Картвэльскія мовы

Картвэ́льскія мовы (радзей: паўднёвакаўка́скія, ібэ́рскія) — адна зь сем’яў моваў сьвету, якая аб’ядноўвае шэраг роднасных моваў, распаўсюджаных на захадзе Закаўказьзя перадусім у Грузіі. Колькасьць носьбітаў складае каля 5,2 млн чал. па ўсім сьвеце, якія таксама пражываюць у Расеі, Іране, ЗША, Ізраілі, краінах ЭЗ і на паўночным усходзе сучаснае Турэччыны.

Картвэльская сям’я
паўднёвакаўкаская
Народнасьць	картвэльскія народы
Арэал	заходняе Закаўказьзе, паўночны ўсход Малой Азіі
Лінгвістычная клясыфікацыя	Настратычная макрасям’я (гіпотэза) Картвэльская сям’я
Склад	карта-занская галіна, сванская мова
Колькасьць носьбітаў	каля 5,2 млн чал.
ISO 639-5:	ccs
Картвэльскія мовы на мапе заходняга Закаўказьзя

Генэтычныя сувязі картвэльскіх моваў зь іншымі моўнымі сем’ямі сьвету не вядомыя або не зьяўляюцца агульнапрызнанымі, што, такім чынам, робіць картвэльскія мовы адным зь першасных таксонаў моваў у сьвеце.

У пісьмовасьці картвэльскія мовы аб’яднаныя выкарыстаньнем аднае пісьмовасьці, грузінскай. Першы вядомы літаратурны помнік уяўляе сабою надпіс рэлігійнага характару старой формай грузінскага пісьма, складзены ля Бэтлеему прыкладна ў 430 гг. н. э.

Лінгвагеаграфія

Адзінаю картвэльскаю мовай, што мае сталую літаратурную традыцыю і прэстыж, зьяўляецца грузінская мова, якая ёсьць моваю большасьці насельніцтва ў Грузіі (блізу 90% ад насельніцтва) і дзяржаўнай мовай краіны, а таксама літаратурнай мовай носьбітаў іншых картвэльскіх моваў у Грузіі.

Іншыя картвэльскія мовы, распаўсюджаныя ў Грузіі або на паўночным усходзе Турэччыны (які таксама складае спрадвечны арэал картвэльскіх моваў), ня маюць у гэтых рэгіёнах афіцыйнага прызнаньня, часам могуць разглядацца ў якасьці дыялектаў грузінскай мовы. Як правіла, носьбіты картвэльскіх моваў у Грузіі, за выняткам уласнай нацыяльнай мовы, валодаюць таксама грузінскай. У Турэччыне адзначаецца заняпад ласкае мовы праз паступовую інтэграцыю лазаў у турэцкае грамадзтва.

Запісваюцца грузінскім пісьмом (мэгрэльская — з 1864 году, сванская) або лацінскім альфабэтам (лаская). Некаторыя з гэтых моваў зазнавалі пэрыяд пэўнага літаратурнага ўздыму (мэгрэльская — 1930—1938 гады, пасьля 1989 году; лаская — 1927—1937 гады).

Лаская мова зьяўляецца адзінай з картвэльскіх моваў, арэал якой практычна поўнасьцю ляжыць па-за межамі Грузіі. Габрэйска-грузінская мова ў пераважнай большасьці распаўсюджаная ў Ізраілі, апрача таго, картвэльскія мовы пашыраныя ў дыяспары.

Клясыфікацыя

Сям’я картвэльскіх моваў складаецца з чатырох блізкароднасных моваў, якія ўнутры гэтае сям’і адасабляюцца ў групы і падгрупы. Часам усе картвэльскія мовы могуць разглядацца ў якасьці дыялектаў грузінскае мовы, што, аднак, можа быць неабгрунтаваным зь лінгвістычнага пункту гледжаньня.

