Чэмпіянат сьвету па шахматах

Чэмпіяна́т сьве́ту па ша́хматах — спаборніцтва па вызначэньні чэмпіёна сьвету ў шахматах. З 2014 року ладзіцца кожны цотны год. Дзейным чэмпіёнам пасьля перамогі ў 2023 року над расейцам Янам Няпомнячым зьяўляецца кітаец Дзін Ліжэнь. Ён двойчы абараняў свой тытул — у 2014 року з Анандам і 2016 року з расейцам Сяргеем Каракінам.

Першы афіцыйны чэмпіянат сьвету адбыўся ў 1886 року матчам двух наймацнейшых гульцоў Эўропы і ЗША — Ёганам Цукертортам і Вільгельмам Стэйніцам. Усутыч да 1946 року ўмовы спаборніцтва вызначаў чэмпіён. З 1948 турнір перайшоў пад кіраўніцтва Міжнароднай шахматнай фэдэрацыі. У 1993 року адбыўся раскол, калі дзейны чэмпіён Гары Каспараў заснаваў Прафэсійную шахматную асацыяцыю ды пачаў ладзіць ейныя чэмпіянаты сьвету. У 2006 року адбылося ўзьяднаньне чэмпіёнаў абодвух вэрсіяў.

Удзел у чэмпіянаце сьвету адкрыты для ўсіх незалежна ад плоці ды ўзросту. Тым ня меней, існуюць яшчэ асобныя жаночы, моладзевы (да 20 гадоў) ды сталы (мужчыны ад 60-гадовага і жанчыны ад 50-гадовага веку) чэмпіянаты. Існуюць таксама чэмпіянаты зь меншым кантролем часу — чэмпіянат сьвету па шахматным рапідзе і чэмпіянат сьвету па шахматным бліцы, а таксама чэмпіянат сьвету па шахматах між кампутарамі.

Мінуўшчына

Ідэя правядзеньня чэмпіянатаў сьвету зьявілася ў першай палове XIX стагодзьдзя, і нават фразай «чэмпіён сьвету» з 1845 року называлі розных моцных шахматыстаў. Аднак першы турнір, названы чэмпіянатам сьвету, адбыўся ў 1886 року між амэрыканскім аўстрыйцам Вільгельмам Стэйніцам і нямецкім палякам Ёганам Цукертортам. Да 1948 року пра правядзеньне чэмпіянатаў сьвету дамаўляліся прыватна чэмпіён і прэтэндэнт. Яны мусілі зьбіраць сродкі на правядзеньне турніру самастойна і з гэтай мэтай часта прымалі стаўкі на перамогу аднаго ці другога, таму чэмпіянаты ладзіліся нерэгулярна.

З 1948 року ФІДЭ ўвяла правілы правядзеньня чэмпіянатаў сьвету, якія выкарыстоўваліся дзеля рэгулярнай арганізацыі спаборніцтваў да 1993 року. Аднак у 1993 дзейны чэмпіён Гары Каспараў і прэтэндэнт Найджэл Шорт, незадаволеныя прыгатаваньнямі ФІДЭ, вырашылі заснаваць уласную арганізацыю ды ладзіць уласныя чэмпіянаты. Падзел працягваўся да аб’яднаўчага матчу ў 2006 року. Пасьля аб’яднаньня права правядзеньня чэмпіянатаў сьвету вярнулася да ФІДЭ, і яны пачалі праводзіцца штодвагады.

Чэмпіёны

Неафіцыйныя наймацнейшыя гульцы

Імя	Рок	Краіна	Век
Руй Лёпэс дэ Сэгура	1559—1575	Гішпанія	29—45
Джаваньні Леанарда ды Бона	к.1575	Нэапаль	33
Паолё Боі	к. 1575	Сыцылія	47
Алесандра Сальвіё	к. 1600	Нэапаль	к. 30
Джаакіна Грэка	к. 1620—1634	Нэапаль	к. 20—34
Легаль дэ Кермюр	к. 1730—1755	Францыя	к. 28—53
Франсуа-Андрэ Данікан Філідор	1755—1795	Францыя	29—69
Аляксандар Дэшапэль	1815—1821	Францыя	35—41
Люі-Шарль дэ Ля Бурданэ	1821—1840	Францыя	26—45
Гоўард Стаўнтан	1843—1851	Злучанае каралеўства	33—41
Адольф Андэрсэн	1851—1858	Прусія	33—40
Пол Морфі	1858—1862	ЗША	21—25
Адольф Андэрсэн	1862—1866	Прусія	44—48
Вільгельм Стэйніц	1866—1886	Аўстра-Вугоршчына	30—50
Ёган Цукерторт	1878—1886	Нямеччына	36—44

