Вікіпэдыя:TeX
Пачынаючы з жніўня 2003 году Wikipedia выкарыстоўвае фармат TeX для матэматычных формулаў. У залежнасьці ад складанасьці формулы і ўстановак карыстальніка, сэрвэр Вікіпэдыі на падставе формулы ў фармаце TeX генэруе або выяву ў фармаце PNG або тэкставы варыянт у HTML. У будучыні для формулаў плянуецца ўжываць фармат MathML.
У Вікіпэдыі формулы заключаюцца паміж тэгамі <math> ... </math>. Перанос на новы радок ужываць можна, але ён ігнаруецца. Яго можна ўжываць для таго, каб захоўваць чытэльнасьць формулы (напрыклад, запісваць кожны новы радок матрыцы адпаведна з новага радка).
Спэцыяльныя сымбалі
рэдагавацьФункцыя | Сынтаксыс | Як гэта выглядае |
---|---|---|
Акцэнты і дыякрытыкі | \acute{a} \quad \grave{a} \quad \breve{a} \quad \check{a} \quad \tilde{a} | |
Стандартныя функцыі (слушны варыянт) |
\sin x + \ln y +\operatorname{sgn} z |
|
Стандартныя функцыі (няслушны варыянт) | sin x + ln y + sgn z | |
Дзяленьне па модулі |
s_k \equiv 0 \pmod{m} |
|
Вытворныя | \nabla \; \partial x \; dx \; \dot x \; \ddot y | |
Мноствы (Простакутныя сымбалі могуць не працаваць у некаторых Wiki) |
\forall \; \exists \; \empty \; \emptyset \; \varnothing \in \ni \not\in \notin \subset \subseteq \supset \supseteq \cap \bigcap \cup \bigcup \biguplus |
|
\sqsubset \sqsubseteq \sqsupset \sqsupseteq \sqcap \sqcup \bigsqcup | ||
Лёгіка | p \land \wedge \; \bigwedge \; \bar{q} \to p\lor \vee \; \bigvee \; \lnot \; \neg q \; \setminus \; \smallsetminus | |
Корань | \sqrt{2}\approx 1.4 | |
\sqrt[n]{x} | ||
Адносіны | \sim \; \approx \; \simeq \; \cong \; \le \; \ge \; \equiv \; \not\equiv \; \ne \; \propto \; \pm \; \mp | |
Геамэтрычныя | \Diamond \Box \triangle \angle \perp \mid \; \nmid \| \; 45^\circ | |
Стрэлкі |
\leftarrow \; \gets \; \rightarrow \; \to \; \leftrightarrow |
|
\rightharpoonup \; \rightharpoondown \; \leftharpoonup \; \leftharpoondown \; \upharpoonleft \; \upharpoonright \; \downharpoonleft \; \downharpoonright |
|
|
\Leftarrow \; \Rightarrow \; \Leftrightarrow |
|
|
Іншыя спэцыяльныя сымбалі |
\eth \; \S \; \P \; \% \; \dagger \; \ddagger \; \star \; * \; \ldots |
|
Ніжні рэгістар \mathcal мае дадатковыя сымбалі | \mathcal {45abcdenpqstuvwx} |
Індэксы верхнія і ніжнія
рэдагавацьФункцыя | Сынтаксыс | Як гэта выглядае | |
---|---|---|---|
Верхні індэкс | a^2 | ||
Ніжні індэкс | a_2 | ||
Групаваньне | a^{2+2} | ||
a_{i,j} | |||
Камбінаваньне верхняга і ніжняга індэксаў | x_2^3 | ||
Індэксы наперадзе | {}_1^2\!X_3^4 | ||
Вытворныя (слушны варыянт) | x', y'' | ||
Вытворныя (няправільна, у HTML) | x^\prime, y^{\prime\prime} | ||
Вытворныя (няправільна, у PNG) | x\prime, y\prime\prime | ||
Вытворныя з кропкай | \dot{x}, \ddot{x} | ||