• Картвэльская сям’я:
  • Карта-занская галіна:
    • Грузінская мова — мова грузінаў, дзяржаўная мова Грузіі й асноўная родная мова насельніцтва краіны. Налічвае каля 4,5 млн. чал. носьбітаў, якія пражываюць пераважна ў Грузіі. Грузінскамоўныя супольнасьці існуюць таксама ў Расеі, Турэччыне, Іране, Ізраілі, ЗША і ЭЗ, колькасьць носьбітаў у дыяспары не вядомая;
    • Занская група — група блізкароднасных моваў, якія часам могуць лічыцца адзінай занскай мовай. Паводле глётахраналягічных падлікаў Г. Клімава вылучылася з пракартвэльскае мовы каля VIII ст. да н.э., пазьней была распаўсюджаныя практычна па ўсім закаўкаскім узьбярэжжы Чорнага мора да Трабзону. У VII ст. н.э. міграцыі грузінаў на захад Грузіі і пазьнейшыя грамадзка-культурныя зьмены падзялілі занскі арэал на дзьве часткі, што абумовіла распад празанскае мовы на ласкую й мэгрэльскую, які працягваўся практычна да новага часу.
      • Мэгрэльская мова — мова мэгрэлаў, якія пражываюць на захадзе Грузіі й поўдні Абхазіі. Згодна са зьвесткамі на 1989 год колькасьць носьбітаў складала прынамсі 500 тыс. чалавек, якая неўзабаве стала зьніжацца праз этнічныя чысткі грузінскага й мэгрэльскага насельніцтва ў Абхазіі ў пачатку 1990-х гг. Нацяпер прадстаўленая таксама дыяспарай у Тбілісі й Зугдзідзі
      • Лаская мова — мова лазаў, паводле інфармацыі на 1980 год колькасьць носьбітаў складала прыкладна 220 тыс. чалавек, зь якіх абсалютная большасьць пражывала на ўзьбярэжжы Чорнага мора ў паўночна-ўсходняй Турэччыне, каля 30 тыс. чал. — у Аджары (паўднёвы захад Грузіі);
  • Сванская мова — мова народу сванаў. Вылучаецца як асобная галіна ў складзе картвэльскае сям'і, распаўсюджаная сярод прыблізна 35 000—40 000 чал. у гістарычным рэгіёне Сванэтыя, што на паўночным захадзе Грузіі (Рача-Лечхумі і Квэма Сванэці, Самэгрэла-Зэма Сванэці, Аўтаномная Рэспубліка Абхазія).

Акрамя гэтых моваў, могуць вылучацца старажытнагрузінская і габрэйска-грузінская мовы. Апошняя прадстаўляе сабою ідыём, які ў асноўным лічыцца варыянтам грузінскае мовы зь вялікай колькасьцю запазычваньняў з іўрыту і арамэйскае мовы.

Першыя варыянты клясыфікацыі картвэльскіх моваў, а таксама гіпотэзы пра роднасьць гэтых моваў былі высунутыя такімі дасьледчыкамі як Ё. Гюльдэнштэт, Г. Розэнам, М. Брасэ і Ф. Бопам.

Расейскі мовазнаўца Г. Клімаў, грунтуючыся на глётахраналягічных дасьледаваньнях, адзначыў дату распаду пракартвэльскае мовы на сванскую і пракарта-занскую прыкладна ў ХІХ ст. да н.э., пасьля чаго, на ягоную думку, каля VIII ст. да н.э. адбыўся распад пракарта-занскае мовы на грузінскую і празанскую. Тым ня менш, ён жа адзначае, што падобныя даты зьяўляюцца папярэднімі і патрабуюць далейшых дасьледаваньняў.

Зьнешняя роднасьць

Як лічыцца ў сучаснай лінгвістыцы, картвэльскія мовы ня маюць генэтычных сувязяў зь іншымі моўнымі сем'ямі, у тым ліку з паўночнакаўкаскімі.

Некаторыя лінгвісты, аднак, пастулююць існаваньне настратычнае макрасям'і, у якую, у тым ліку, уваходзіць таксама картвэльская сям'я, але існаваньне гэтае макрасям'і зьяўляецца гіпатэтычным і часта ставіцца пад сумнеў.

