Воля (права)

Воля — гэта здольнасьць асобы кіраваць сваімі дзеяньнямі; наяўнасьць волі зьяўляецца абавязковым аспэктам дзеяздольнасьці чалавека ў грамадзянскім праве і наяўнасьці сьвядомасьці — у крымінальным.

Наяўнасьць волі

Азначэньне наяўнасьці волі

З пункта гледжаньня юрыспрудэнцыі любы чалавек павінен валодаць валявым і інтэлектуальным крытэрам асобы. Адсутнасьць хоць бы аднаго зь іх зьяўляецца падставай для прызнаньня чалавека недзеяздольным або шалёным. Пры неабходнасьці азначэньня дзеяздольнасьці або наяўнасьці сьвядомасьці судом прызначаецца судовая экспэртыза, якая вызначае наяўнасьць валявога аспэкту асобы. Аднак для мэт прававой кваліфікацыі паводзін асобы дзеяздольнасьць і наяўнасьць сьвядомасьці вызначаюцца менавіта судом на падставе экспэртызы, а не ажыцьцяўляльнымі экспэртызу лекарамі. Прызнаньне асобы недзеяздольным пазбаўляе яго магчымасьці зьдзяйсняць грамадзянска-прававыя ўгоды, а ўжо зьдзейсьненыя ім прызнаюцца несапраўднымі.

Наступствы прызнаньня адсутнасьці волі

Так як воля абавязковая пры заключэньні грамадзянска-прававых угод, нават зьдзейсьненыя дзеяздольнай асобай угода прызнаецца нікчэмнай, калі воля зьдзяйсьняльнага ўгоду не была накіраваная на яе сапраўднае заключэньне (уяўная ўгода, у побыце названая фіктыўнай), альбо калі праўдзівая воля дадзенай асобы накіраваная на заключэньне іншай угоды (няшчырая ўгода). Несапраўднымі могуць быць прызнаныя таксама ўгоды, зьдзейсьненыя пад уплывам зману, гвалту, пагрозы, зламыснай дамовы прадстаўніка аднаго боку зь іншым бокам або зьбегу цяжкіх акалічнасьцяў, бо такая ўгода ня будзе выразам сапраўднай, сьвядомай волі бакоў. Гэта справядліва таксама і для ўгод, зьдзейсьненых пад уплывам памылкі адносна прыроды ўгоды альбо тоеснасьці або такіх якасьцяў яе прадмета, якія значна зьніжаюць магчымасьці яго выкарыстаньня па прызначэньні.

Воля ў крымінальным праве

У крымінальным праве воля зьяўляецца абавязковым крытэрам суб’екта грамадзка-небясьпечнай дзеі. Воля асобы, зьдзяйсьнілага злачынства ў залежнасьці ад формы віны і складу можа фармулявацца наступным чынам:

• 1) Прамы намер, матэрыяльны склад: асоба жадае наступы грамадзка-небясьпечных наступстваў.
  
• 2) Прамы намер, фармальны склад: асоба жадае зьдзейсьніць грамадзка-небясьпечную дзею.
  
• 3) Прамы намер, усечаны склад: асоба жадае зьдзейсьніць грамадска-небясьпечную дзею.
  
• 4) Ускосны намер, матэрыяльны склад: асоба не жадае, але сьвядома дапушчае або абыякава ставіцца да насталых наступстваў (пасіўнае стаўленьне да насталых наступстваў). Фармальнага і ўсечанага складу пры ўскосным намеры быць ня можа, бо асоба можа ўсьведамляць грамадзкую небясьпеку дзеі (г. зн. інтэлектуальны момант магчымы), але ня можа не жадаць, аднак сьвядома дапушчаць або ставіцца абыякава да зьдзяйсьнянага ім дзеі (г. зн. з пункта гледжаньня валявога моманту гэта абсурдна).
  
• 5) Альтэрнатыўна-пэўны намер: валявы момант: асоба жадае або сьвядома дапушчае (абыякава ставіцца) да наступу любога з наступстваў. Гэта значыць як у прамым намеры можа жадаць наступы і як ва ўскосным — дапушчаць (абыякава ставіцца). У адрозьненьне ад прамога і ўскоснага намеру альтэрнатыўна-пэўны мяркуе, што суб’екта ўладкоўвае наступ любога з магчымых наступстваў або ён абыякава ставіцца да любога зь іх.
  
• 6) Неканкрэтызаваны намер. Аналягічны па валявым моманце з прамым і ўскосным у матэрыяльным склад: гэта значыць асоба жадае, сьвядома дапушчае або абыякава ставіцца да наступу наступстваў. Галоўнае яго адрозьненьне па інтэлектуальным моманце.
  
• 7) Злачынная легкадумнасьць, матэрыяльны склад (фармальны і ўсечаны не магчымы): асоба не жадае і не дапушчае наступы наступстваў, разьлічваючы на якія-небудзь акалічнасьці (актыўнае непрыманьне наступстваў).
  
• 8) Злачынная нядбайнасьць, матэрыяльны склад: воля складаецца з аб’ектыўнага і суб’ектыўнага крытэраў.
  

Аб’ектыўны: асоба павінна ўсьведамляць грамадзкую небясьпеку дзеі і прадбачыць наступ наступстваў.
Суб’ектыўны: асоба можа ўсьведамляць грамадзкую небясьпеку, але з пункта гледжаньня інтэлектуальнага крытэра не ўсьвядоміць і не прадбачыць яе.

• 9) Злачынная нядбайнасьць, фармальны і ўсечаны склады.
  

Аб’ектыўны крытэр: асоба павінна ўсьведамляць грамадзкую небясьпеку дзеі;
суб’ектыўны: асоба можа ўсьведамляць грамадзкую небясьпеку дзеі.

Адсутнасьць волі зьяўляецца падставай для прызнаньня асобы шалёным, што вядзе да ўсталяваньня адсутнасьці складу злачынства. Менавіта таму пры разглядзе крымінальнай справы па істоце, дзе падсудным зьяўляецца шалёная асоба, не ўсталёўваецца ісьціна па пытаньні наўмыснасьці дзеі, вінаватасьці падсуднага, а таксама змякчальных або абцяжарвальных акалічнасьцяў, а па выніках разгляд выносіцца не прысуд, а пастанова аб вызваленьні ад крымінальнай адказнасьці або ад пакараньня і аб ужываньні да яго прымусовых мер мэдыцынскага характару.

Вонкавыя спасылкі

• Воля (у праве) у ВСЭ