Падкрэсьліваньне, надкрэсьліваньне, вэктары | \hat a \ \bar b \ \vec c \ \overrightarrow{a b} \ \overleftarrow{c d} \ \widehat{d e f} \ \overline{g h i} \ \underline{j k l} | ||
Фігурная дужка зьверху |
\begin{matrix} 5050 \\ \overbrace{ 1+2+\cdots+100 } \end{matrix} |
|
|
Фігурная дужка ўнізе |
\begin{matrix} \underbrace{ a+b+\cdots+z } \\ 26 \end{matrix} |
|
|
Сума, ліміты ў слупок | \sum_{k=1}^N k^2 | ||
Сума, ліміты справа | \sum\nolimits_{k=1}^N k^2 | ||
Здабытак | \prod_{i=1}^N x_i | ||
Саздабытак | \coprod_{i=1}^N x_i | ||
Ліміт | \lim_{n \to \infty}x_n | ||
Інтэграл (інтэґрал), ліміты справа | \int_{-N}^{N} e^x\, dx | ||
Інтэграл (інтэґрал), ліміты ў слупок | \int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx | ||
Падвойны інтэграл | \iint\limits_{D}^{W} \, dx\,dy | ||
Патройны інтэграл | \iiint\limits_{E}^{V} \, dx\,dy\,dz | ||
Чацьверны інтэграл | \iiiint\limits_{F}^{U} \, dx\,dy\,dz\,dt | ||
Інтэграл па траекторыі (контурны інтэграл) | \oint\limits_{C} x^3\, dx + 4y^2\, dy | ||
Перасячэньні | \bigcap_1^{n} p | ||
Аб'яднаньні | \bigcup_1^{k} p |
Драбы, матрыцы, шматрадковыя формулы
рэдагавацьФункцыя | Сынтаксыс | Як гэта выглядае | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Драбы (простыя) | \frac{2}{4} or {2 \over 4} | |||||
Драбы (укладзеныя) | \frac{1}{2+\frac{3}{4+\frac{5}{6+\cdots}}} | |||||
Бінаміяльныя каэфіцыенты | {n \choose k} | |||||
Малыя драбы | \begin{matrix} \frac{2}{4} \end{matrix} | |||||
Матрыцы | \begin{matrix} x & y \\ z & v \end{matrix} | |||||
\begin{vmatrix} x & y \\ z & v \end{vmatrix} | ||||||
\begin{Vmatrix} x & y \\ z & v \end{Vmatrix} | ||||||
\begin{bmatrix} 0 & \cdots & 0 \\ \vdots &
\ddots & \vdots \\ 0 & \cdots & 0\end{bmatrix} |
||||||
\begin{Bmatrix} x & y \\ z & v \end{Bmatrix} | ||||||
\begin{pmatrix} x & y \\ z & v \end{pmatrix} | ||||||
Варыянты | f(n) = \left \{ \begin{matrix} n/2, & \mbox{if }n\mbox{ is
even} \\ 3n+1, & \mbox{if }n\mbox{ is odd} \end{matrix} \right. |
|||||
Шматрадковае раўнаньне | \begin{matrix}f(n+1) & = & (n+1)^2 \\ \ & = & n^2 + 2n + 1 \end{matrix} | |||||
Альтэрнатыўны варыянт шматрадковых раўнаньняў (табліцы Wiki) | {| |- |<math>f(n+1)</math> |<math>=(n+1)^2</math> |- | |<math>=n^2 + 2n + 1</math> |} |
|
Шрыфты і літары
рэдагавацьФункцыя | Сынтаксыс | Як гэта выглядае | |
---|---|---|---|
Грэцкі альфабэт (Заўвагі: бракуе літара omicron; некаторыя вялікія літары паказваюцца не грэцкімі, а адпаведнымі лацінскімі літарамі) |
\Alpha \Beta \Gamma \Delta \Epsilon \Zeta \Eta \Theta \Iota \Kappa \Lambda \Mu \Nu \Xi \Pi \Rho \Sigma \Tau \Upsilon \Phi \Chi \Psi \Omega |
|
|
Псэўдатлустыя літары | x\in\mathbb{R}\sub\mathbb{C} | ||
тлустыя (для вэктараў) | \mathbf{x}\cdot\mathbf{y} = 0 | ||