Адзначаліся некаторыя марфалягічныя падабенствы, напрыклад, у склонавай сыстэме, з басконскай мовай. На грунце гэтага існавала гіпотэза, якая зьвязвала картвэльскія мовы зь неіндаэўрапейскімі мовамі і, у прыватнасьці, з сэміцкімі, аднак цяпер яна практычна паўсюдна лічыцца неабгрунтаванай.

Паралелі зь іншымі моўнымі сем'ямі могуць зьяўляцца вынікамі ўзаемных кантактаў і запазычваньняў: такім чынам, прыкладам, узьнікнуў шэраг агульных асаблівасьцяў у картвэльскіх і паўночнакаўкаскіх мовах, дадзеная акалічнасьць робіць мажлівым паходжаньне некаторых картвэльскіх граматычных рысаў зь іншых моваў. Існуе гіпотэза сына-каўкаскае макрасям'і, якая аб'ядноўвае, у тым ліку, паўночнакаўкаскія й басконскую мовы, такім чынам, зыходзячы з гэтага, марфалягічныя падабенствы між басконскай й картвэльскімі могуць быць растлумачаныя як паўночнакаўкаскія рысы, падобныя на басконскія й запазычаныя ў картвэльскія.

Некаторыя падабенствы ў лексыцы, выяўленыя ў эпоху існаваньня адпаведных моваў-продкаў, збліжаюць картвэльскія мовы з індаэўрапейскімі, што ўвогуле ўпісваецца ў настратычную гіпотэзу, якая ўлічвае таксама й індаэўрапейскія мовы. Незважаючы на гэта, гэтыя падабенствы прыпісваюцца кантактам носьбітаў пракартвэльскае й праіндаэўрапейскае моваў.

Лінгвістычная характарыстыка

Фанэтыка, фаналёгія

Ніжэй прыведзены пералік фанэмаў, існых у картвэльскіх мовах, параўнаных з фанэмамі, якія рэканструююцца для пракартвэльскае мовы. Пазначэньне фанэмаў прыведзенае паводле грузінскага пісьма (зьлева ўверсе), а таксама ягоных адпаведнікаў паводле адпаведнага лінгвістычнага запісу (справа ўверсе) ды IPA (унізе).

• Галосныя:

Пр.-картв.	Груз.	Занск.	Сван.
*ა (*a) [ɑ]	a [ɑ]	o [ɔ]	a [ɑ]
*ე (*e) [ɛ]	e [ɛ]	a [ɑ]	e [ɛ]
*ი (*i) [i]	i [i]	i [i]	i [i]
*ო (*o) [ɔ]	o [ɔ]	o [ɔ]	o [ɔ]
*უ (*u) [u]	u [u]	u [u]	u [u]

• Зычныя:

