Вікіпэдыя

Тадэвуш Рэйтан

Тадэвуш Рэйтан (1741, маёнтак Грушаўка Наваградзкага павету, хрост давершаны 20 ліпеня 1742 у Ляхавічах — 8 жніўня 1780) — вайсковы і палітычны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага.

Тадэвуш Рэйтан
Тадэвуш Рэйтан
Тадэвуш Рэйтан

Герб «Рэйтан»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 1741
Памёр 8 жніўня 1780
Пахаваны
Род Рэйтаны
Бацькі Дамінік Міхаіл Рэйтан
Тэрэза з Валадковічаў
Дзейнасьць палітык
Подпіс Выява аўтографу

Тадэвуш Рэйтан — актыўны ўдзельнік «падзельнага» сойму Рэчы Паспалітай, які разам зь нешматлікімі іншымі пасламі рашуча супрацьдзейнічаў анэксіі зямель дзяржавы[1].

Біяграфія рэдагаваць

Паходжаньне, адукацыя і кар’ера рэдагаваць

Паходзіў зь ліцьвінскага шляхецкага роду Рэйтанаў гербу ўласнага, сын Дамініка Міхала, падкаморага наваградзкага, і Тэрэзы з Валадковічаў, унук Міхала, скарбніка мазырскага. Меў брата Міхала, пісара земскага наваградзкага, быў траюрадным братам Тадэвуша Касьцюшкі[2]. Маці паходзіла з старажытнага беларускага шляхецкага роду. Яе родны дзядзька, Фэліцыян Валадковіч, быў мітрапалітам Уніяцкай царквы ў Рэчы Паспалітай.

Нарадзіўся ў 1740 годзе. 20 ліпеня 1742 году бацькі давяршылі яго хрост[3].

Навучаўся ў езуіцкім калегіюме (Нясьвіж або Наваградак), служыў у прыватным войску Радзівілаў. Паводле некаторых зьвестак, удзельнічаў у Барскай канфэдэрацыі[1].

З мастацкага твору Генрыка Жавускага вынікае, што Т. Рэйтан скасаваў заплянаванае вясельле, калі пабачыў у доме сваёй нявесты партрэт расейскага імпэратара Пятра I.

«Падзельны» сойм рэдагаваць

На шляхецкім сойміку Наваградзкага ваяводзтва 22 сакавіка 1773 году Т. Рэйтана абралі паслом на сойм 1773—1775 гадоў, дзе плянавалася зацьвердзіць першы падзел Рэчы Паспалітай. Разам з пасламі ад Наваградзкага павету Самуэлем Корсакам і ад Менскага павету Станіславам Багушэвічам(be) ён спрабаваў сарваць сойм, каб не дазволіць зацьвярджэньня падзелу дзяржавы.

Чатыры дні Т. Рэйтан разам з аднадумцамі (амаль вылучна зь Вялікага Княства Літоўскага) не дазваляў маршалку А. Панінскаму ўзначаліць сойм. Сваю пазыцыю паслы абгрунтоўвалі законнымі падставамі: гэтае паседжаньне сойму паводле чаргі мусіла праходзіць у Горадні, а не ў Варшаве, а маршалкам яго мусіў быць ліцьвін, а не паляк. Апроч таго, сойм склікаўся не як канфэдэрацкі, а як звычайны, і распачынаць яго пад знакам канфэдэрацыі было незаконна[4].

Спачатку прарасейскія сілы ўпрошвалі Т. Рэйтана, каб саступіў. Потым хацелі, як і іншых, падкупіць грашыма. Урэшце, канфэдэрацкі суд прыняў пастанову пазбавіць яго «маёмасьці і гонару» і выгнаць з краіны. Аднак прадстаўнік Наваградзкага павету застаўся непахісным.

 
Т. Рэйтан перад выхадам з сойму, фрагмэнт карціны Я. Матэйкі

Асабліва драматычны характар падзеі набылі ў часе патрыятычнай прамовы Самуэля Корсака, у якой той выкрываў паслоў-здраднікаў. Не чакаючы заканчэньня выступу, яны пачалі выходзіць з залі. У адказ Т. Рэйтан лёг крыжом перад выхадам і закрычаў:

  Забіце мяне, затапчыце, але не забівайце Бацькаўшчыны!  

На наступны дзень расейскі амбасадар Штакельбэрг выставіў каралю і вялікаму князю Станіславу Аўгусту Панятоўскаму ўльтыматум: альбо безумоўнае падпарадкаваньне, альбо ўвядзеньне ў Варшаву 50-тысячнага расейскага войска.

Маніфэст рэдагаваць

 
Барэльеф Т. Рэйтану ў Грушаўцы, фота 1928 г.

Канфэдэрацкі суд пагражаў Т. Рэйтану крымінальным пакараньнем і канфіскацыяй маёнтку, адначасна яго спрабавалі купіць за грошы, але наваградзкі дэпутат не саступіўся сваім прынцыпам і поглядам. 1 сьнежня 1773 ён склаў маніфэст, дзе канстатаваў нелегітымнасьць канфэдэрацыі і трактатаў аб падзеле Рэчы Паспалітай.