тлустыя (грэцкія) | \boldsymbol{\alpha} + \boldsymbol{\beta} + \boldsymbol{\gamma} | ||
падкрэсьліваньне | \underline{xyz} | ||
нахіленыя | \mathit{ABCDE abcde 1234} | ||
Шрыфт тыпу Roman | \mathrm{ABCDE abcde 1234} | ||
Шрыфт тыпу Fraktur | \mathfrak{ABCDE abcde 1234} | ||
Каліграфічны шрыфт, скрыпт | \mathcal{ABCDE abcde 1234} | ||
Літары Іўрыту | \aleph \beth \gimel \daleth | ||
Літары ненахіленыя | \mbox{abc} | ||
Літары ненахіленыя (варыянт) | \text{abc} | ||
зьмяшаны тып (няправільна) | \mbox{if} n \mbox{is even} | ||
зьмяшаны тып (слушны варыянт) | \mbox{if }n\mbox{ is even} |
Дужкі ў скамплікаваных выразах
рэдагавацьФункцыя | Сынтаксыс | Як гэта выглядае |
---|---|---|
Няправільны варыянт | ( \frac{1}{2} ) | |
Лепшы варыянт | \left ( \frac{1}{2} \right ) |
Ключавыя словы \left і \right могуць ужывацца з рознымі тыпамі дужак:
Функцыя | Сынтаксыс | Як гэта выглядае | |
---|---|---|---|
Звычайныя дужкі | \left ( \frac{a}{b} \right ) | ||
Квадратныя дужкі | \left [ \frac{a}{b} \right ] \quad \left \lbrack \frac{a}{b} \right \rbrack | ||
Фіґурныя дужкі | \left \{ \frac{a}{b} \right \} \quad \left \lbrace \frac{a}{b} \right \rbrace | ||
Вуглавыя дужкі | \left \langle \frac{a}{b} \right \rangle | ||
Вэртыкальныя лініі (адзінарныя і падвойныя) | \left | \frac{a}{b} \right \vert \left \Vert \frac{c}{d} \right \| | ||
Функцыі: найбольшы і найменшы цэлы лік | \left \lfloor \frac{a}{b} \right \rfloor \left \lceil \frac{c}{d} \right \rceil | ||
Нахіленыя рыскі | \left / \frac{a}{b} \right \backslash | ||
Вэртыкальныя стрэлкі | \left \uparrow \frac{a}{b} \right \downarrow \quad \left \Uparrow \frac{a}{b} \right \Downarrow \quad \left \updownarrow \frac{a}{b} \right \Updownarrow | ||
Дужкі могуць быць рознымі, |
\left [ 0,1 \right ) |
|
|
Ужывайце \left. і \right. з кропкамі, каб дужка не паказвалася |
\left . \frac{A}{B} \right \} \to X | ||
Памеры дужак | \big( \Big( \bigg( \Bigg( ... \Bigg] \bigg] \Big] \big] |
|
|
\big\{ \Big\{ \bigg\{ \Bigg\{ ... \Bigg\rangle \bigg\rangle \Big\rangle \big\rangle |
|
||
\big\| \Big\| \bigg\| \Bigg\| ... \Bigg| \bigg| \Big| \big| | |||
\big\lfloor \Big\lfloor \bigg\lfloor \Bigg\lfloor ... \Bigg\rceil \bigg\rceil \Big\rceil \big\rceil |
|
||
\big\uparrow \Big\uparrow \bigg\uparrow \Bigg\uparrow ... \Bigg\Downarrow \bigg\Downarrow \Big\Downarrow \big\Downarrow |
|
Прагалы і водступы
рэдагавацьTeX аўтаматычна вызначае памеры палёў, водступаў і прагалаў (прабелаў) паміж сымбалямі, але ёсьць і "ручныя" сродкі для кантролю:
Функцыя | Сынтаксыс | Як гэта выглядае |
---|---|---|
падвойны чацьвярны прагал | a \qquad b | |
чацьвярны прагал | a \quad b | |
тэкставы прагал | a\ b | |
тэкставы прагал без канвэртацыі ў PNG | a \mbox{ } b | |
вялікі прагал | a\;b | |