Афіцыйныя чэмпіёны сьвету (1886—1993)

№	Імя	Рок	Краіна	Век
1	Вільгельм Стэйніц	1886—1894	Аўстра-Вугоршчына ЗША	50—58
2	Эмануэль Ляскер	1894—1921	Нямеччына	26—52
3	Хасэ Рауль Капаблянка	1921—1927	Куба	33—39
4	Аляксандар Алехін	1927—1935	Францыя Белая эміграцыя	35—43
5	Макс Эйвэ	1935—1937	Нідэрлянды	34—36
(4)	Аляксандар Алехін	1937—1946	Францыя Белая эміграцыя	45—53
6	Міхаіл Батвіньнік	1948—1957	СССР	37—46
7	Васіль Смыслоў	1957—1958	СССР	36
(6)	Міхаіл Батвіньнік	1958—1960	СССР	47—49
8	Міхаіл Таль	1960—1961	СССР	24
(6)	Міхаіл Батвіньнік	1961—1963	СССР	50—52
9	Тыгран Петрасян	1963—1969	СССР	34—40
10	Барыс Спаскі	1969—1972	СССР	32—35
11	Бобі Фішэр	1972—1975	ЗША	29—32
12	Анатоль Карпаў	1975—1985	СССР	24—34
13	Гары Каспараў	1985—1993	СССР Расея	22—30

Чэмпіёны сьвету паводле вэрсіі ПША (1993—2006)

Імя	Рок	Краіна	Век
Гары Каспараў	1993—2000	Расея	30—37
Уладзімер Крамнік	2000—2006	Расея	25—31

Чэмпіёны сьвету паводле вэрсіі ФІДЭ (1993—2006)

Марка Ўкраіны, прысьвечаная перамозе Руслана Панамарова на чэмпіянаце сьвету-2002 паводле вэрсіі ФІДЭ

Імя	Рок	Краіна	Век
Анатоль Карпаў	1993—1999	Расея	42—48
Аляксандар Халіфман	1999—2000	Расея	33
Вішванатан Ананд	2000—2002	Індыя	31—33
Руслан Панамароў	2002—2004	Украіна	19—21
Рустам Касімджанаў	2004—2005	Узбэкістан	25
Весялін Тапалаў	2005—2006	Баўгарыя	30

Аб’яднаныя чэмпіёны сьвету (з 2006)

№	Імя	Рок	Краіна	Век
14	Уладзімер Крамнік	2006—2007	Расея	31—32
15	Вішванатан Ананд	2007—2013	Індыя	38—43
16	Магнус Карлсэн	2013 — цяпер	Нарвэгія	22—27

Храналёгія

Чэмпіёны паводле колькасьці перамог

У ніжэйшай табліцы чэмпіёны сьвету прыведзеныя паводле колькасьці перамог на чэмпіянатах сьвету (для гэтай табліцы перамогай на чэмпіянаце сьвету лічыцца пасьпяховая абарона, нават у выпадку нічыйнага выніку). Асобна прыведзеныя вынікі для прызнаваных паводле абодвух вэрсіяў чэмпіёнаў.

Чэмпіён	Агулам	Аб’яднаныя	ФІДЭ	ПША	Гадоў	Гадоў (аб’яднаныя)
Эмануэль Ляскер	6	6			27	27
Гары Каспараў	6	4		2	15	8
Анатоль Карпаў	6	3	3		16	10
Міхаіл Батвіньнік	5	5			13	13
Вішванатан Ананд	5	4	1		8	6
Аляксандар Алехін	4	4			17	17
Вільгельм Стэйніц	4	4			8	8
Магнус Карлсэн	3	3			5	5
Уладзімер Крамнік	3	1		2	7	1
Тыгран Петрасян	2	2			6	6
Хасэ Рауль Капаблянка	1	1			6	6
Барыс Спаскі	1	1			3	3
Бобі Фішэр	1	1			3	3
Макс Эйвэ	1	1			2	2
Васіль Смыслоў	1	1			1	1
Міхаіл Таль	1	1			1	1
Руслан Панамароў	1		1		2	0
Аляксандар Халіфман	1		1		1	0
Рустам Касімджанаў	1		1		1	0
Весялін Тапалаў	1		1		1	0

Глядзіце таксама

Вонкавыя спасылкі

Гісторыя чэмпіянатаў сьвету (анг.)