Дзякуючы супраціву паслоў пераважна зь Вялікага Княства Літоўскага іншыя краіны даведаліся, што ў Рэчы Паспалітай няма «агульнай згоды» на падзел. Па завяршэньні сойму Т. Рэйтан вярнуўся ў Грушаўку, дзе дапісваў «Дыярыўш майго пасольства» (зьнік у пазьнейшыя часы).

 
Памятны камень у Грушаўцы пры капліцы

У літаратуры сустракаюцца розныя зьвесткі датычна сьмерці Т. Рэйтана. Паводле гісторыка Зьмітра Юркевіча, у пачатку жніўня 1780 году зь візытам пашаны ў сядзібу Рэйтанаў завітаў расейскі генэрал. Ім мог быць генэрал Іван Міхельсон, які ў тыя часы, паводле наяўных судовых справаў, бываў у Наваградзкім ваяводзтве. За год да гэтага ён набыў у Міхала Рэйтана фальваркі вакол места Невеля на Полаччыне. Убачыўшы, што брат гасьцінна прымае ў Грушаўцы прадстаўніка ворагаў, Т. Рэйтан пачаў гнаць таго з двара. Відаць, спалоханыя сваякі гвалтам зачынілі Т. Рэйтана ў цагляным флігелі — «мураванцы», у якім той жыў па вяртаньні з сойму. Пабіўшы шыбы, Т. Рэйтан паспрабаваў вырваць краты, але вырвацца ня змог. Пры гэтым ён моцна скалечыўся, ад чаго і памёр на другі дзень здарэньня 8 жніўня 1780 году (таксама існуе міт, нібы ён скончыў жыцьцё самагубствам, які ня мае дакумэнтальных падставаў[5]). Напярэдадні сьмерці Т. Рэйтан спавядаўся ксяндзу, якога, як пісала са словаў сьведкі пляменьніца Саламея Рэйтан, «да апошняй хвіліны трымаў за руку»[5].

Пахавалі Т. Рэйтана ў касьцёле места Ляхавічаў. Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1867 годзе ўлады Расейскай імпэрыі гвалтоўна адабралі сьвятыню ў каталікоў і перарабілі яе пад царкву Маскоўскага патрыярхату. У 1966—1967 гадох савецкія ўлады зруйнавалі гэты будынак. Існуе здагадка, што ў 1867 годзе труну Т. Рэйтана маглі перапахаваць на мескіх могілках[5].

Памяць рэдагаваць

Яшчэ сучасьнікі лічылі Тадэвуша Рэйтана нацыянальным героем[1]. Чатырохгадовы сойм 1788—1792 гадоў абвясьціў яго «вартым нацыянальнай жалобы», а ягоныя дзеяньні — «узорам для перайманьня».

У наш час у Беларусі і Польшчы Т. Рэйтан лічыцца прыкладам патрыятызму і самаадданасьці. Яму прысьвячаюцца шматлікія мастацкія творы, у тым ліку аповесьці Г. Жавускага, карціна Я. Матэйкі «Рэйтан» (1864—1866), нарыс Ю. Нямцэвіча «Жыцьцё Тадэвуша Рэйтана» (1818) і іншыя. Т. Рэйтана ўславіў А. Міцкевіч у сваёй паэме «Пан Тадэвуш».

У сярэдзіне XIX стагодзьдзя ў Грушаўцы паставілі бюст Т. Рэйтану (цяпер у Нацыянальным музэі ў Кракаве), у 1993 годзе — мэмарыяльны знак. У 1997 годзе ў Ляхавічах прайло рэгістрацыю грамадзкае аб’яднаньне «Гістарычнае аб’яднаньне „Тадэвуш Рэйтан“» (цяпер не існуе). У 2013 годзе куратарская група фэстывалю «Дах» заснавала Арт-суполку імя Тадэвуша Рэйтана.

Галерэя рэдагаваць

Малярства рэдагаваць

  • Творы малярства
  •  
    Невядомы мастак, 1751—1775 гг.
  •  
    Невядомы мастак, XVIII ст.
  •  
    Невядомы мастак, каля 1800 г.
  •  
    Т. Мельцарэвіч, 1840 г.

Графіка рэдагаваць

  • Графічныя партрэты
  •  
    У. Аляшчынскі, 1836 г.
  •  
    J. Hopwood, 1839—1841 гг.
  •  
    А. Аляшчынскі, 1839—1842 гг.
  •  
    Невядомы мастак, каля 1830 г.

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ а б в ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 528.
  2. ^ Юркевіч З. Рэйтан і Касцюшка — браты, Наша Ніва, 1 лютага 2017 г.
  3. ^ Зьміцер Юркевіч. Помнікі тваёй краіны // Ігуменскі тракт. — 17 верасьня 2013. — № 30 (45). — С. 6.
  4. ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002.
  5. ^ а б в Журавлевич С. Миллион евро для Грушевки: райисполком получил грант на реставрацию усадьбы Тадеуша Рейтана, TUT.BY, 12 лістапада 2017 г.

Літаратура рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Тадэвуш_Рэйтан&oldid=2404308»