сярэдні прагал | a\>b | [не падтрымваецца] |
малы прагал | a\,b | |
без прагалу | ab | |
нэгатыўны прагал | a\!b |
Раўнаньне і пазыцыянаваньне да тэксту
рэдагавацьКалі вам сапраўды патрэбна ўставіць матэматычны выраз непасрэдна ў радок звычайнага тэксту, напрыклад, , то можна ўжыць гэты HTML <font> таг для таго, каб пазначыць вэртыкальнае раўнаньне:
- <font style="vertical-align:-100%;"><math>...</math></font>
Прымусовы рэндэрынг у фармат PNG
рэдагавацьКалі патрэбна, ёсьць магчымасьць прымусіць Wiki-сэрвэр зрабіць канвэрсію формулы ў графічны фармат PNG, нават калі формула можа быць паказаная ў HTML. Для гэтага трэба дадаць \, (малы прабел) напрыканцы формулы (дзе яна не акажа ўплыў на зьнешні выгляд формулы). Гэта прымусіць сэрвэр зрабіць перавод у PNG-фармат, калі карыстальнік выбраў устаноўку "HTML if simple", але не "HTML if possible" (Гл. матэматычныя ўстаноўкі ў Preferences).
У якасьці альтэрнатыва можна таксама ўжыць \,\! (малы прабел і нэгатыўны прабел, якія адмяняюць адзін аднаго) у любым месцы ўнутры формулы. У гэтым выпадку прымусовы перавод у графічны фармат PNG адбудзецца нават і ў тым выпадку, калі карыстальнік абраў устаноўку "HTML if possible". У гэтым палягае адрозьніваньне ад папярэдняга варыянту (\,).
Гэта можа быць карысна, калі вы хочаце, каб на старонцы ўсе формулы выглядалі аднолькава (паколькі варыянт у HTML і ў PNG для адной і той жа формулы могуць адрозьнівацца шрыфтом і памерам). Гэта таксама карысна ў выпадках, калі HTML-рэндэрынг працуе не зусім карэктна (напрыклад, раней быў баг з формулай a^{2+2}, якая паказвалася зь лішнім сымбалем падкрэсьліваньня ).
Прыклады:
Сынтаксыс | Як гэта выглядае |
---|---|
a^{2+2} | |
a^{2+2} \, | |
a^{\,\!2+2} | |
\int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx | |
\int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx \, | |
\int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx \,\! |
Гэтыя формулы былі шматкроць правераныя, і памылак не было заўважана. Калі вы будзеце ўжываць гэты маленькі "трук", то хіба варта пакінуць HTML-камэнтар наступнага зьместу, каб людзі не "выпраўлялі" ваш варыянт:
- <!-- Сымбалі \,\! былі дададзеныя, каб сэрвэр паказваў гэтую формулу ў фармаце PNG, а не HTML. Калі ласка, не выдаляйце іх.-->
Сумы і інтэгралы
рэдагавацьУ TeX існуе два варыянты разьмяшчэньня лімітаў сум і інтэгралаў: справа ад сымбалю сумы ці інтэграла, альбо "ў слупок":
Гэтыя рэжымы пераключаюцца камандамі \nolimits (справа) і \limits (у слупок).
У беларускай матэматычнай літаратуры звычайна выкарыстоўваецца другі варыянт, калі ліміты разьмяшчаюцца зьверху і знізу ад сымбаля сумы ці інтэграла. Таму рэкамэндуецца пры ужываньні інтэгралу уключаць рэжым \limits:
\int\limits_{-N}^{N} e^x\, dx \,\! |