	Пр.-картв.	Груз.	Занск.	Сван.
Звонкія выбухныя	*ბ (*b) [b]	b [b]	b [b]	b [b]
	*დ (*d) [d]	d [d]	d [d]	d [d]
	*გ (*g) [ɡ]	g [ɡ]	g [ɡ]	g / ǯ [ɡ] / [d͡ʒ]
Звонкія афрыкаты	*ძ (*ʒ) [d͡z]	ʒ [d͡z]	ʒ [d͡z]	ʒ / z [d͡z] / [z]
	*ძ₁ (*ʒ₁) [d͡ʐ]		ǯ [d͡ʒ]	ǯ / ž [d͡ʒ] / [ʒ]
	*ჯ (*ǯ) [d͡ʒ]	ǯ [d͡ʒ]	ǯg / ʒg [d͡ʒɡ] / [d͡zɡ]	ǯg / sg [d͡ʒɡ] / [sɡ]
Звонкія Фрыкатывы	*ზ (*z) [z]	z [z]	z [z]	z [z]
	*ზ₁ (*z₁) [ʐ]		ž [ʒ]	ž [ʒ]
	*ღ (*ɣ) [ɣ]	ɣ [ɣ]	ɣ [ɣ]	ɣ [ɣ]
	*უ̂ (*w) [w]	v [v]	v [v]	w [w]
Абруптыўныя выбухныя	*პ (*ṗ) [pʼ]	ṗ [pʼ]	ṗ [pʼ]	ṗ [pʼ]
	*ტ (*ṭ) [tʼ]	ṭ [tʼ]	ṭ [tʼ]	ṭ [tʼ]
	*კ (*ḳ) [kʼ]	ḳ [kʼ]	ḳ [kʼ]	ḳ / č' [kʼ] / [t͡ʃʼ]
	*ყ (*qʼ) [qʼ]	qʼ [qʼ]	qʼ / ʔ / ḳ [qʼ] / [ʔ] / [kʼ]	qʼ [qʼ]
Абруптыўныя афрыкаты	*წ (*ċ) [t͡sʼ]	ċ [t͡sʼ]	ċ [t͡sʼ]	ċ [t͡sʼ]
	*წ₁ (*ċ₁) [t͡ʂʼ]		čʼ [t͡ʃʼ]	čʼ [t͡ʃʼ]
	*ლʼ (*ɬʼ) [t͡ɬʼ]			h [h]
	*ჭ (*čʼ) [t͡ʃʼ]	čʼ [t͡ʃʼ]	čʼḳ / ċḳ [t͡ʃʼkʼ] / [t͡sʼkʼ]	čʼḳ / šḳ [t͡ʃʼkʼ] / [ʃkʼ]
Глухія выбухныя і афрыкаты	*ფ (*p) [p]	p [p]	p [p]	p [p]
	*თ (*t) [t]	t [t]	t [t]	t [t]
	*ც (*c) [t͡s]	c [t͡s]	c [t͡s]	c [t͡s]
	*ც₁ (*c₁) [t͡ʂ]		č [t͡ʃ]	č [t͡ʃ]
	*ჩ (*č) [t͡ʃ]	č [t͡ʃ]	čk [t͡ʃk]	čk / šg [t͡ʃk] / [ʃɡ]
	*ქ (*k) [k]	k [k]	k [k]	k / č [k] / [t͡ʃ]
	*ჴ (*q) [q]	x [x]	x [x]	q [q]
Звонкія фрыкатывы	*ხ (*x) [x]			x [x]
	*შ (*š) [ʃ]	š [ʃ]	šk / sk [ʃk] / [sk]	šg / sg [ʃɡ] / [sɡ]
	*ს (*s) [s]	s [s]	s [s]	s [s]
	*ს₁ (*s₁) [ʂ]		š [ʃ]	š [ʃ]
	*ლʿ (*lʿ) [ɬ]		∅	l [l]
Плыўныя	*ლ (*l) [l]	l [l]	l [l]
	*რ (*r) [r]	r [r]	r [r]	r [r]
Насавыя	*მ (*m) [m]	m [m]	m [m]	m [m]
	*ნ (*n) [n]	n [n]	n [n]	n [n]

Марфалёгія

Марфалёгія картвэльскіх моваў вылучаецца адсутнасьцю роду й наяўнасьцю супрацьпастаўленьня разумных і неразумных назоўнікаў. Існуе таксама адрозьненьне паводле адушаўлёнасьці—неадушаўлёнасьці, канкрэтнасьці—абстрактнасьці. Адзначаны абляўт. Сыстэма ліку заснаваная на лічбе дваццаць.

Ніжэй прыведзеныя прыклады адрозьненьня назоўнікаў паводле тых ці іншых катэгорыяў.

Канкрэтныя			Абстрактныя
Адушаўлёныя		Неадушаўлёныя
Людзі й чалавекападобныя (боствы, анёлы) істоты	Жывёлы	Неадушаўлёныя прадметы	Абстрактныя паняткі
Разумныя	Неразумныя
«хто»-кляса	«што»-кляса

• Склон:

Ніжэй прыведзеныя склонавыя канчаткі, уласьцівыя кожнай з картвэльскай моваў.

