Вікіпэдыя

Жаўтугінская рэспубліка

Жаўтугі́нская рэспу́бліка (па-расейску: Желтугинская республика, па-кітайску: 热尔图加共和国, часам Аму́рская Каліфо́рнія) — маленькая самаабвешчаная дзяржава (або квазідзяржаўнае ўтварэньне), самакіравальная казачая (або квазіказачая) супольнасьць кітайскіх і расейскіх казакоў-золатапрамыслоўцаў. Стыхійна ўтварылася напрыканцы XIX стагодзьдзя на землях Манджурыі — галоўнае вобласьці ў складзе Кітайскае імпэрыі, пад юрысдыкцыяю якое месьцілася рэшта Кітаю), на берагах ракі Жолта (пазьней пераназваная ў Жаўтугу, кітайская назва — Махэ), прытоку Албазіхі, што ўпадае ў раку Амур.

Ґеаґрафія рэдагаваць

Месьцілася на тэрыторыі сучаснага Кітаю ў паветах Махэ й Тахэ, за «17 верстаў» на поўдзень ад станіцы Ігнашыну[1].

Гісторыя рэдагаваць

На пачатку 80-х рокаў XIX стагодзьдзя ў вярхоўях Амуру, у раёне ракі Махэ, расейскія й кітайскія золатапрамыслоўцы стварылі гэтак званую Жаўтугінскую рэспубліку. У «рэспубліцы» існавала асаблівае самакіраваньне, меліся ахоўныя атрады. Ё ўсе падставы разглядаць гэта як рэалізацыю на практыцы старажытных традыцыяў супольнага самакіраваньня, што заўсёды існавалі ў расейскім і кітайскім сялянска-казачым асяродзьдзі.

Узьнікненьню рэспублікі паспрыялі чуткі пра багатыя радовішчы золата ў 1883 годзе. Сюды пачалі перасяляцца золаташукальнікі, зьбеглыя катаржнікі, сасланыя, авантурысты ды іншая падобная публіка розных нацыянальнасьцяў. Пераважна гэта былі расейцы, кітайцы й карэйцы. Пасёлак хутка рос: у 1883 у ім месьцілася 120 чалавек, праз рок — 7 тысячаў, яшчэ праз паўрокі — 15 тысячаў[2].

Капальні хутка праславіліся ня толькі багацьцем здабытага там золата, але й незвычайным чынам жыцьця тамтэйшых пасяленцаў. Пасёлак надмерна пашырыўся ў кароткі тэрмін, і ў ім стаў адчувацца брак харчовых прадуктаў. Кошты на неабходнейшыя тавары галавакружна расьлі, і ў першы рок Жаўтугінскае рэспублікі фунт хлеба, што каштаваў у Благавешчанску 10 капеек, перасягнуў за 40 капеек. Рыдлёўкі, кірхі, сякеры — то бок рэчы неабходныя для старацеляў, можна было дастаць толькі па баечных коштах. Рыдлёўка ішла за 10 рублёў. Столькі ж каштавала сякера. За пляшку ліманаду ўзбагацелыя золаташукальнікі выкладвалі 12 рублёў. Пуд сухароў каштаваў 16 рублёў.

Першапачаткова ў гэтай рэспубліцы не існавала ўлады, і яна была па сутнасьці анархічнаю рэспублікаю. Але праз моцны разгул злачыннасьці, калі людзей беспакарана забівалі і рабавалі сярод белага дня (апошняю кропляю было забойства кухара, якога жорстка чвартавалі, што нават для звыкшых да забойстваў мешканцаў было ўжо занадта), у рэспубліцы на агульным сходзе былі абраныя старасты, старшыны й прэзыдэнт — Карл Фосэ (падданы Аўстра-Вугоршчыны), якому надалі неабмежаваныя паўнамоцтвы. Пасьля чаго былі ўведзеныя дужа суровыя законы, бандытаў вешалі, баламутаў выганялі сілаю, за найменшыя правіны каралі публічнаю лупцоўкаю[2].

Першыя два тыдні пакараньні й лупцоўкі адбываліся стала. У выніку гэтага ў Жаўтугінскай рэспубліцы злачыннасьць рэзка скарацілася.

У Жаўтугу пацягнуліся гандляры з Забайкальля й Прыамур’я. Адчыняліся лавы, у якіх можна было набыць усё неабходнае па ўздутых коштах. Людзі імкнуліся хутка забагацець. Хто — пошукам золата, хто — больш пэўным спосабам, адкрыцьцём крамаў, лазьняў, гатэляў і нават банкаў. У цэнтры Жаўтугі разьмясьціліся гатэлі «Марсэль», «Гутарка», «Каліфорнія». Было ў пасёлку дзьве лазьні. Адна агульная, іншая — для багатых — з нумарамі. Не абыйшлося і без казіно. Гулялі ў асноўным у рулетку. Гульнявыя дамы былі пастаўленыя на шырокую нагу, з буфэтамі, у якіх мелася багатае мэню, а ў некаторых яшчэ быў свой аркестар. Да моманту росквіту Жаўтугінскае рэспублікі, па паведамленьнях сыбірскіх ґазэтаў таго пэрыяду, там зьявіўся зьвернік, ґрупа жанґлёраў, штукароў і цыркавых ґімнастаў[2].

Узімку 1885—1886 рокаў дынастыя Цын, незадаволеная існаваньнем на яе тэрыторыі Жаўтугінскае рэспублікі, набітае расейскімі нелеґаламі, здабываючымі золата зь яе нетраў, даслала шматлікае войска для ліквідацыі рэспублікі. З цынскага боку былі задзеяныя конныя эвэнкі-манэґіры, што адрозьніваліся бязьлітасьцю да пераможаных. Пазнаўшы гэта, шматлікія мешканцы беглі і ў сьнежні 1886 року, пасьля нядоўгага супраціву, рэспубліка спыніла сваё існаваньне. Кітайскіх мешканцаў гэтае рэспублікі пакаралі, адсекшы ім галовы на цэнтральным пляцы. Пакараныя на Жаўтуге моваю цынскага заканадаўства называліся дзыньфэй (金匪) — «злачынныя старацелі». Расейскіх пасяленцаў вярнулі Расеі[2].

За кароткае жыцьцё Амурскае Каліфорніі (менш за 3-х рокаў) было здабыта 500 пудоў золата, большая частка якога дасталася кітайскім скупнікам, што плацілі крыху больш, ніж расейская адміністрацыя ў Забайкальлі[2].

У фондах Музэю Землязнаўства МДУ, сярод іншых фатаматэрыялаў, месьцяцца 15 здымкаў, што характарызуюць умовы здабычы золата і побыт жаўтугінцаў. Гэтыя матэрыялы былі ў 1892 прадстаўленыя на шырокай ґеаґрафічнай выставе, арґанізаванай Д. Н. Анучыным у залях Гістарычнага музэю. Пасьля сканчэньня выставы экспанаты былі перададзеныя ў Маскоўскі ўнівэрсытэт, дзе сталі ґрунтам Ґеаґрафічнага музэю МДУ[2].

Глядзіце таксама рэдагаваць

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ Желтуга // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
  2. ^ а б в г д е О. С. Березнер и др. «Амурская Калифорния» — малоизвестная страница истории добычи золота в Приамурье в фотографиях из архива Музея Землеведения МГУ

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Жаўтугінская_рэспубліка&oldid=2482651»