ў працэсе эканамічнай канцэнтрацыі. Гэтая грамадзкая фармацыя існуе, калі капіталістычная мадэль глыбока інтэґруецца ў грамадзтва й працягвае інтэнсіўна разьвівацца на працягу працяглага пэрыяду часу. Крызісныя тэндэнцыі разьвітога капіталізму вынікаюць з трох падсыстэм: эканамічных крызісаў эканамічнай сыстэмы; крызісаў рацыянальнасьці і легітымацыі палітычнай сыстэмы; і матывацыйных крызісаў сацыякультурнай сыстэмы.

Тэндэнцыі крызы легітымацыі

Палітычная падсыстэма сацыяльнага сьвету патрабуе на ўваходзе масавай ляяльнасьці, каб зрабіць на выхадзе легітымныя адміністрацыйныя рашэньні, якія выконваюцца дзяржавай. Крыза рацыянальнасьці — гэта крыза на выхадзе, які ўзьнікае, калі дзяржава не ў стане задаволіць патрабаваньні эканомікі. Крыза легітымнасьці, з другога боку, — гэта крыза на ўваходзе, які ўзьнікае, калі «сыстэма легітымнасьці не ў стане падтрымліваць неабходны ўзровень масавай ляяльнасьці». Гэта — крыза ідэнтычнасьці, у якім адміністрацыя аказваецца не ў стане стварыць нарматыўныя структуры ў абʼёме, неабходным для належнага функцыянаваньня ўсёй сыстэмы. У выніку дзяржава губляе падтрымку насельніцтва, калі электарат пачынае лічыць яго адміністрацыю непадсправаздачнай. Гэтая страта грамадзкага даверу зьяўляецца адной са шматлікіх характарыстык крызе легітымнасьці, сярод якіх такія праблемы, як няўзгодненасьць палітыкі і страта інстытуцыйнай волі.