Склон	Адз.л.					Мн.л.
	Мэгрэльск.	Ласк.	Груз.	Сван.		Мэгрэльск.	Ласк.	Грузін.	Сван.
Н.с.	-i	-i/-e	-i	-i		-ep-i	-ep-e	-eb-i	-är
Эргатыўны	-k	-k	-ma	-d		-ep-k	-epe-k	-eb-ma	-är-d
Д.с.	-s	-s	-s	-s		-ep-s	-epe-s	-eb-s	-är-s
Р.с.	-iš	-iš	-is	-iš		-ep-iš	-epe-š(i)	-eb-is	-are-š
Лятыў	-iša	-iša	—	—		-ep-iša	-epe-ša	—	—
Аблятыў	-iše	-iše	—	—		-ep-iše	-epe-še(n)	—	—
Т.с.	-it	-ite	-it	-šw		-ep-it	-epe-te(n)	-eb-it	-är-šw
Прыслоўны	-o(t)/-t	-ot	-ad/-d	-d		-ep-o(t)	—	-eb-ad	-är-d
Фіналіс	-išo(t)	—	-isad	-išd		-ep-išo(t)	—	-eb-isad	-är-išd
К.с.	—	—	-o (/-v)	—		—	—	-eb-o	—

Ніжэй прыведзены ўзор скланеньня ў картвэльскіх мовах на ўзоры асновы «стары».

Склон	Адз.л.					Мн.л.
	Мэгрэльск.	Ласк.	Грузін.	Сван.		Мэгрэльск.	Ласк.	Грузін.	Сван.
Н.с.	ǯveš-i	mǯveš-i	ʒvel-i	ǯwinel		ǯveš-ep-i	mǯveš-ep-e	ʒvel-eb-i	ǯwinel-är
Эргатыў	ǯveš-k	mǯveš-i-k	ʒvel-ma	ǯwinel-d		ǯveš-ep-k	mǯveš-epe-k	ʒvel-eb-ma	ǯwinel-är-d
Д.с.	ǯveš-s	mǯveš-i-s	ʒvel-s	ǯwinel-s		ǯveš-ep-s	mǯveš-i-epe-s	ʒvel-eb-s	ǯwinel-är-s
Р.с.	ǯveš-iš	mǯveš-iš	ʒvel-is	ǯwinl-iš		ǯveš-ep-iš	mǯveš-epe-š	ʒvel-eb-is	ǯwinel-är-iš
Лятыў	ǯveš-iša	mǯveš-iša	—	—		ǯveš-ep-iša	mǯveš-epe-ša	—	—
Аблятыў	ǯveš-iše	mǯveš-iše	—	—		ǯveš-ep-iše	mǯveš-epe-še	—	—
Т.с.	ǯveš-it	mǯveš-ite	ʒvel-it	ǯwinel-šw		ǯveš-ep-it	mǯveš-epe-te	ʒvel-eb-it	ǯwinel-är-šw
Прыслоўны	ǯveš-o	mǯveš-ot	ʒvel-ad	ǯwinel-d		ǯveš-ep-o	—	ʒvel-eb-ad	ǯwinel-är-d
Фіналіс	ǯveš-išo	—	ʒvel-isad	ǯwinel-išd		ǯveš-ep-išo	—	ʒvel-eb-isad	ǯwinel-är-išd
К.с.	—	—	ʒvel-o	—		—	—	ʒvel-eb-o	—

• Дзеяслоў:

Картвэльскі дзеяслоў звычайна можа пазначаць адну, дзьве або тры граматычныя асобы. Выканаўца дзеяньня ў сказе выступае як дзейнік, прадметы ці асобы, што зазнаюць дзеяньне — як прамое або ўскоснае дапаўненьне. Асоба можа знаходзіцца як у адзіночным, так і ў множным ліку. Паводле колькасьці вышэйзгаданых асобаў дзеяслоў клясыфікуецца як безасабовы, двуасабовы або трохасабовы. Уласьцівыя ад 11 да 15 мадальна-часавых формаў.

