Саколка (горад)
Саколка (польск. Sokółka) — места ў Польшчы, на рацэ Саколдзе. Адміністрацыйны цэнтар меска-сельскай гміны і Сакольскага павету Падляскага ваяводзтва. Насельніцтва на 2009 год — 22 081 чалавек. Знаходзіцца за 16 км ад беларуска-польскай граніцы, на аўтамабільнай дарозе 19 (Беласток — Жэшаў). Чыгуначная станцыя на лініі Варшава — Горадня.
| Саколка лац. Sakołka | |||||
| польск. Sokółka | |||||
 Адміністрацыя места | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 1524 | ||||
| Магдэбурскае права: | 10 студзеня 1609 | ||||
| Краіна: | Польшча | ||||
| Ваяводзтва: | Падляскае | ||||
| Павет: | Сакольскі | ||||
| Плошча: | 18,61 км² | ||||
| Насельніцтва (2008) | |||||
| колькасьць: | 19 037 чал. | ||||
| шчыльнасьць: | 1022,94 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC+1 | ||||
| летні час: | UTC+2 | ||||
| Тэлефонны код: | +48 85 | ||||
| Паштовы індэкс: | 16-100 | ||||
| Нумарны знак: | BSK | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°24′18.050″ пн. ш. 23°29′48.239″ у. д. / 53.40501389° пн. ш. 23.49673306° у. д.Каардынаты: 53°24′18.050″ пн. ш. 23°29′48.239″ у. д. / 53.40501389° пн. ш. 23.49673306° у. д. | ||||
Саколка на мапе Польшчы   Саколка | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
| Афіцыйны сайт | |||||
Саколка — магдэбурскае места гістарычнай Гарадзеншчыны (частка Троччыны), на этнічнай тэрыторыі беларусаў.
Гісторыя рэдагаваць
Вялікае Княства Літоўскае рэдагаваць
Першы пісьмовы ўпамін пра Саколку (Сухолду) датуецца 1524 годам, калі вялікі князь Жыгімонт Аўгуст надаў сваёй жонцы Боне Гарадзенскую пушчу[1]. У гэты час мясцовасьць уваходзіла ў склад Гарадзенскага павету Троцкага ваяводзтва. У 1-й палове XVI ст. тут існаваў паляўнічы двор вялікага князя.
У 1565 годзе у Саколцы збудавалі драўляны касьцёл. У канцы XVI ст. яна ўвайшла ў Гарадзенскую эканомію. 10 студзеня 1609 году Саколка атрымала Магдэбурскае права. У 1679 годзе ў ваколіцах мястэчка пачалі сяліцца вайскоўцы-татары. У 2-й палове XVIII ст. Антоні Тызэнгаўз пасяліў у Саколцы рамесьнікаў. У 1793 годзе места стала цэнтрам Саколкаўскага павету Гарадзенскага ваяводзтва. У час паўстаньня Т. Касьцюшкі тут было месца збору паўстанцаў Гарадзеншчыны.
Пад уладай Расейскай імпэрыі рэдагаваць
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Саколка апынулася ў складзе Прусіі, у Беластоцкім дэпартамэнце. У 1807 годзе згодна з Тыльзіцкай мірнай дамовай паміж Расеяй і Францыяй, места апынулася ў Беластоцкай вобласьці Расейскай імпэрыі (з 1842 году — у Гарадзенскай губэрні).
28 лютага 1861 году зьявіўся праект гербу Саколкі: «у залатым полі трохчацьвяртная выява рыцара з узьдзетым угору палашом»[2]. На 1867 год у месьце было 458 будынкаў (зь 14 мураваных), на 1878 год — 467 будынкаў (17 мураваных).
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Саколку занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час рэдагаваць
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Саколка абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, дзе стала цэнтрам павету («падраёну») Гарадзенскага раёну[3]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Саколка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Беластоцкім ваяводзтве.
З пачаткам Другой сусьветнай вайны 15 верасьня 1939 году Саколку акупавалі войскі Трэцяга Райху, але праз тыдзень места перадалі СССР згодна з пактам Молатава-Рыбэнтропа. У лістападзе 1939 году Саколка ўвайшла ў склад БССР, дзе ў 1940 годзе стала цэнтрам раёну Беластоцкай вобласьці. З чэрвеня 1941 да верасьня 1944 году места зноў знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 16 жніўня 1945 году ўлады СССР перадалі Саколку Польскай Народнай Рэспубліцы.
- Места на старых здымках
-
Гарадзенская вуліца. Касьцёл, каля 1900 г. -
Царква-мураўёўка на Рынку, 1915—18 гг. -
Рынак, 1915—18 гг. -
Рынак з боку Беластоцкай вуліцы, 1915—18 гг.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва рэдагаваць
Дэмаграфія рэдагаваць
Турыстычная інфармацыя рэдагаваць
Славутасьці рэдагаваць
- Забудова гістарычная (канец XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты)
- Капліца Сьвятой Мучаніцы П. Кунцэвіч (1900)
- Касьцёл Сьвятога Антонія (1848, 1901—1904)
- Могілкі: хрысьціянскі, юдэйскія
- Царква Аляксандра Неўскага (1850—1853; мураўёўка)
Страчаная спадчына рэдагаваць
- Сынагога
Галерэя рэдагаваць
- Краявіды Саколкі
-
Касьцёл -
Касьцельная брама -
Царква-мураўёўка -
Капліца
-
Шыльда, прысьвечаная Антонію Тызэнгаўзу на сьцяне земскага музэю -
Гістарычная забудова -
Драўляная хата пад гонтавым дахам -
Помнік у гонар пасяленьня татараў
Месты-сябры рэдагаваць
| Пералік местаў-сяброў Саколкі |
|---|
Асобы рэдагаваць
Ураджэнцы рэдагаваць
- Язэп Дашута (1890—1966) — беларускі рэлігійны і культурны дзяяч
- Антон Лявош (1896—1975) — беларускі рэлігійны і культурна-грамадзкі дзяяч
- Віталь Сарасек (1945—2012) — мастак[6]
- Ян Тарасевіч (1893—1961) — кампазытар, імя якога носіць адна з вуліцаў Саколкі
Жыхары рэдагаваць
- Дамінік Аніська (1888—1971) — рэлігійны і сьвецкі дзяяч, пачынальнік беларускага хрысьціянскага руху XX ст.; скончыў сярэднюю школу ў Саколцы
Крыніцы рэдагаваць
- ^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2010 Т. 3. С. 390.
- ^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 229.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Krzywicki J. Sokółka // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 26/
- ^ Biziuk D. Sokółka. 400-lecie miasta. — Białystok: BUK, 2009. ISBN 978-83-61128-35-9. — S. 15.
- ^ Tichoniuk A. Witalis Sarosiek — Sokólski Bruegel, Hajnowka.pl, 8.10.2014.
Літаратура рэдагаваць
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак А — Я. — 690 с. — ISBN 978-985-11-0487-7
- Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890.
Вонкавыя спасылкі рэдагаваць
- Саколка , Radzima.org
- Sokólski Brueghel — Witalis Sarosiek