Безасабовы дзеяслоў можа дапасоўвацца толькі зь дзейнікам і бывае толькі непераходным. Двуасабовы дзеяслоў дапасоўваецца як зь дзейнікам, так і з дапаўненьнем, пры гэтым у залежнасьці ад дапаўненьня вызначаецца й сам дзеяслоў: у выпадку, калі дапаўненьне ёсьць прамым, дзеяслоў зьяўляецца пераходным, калі ўскосным — адпаведна непераходным. Трохасабовы дзеяслоў дапасоўваецца зь дзейнікам і адразу з двума дапаўненьнямі (прамым і ўскосным) і зьяўляецца г.зв. двупераходным. Дзейнік і дапаўненьне ва ўсіх выпадках маркіруюцца спэцыяльнымі афіксамі. Ніжэй прыведзеныя прыклады асабістых маркераў.

Дзейнік
	Адз.л.					Мн.л.
	Ст.-грузін.	Суч. грузін.	Мэгрэл., ласк.	Сван.		Ст.-грузін.	Суч. грузін.	Мэгрэл., ласк.	Сван.
S1	v-	v-	v-	xw-		v-...-t	v-...-t	v-...-t	xw-...-(š)d (экскл.) l-...-(š)d (інкл.)
S2	x/h-	∅,(h/s)-	∅	x-/∅		x/h-...-t	∅,(h/s)-...-t	∅-...-t	x/∅-...-(š)d
S3	-s,-a/o,-n,-ed	-s,-a/o	-s,-u,-n	(l)-...-s/(a)		-an,-en,-es,-ed	-en,-an,-es	-an,-es	(l)-...-x
Дапаўненьне
O1	m-	m-	m-	m-		m- (экскл.) gv- (інкл.)	gv-	m-...-t,-an,-es	n- (экскл.) gw- (інкл.)
O2	g-	g-	g-	ǯ-		g-	g-...-t	g-...-t,-an,-es	ǯ-...-x
O3	x/h,∅-	∅,s/h/∅-	∅	∅,x-		x/h,∅-	∅,s/h/∅-...-t	∅-...-t,-an,-es	∅,x-...-x

Спэцыяльныя маркеры таксама адрозьніваюць дзеяслоў паводле накіраванасьці да той ці іншай асобы:

• Суб'ектны — дзеяньне для асобы, што ажыцьцяўляе дзеяньне;
• Аб'ектны — дзеяньне, ажыцьцяўленае для іншай асобы;
• Аб'ектна-пасіўны — дзеяньне, ажыцьцяўленае для іншай асобы пры пасіўнасьці дзейніку;
• Нэўтральны — нэўтральнае намерамі дзеяньне.

Ніжэй прыведзенае адрозьненьне дзеяслоўных маркераў паводле іх накіраванасьці.

Тып	Мэгрэл.	Ласк.	Грузін.	Сван.
Суб'ектны	-i-	-i-	-i-	-i-
Аб'ектны	-u-	-u-	-u-	-o-
Аб'ектна-пасіўны	-a-	-a-	-e-	-e-
Нэўтральны	-o-/-a-	-o-	-a-	-a-

Сынтаксіс

Спосабы сынтаксічнае сувязі — кіраваньне, каардынацыя, прымыканьне, дапасаваньне. Адрозьніваюцца тры асноўныя канструкцыі сказу: намінатыўная, эргатыўная (пры пераходных дзеясловах пры большасьці часоў) і датыўная (пры дзеясловах успрыманьня). Дзеяслоў мае тэндэнцыю знаходзіцца ля канца сказу.

Лексыка

Словаўтварэньне прэфіксальнае, суфіксальнае і галоўным чынам — прэфіксальна-суфіксальнае (цыркумфіксы); ёсьць словаскладаньне. Шмат дэскрыпцыйных словаў. Акрамя спрадвечнага лексычнага фонду прадстаўленыя запазычваньні арабскага, пэрсыдзкага, цюрскага паходжаньня

Ніжэй прыведзеныя некаторыя базавыя лексэмы ды іх параўнаньне ў розных картвэльскіх мовах, а таксама адноўленыя аналягі для пракартвэльскае й пракарта-занскае моваў.

	Пр.-картв. form	Карта-занск.				Сван.
		Пр.-картв.-занск.	Грузін.	Мэгрэл.	Ласк.
1. адзін, 2. іншы	*s₁khwa [ʂkhwɑ]	*s₁khwa [ʂkhwɑ]	skhva [skhvɑ] (іншы)	škhva [ʃkhva] (іншы)	čkva / škva [t͡ʃkvɑ] / [ʃkvɑ] (іншы, яшчэ адзін)	e-šxu [ɛ-ʃxu] (адзін)
адзін	n/a	*erti [ɛrti]	erti [ɛrti]	arti [ɑrti]	ar [ɑr]	n/a
два	*yori [jɔri]	*yori [jɔri]	ori [ɔri]	žiri / žəri [ʒiri] / [ʒəri]	žur / ǯur [ʒur] / [d͡ʒur]	yori [jɔri]
тры	*sami [sɑmi]	*sami [sɑmi]	sami [sɑmi]	sumi [sumi]	sum [sum]	semi [sɛmi]
чатыры	*o(s₁)tkho [ɔ(ʂ)tkhɔ]	*otkho [ɔtkhɔ]	otkhi [ɔtkhi]	otkhi [ɔtkhi]	otkho [ɔtkhɔ]	w-oštkhw [w-ɔʃtkhw]
пяць	*khu(s₁)ti [khu(ʂ)ti]	*khuti [khuti]	khuti [khuti]	khuti [khuti]	khut [khut]	wo-khušd [wɔ-khuʃd]
шэсьць	*eks₁wi [ɛkʂwi]	*eks₁wi [ɛkʂwi]	ekvsi [ɛvksi]	amšvi [ɑmʃwi]	aši [ɑʃi]	usgwa [usɡwɑ]
сем	*šwidi [ʃwidi]	*šwidi [ʃwidi]	švidi [ʃvidi]	škviti [ʃkviti]	škvit [ʃkvit]	i-šgwid [i-ʃɡwid]
восем	*arwa [ɑrwɑ]	*arwa [ɑrwɑ]	rva [rvɑ]	ruo / bruo [ruɔ] / [bruɔ]	ovro / orvo [ɔvrɔ] / [ɔrvɔ]	ara [ɑrɑ]
дзевяць	*ts₁khara [t͡ʂkhɑrɑ]	*ts₁khara [t͡ʂkhɑrɑ]	tskhra [t͡sxrɑ]	čkhoro [t͡ʃkhɔrɔ]	čkhoro [t͡ʃkhɔrɔ]	čkhara [t͡ʃkhɑrɑ]
дзесяць	*a(s₁)ti [ɑ(ʂ)ti]	*ati [ɑti]	ati [ɑti]	viti [viti]	vit [vit]	ešd [ɛʃd]
дваццаць	n/a	*ots₁i [ɔt͡ʂi]	otsi [ɔt͡si]	etsi [ɛt͡ʃi]	etsi [ɛt͡ʃi]	n/a
сто	*as₁i [ɑʂi]	*as₁i [ɑʂi]	asi [ɑsi]	oši [ɔʃi]	oši [ɔʃi]	aš-ir [ɑʃ-ir]

Асабістыя займеньнікі
	Пр.-картв.	Грузін.	Мэгрэл.	Ласк.	Сван.
я	*me [mɛ]	me [mɛ]	ma [mɑ]	ma(n) [mɑ]	mi [mi]
ты	*sen [sɛn]	šen [ʃɛn]	si [si]	si(n) [si]	si [si]
які	*e- [ɛ-]	e-sa [ɛ-sɑ]	e-na [ɛ-nɑ]	(h)e-ya [(h)ɛ-jɑ]	e-ǯa [ɛ-d͡ʒɑ]
мы	*čwen [t͡ʃwɛn]	čven [t͡ʃvɛn]	čki(n) / čkə(n) [t͡ʃki(n)] / [t͡ʃkə(n)]	čkin / čku / šku [t͡ʃkin] / [t͡ʃku] / [ʃku]
вы	*stkwen [stkwɛn]	tkven [tkvɛn]	tkva(n) [tkvɑ(n)]	tkvan [tkvɑn]	sgäy [sɡæj]
Прыналежныя займеньнікі
	Пр.-картв.	Грузін.	Мэгрэл.	Ласк.	Сван.
мой	*č(w)e-mi [t͡ʃ(w)ɛ-mi]	če-mi [t͡ʃɛ-mi]	čki-mi [t͡ʃki-mi]	čki-mi / ški-mi [t͡ʃki-mi] / [ʃki-mi]	mi-šgu [mi-ʃɡu]
твой	*š(w)eni [ʃ(w)ɛni]	šeni [ʃɛni]	skani [skɑni]	skani [skɑni]	i-sgu [i-sɡu]
ягоны/ейны	*m-is₁ [m-iʂ]	m-is-i [m-is-i]	mu-š-i [mu-ʃ-i]	(h)e-mu-š-i [(h)ɛ-mu-ʃ-i]	m-ič-a [m-it͡ʃ-ɑ]
ваш	*čweni [t͡ʃwɛni]	čveni [t͡ʃvɛni]	čkini / čkəni [t͡ʃkini] / [t͡ʃkəni]	čkini / čkuni / škuni [t͡ʃkini] / [t͡ʃkuni] / [ʃkuni]	gu-šgwey (excl.) [ɡu-ʃɡwɛj] ni-šgwey (incl.) [ni-ʃɡwɛj]
вашыя	*stkweni [stkwɛni]	tkveni [tkvɛni]	tkvani [tkvɑni]	tkvani [tkvɑni]	i-sgwey [i-sɡwɛj]

Літаратура

• Boeder, W. 52 // Speech and thought representation in the Kartvelian (South Caucasian) languages / Güldemann, T., von Roncador, M. (Eds.). — Reported Discourse. A Meeting-Ground of Different Linguistic Domains. Typological Studies in Language. — Amsterdam/Philadelphia: Benjamins, 2002.
• Boeder, W. 115 // The South Caucasian languages. — Lingua, 2005.
• Dalby, A. Language in Danger; The Loss of Linguistic Diversity and the Threat to Our Future. — Columbia University Press, 2002.
• Fähnrich, H. Kartwelische Wortschatzstudien. — Jena: Friedrich-Schiller-Universität, 2002.
• Fähnrich, H. & Sardzhveladze, Z. Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. — Tbilisi: 2000.
• Gamkrelidze, Th. 42 // A Typology of Common Kartvelian. — Language: 1966 Т. 1.
• Gamkrelidze, Th. & Ivanov, V. 1-2 // Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and a Proto-Culture. — Berlin and New York: Mouton de Gruyter, 1995.
• Hewitt, B.G. Georgian: A Structural Reference Grammar. — John Benjamins Publishing, 1995. — ISBN 978-90-272-3802-3
• Kajaia, O. 1 // Megrelian-Georgian dictionary. — Tbilisi: 2001.
• Kartozia, G. The Laz language and its place in the system of Kartvelian languages. — Tbilisi: 2005.
• Klimov, G. Einführung in die kaukasische Sprachwissenschaft. — Hamburg: Buske, 1994.
• Klimov, G. Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. — Berlin: Mouton de Gruyter, 1998.
• Lang, D. M. The Georgians. — New-York: Praeger, 1966.
• Ruhlen, M. 1: Classification // A Guide to the World’s Languages. — Stanford: Stanford University Press, 1987.
• Климов Г. А. Кавказские языки // Языки мира. — М.: 1998.
• Климов Г. А. Этимологический словарь картвельских языков. — М.: 1964.

Вонкавыя спасылкі

• Інстытут мовазнаўства Арнольда Чыкабавы (анг.), (груз.)
• Kevin Tuite. The rise and fall and revival of the Ibero-Caucasian hypothesis (анг.). — Université de Montréal