Ельня
Е́льня — места ў Расеі, на рацэ Дзясьне. Адміністрацыйны цэнтар Ельнянскага раёну Смаленскай вобласьці. Насельніцтва на 2017 год — 9168 чалавек. Знаходзіцца за 82 км на паўднёвы ўсход ад Смаленску, чыгуначная станцыя на лініі Смаленск — Сухінічы, вузел аўтамабільных дарог.
| Ельня лац. Jelnia | |||||
| рас. Ельня | |||||
 Чыгуначная станцыя | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 1150 | ||||
| Краіна: | Расея | ||||
| Суб’ект фэдэрацыі: | Смаленская | ||||
| Муніцыпальны раён: | Ельнянскі | ||||
| Плошча: | 15 км² | ||||
| Насельніцтва (2017) | |||||
| колькасьць: | 8993 чал.9168 | ||||
| шчыльнасьць: | 599,53 чал./км² | ||||
| Тэлефонны код: | +7 48146 | ||||
| Паштовы індэкс: | 216330 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 54°34′0″ пн. ш. 33°10′0″ у. д. / 54.56667° пн. ш. 33.16667° у. д.Каардынаты: 54°34′0″ пн. ш. 33°10′0″ у. д. / 54.56667° пн. ш. 33.16667° у. д. | ||||
Ельня на мапе Расеі   Ельня | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
Ельня — места гістарычнай Смаленшчыны, на этнічнай тэрыторыі беларусаў.
Гісторыя рэдагаваць
Раньнія часы рэдагаваць
Упершыню Ельня ўпамінаецца ў канцы XII — пачатку XIII стагодзьдзя, калі яна ўваходзіла ў склад Смаленскага княства.
Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай рэдагаваць
У 1404 годзе Ельня далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. Пад 1447 годам яна ўпамінаецца як вёска Дварэцкай воласьці. У 1500 годзе па бітве на Вядрошы маскоўскія войскі ўзялі тут у палон Канстантына Астроскага[1]. У 1507 годзе пасля вялікага князя Жыгімонта Старога запатрабавалі ад маскоўскага гаспадара Васіля Іванавіча вяртаньня ўсіх «Літоўскіх гарадоў, валасьцей, земляў, вод...», сярод якіх упаміналася Ельня.
У 1552 годзе Ельня трапіла пад уладу Маскоўскай дзяржаы. У 1618 годзе места вярнулася ў склад Вялікага Княства Літоўскага, дзе ўвайшло ў Смаленскі павет Смаленскага ваяводзтва.
Захавалася сьведчаньне азначэньня жыхара Ельні ліцьвінам: «старец Манасия сказал: родом литвин[a], Смоленского уезду, государевы волости Ельни» (1674 год)[3].
З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе Ельню захапілі маскоўскія войскі.
Пад уладай Маскоўскай дзяржавы і Расейскай імпэрыі рэдагаваць
Згодна з Андрусаўскім замірэньнем 1667 году Ельня апынулася ў складзе Маскоўскай дзяржавы. За маскоўскай гаспадыняй Кацярынай II яна стала «царскім сялом», жыхары якога пастаўлялі ласёў на патрэбы палац. У 1776 годзе Ельня зноў стала местам, цэнтрам павету Смаленскай губэрні. 10 кастрычніка 1780 году ўлады даравалі месту герб «у срэбным полі тры зялёныя яліны»[4].
Паводле афіцыйных зьвестак за 1866 год, беларусы складалі 84,74% насельніцтва Ельнянскага павету, «сумесь беларусаў і расейцаў» — 10,71%[5]. У канцы XIX ст. у Ельні было 565 дамоў, дзейнічалі 2 цэрквы, працавалі трохклясная меская і жаночая прыходзкая вучэльні
Найноўшы час рэдагаваць
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ельня абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, дзе стала цэнтрам павету («падраёну») Смаленскага раёну[6]. Аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У Другую сусьветную вайну з 19 ліпеня 1941 да 30 жніўня 1943 году Ельня знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.
Насельніцтва рэдагаваць
Дэмаграфія рэдагаваць
Эканоміка рэдагаваць
Ільнозавод, прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.
Транспарт рэдагаваць
Празь Ельню праходзіць рэгіянальная аўтамабільная дарога Р137: Сафонава (М1) — Дарагабуж — Ельня — Рослаў (А101).
Турыстычная інфармацыя рэдагаваць
Інфраструктура рэдагаваць
Дзейнічае Ельнянскі краязнаўчы музэй.
Славутасьці рэдагаваць
- Гарадзішча
- Чыгуначная станцыя (канец XIX ст.)
Страчаная спадчына рэдагаваць
- Царква Сьвятога Спаса (1792—1796)
- Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (1857)
Галерэя рэдагаваць
- Краявіды Ельні
-
Рака Дзясна -
Царква Сьвятога Ільлі -
Капліца ў парку -
Чыгуначная станцыя
Асобы рэдагаваць
- Ёсіф Макоўскі (1918—1986) — савецкі вайсковец
Заўвагі рэдагаваць
- ^ Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «родам ліцьвін (літоўка)»: «бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя» (Цьвярскі летапіс 1306 году); «литвин родом» пра Даўмонта Пскоўскага («Пролог», напісаны ў Пскове ў канцы XIV ст.[2]); «родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа» пра дачку вялікага князя літоўскага Гедзіміна (Ніканаўскі летапіс 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў Ліцавы летапісны звод 1568—1576 гадоў)
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Грынявецкі В. Ельня // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 616.
- ^ Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. С. 200.
- ^ Материалы для истории раскола за первое время его существования. Т. 3, ч. 3. — М., 1878. С. 340.
- ^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 161.
- ^ Списки населенных мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел. Вып. 40: Смоленская губерния. — СПб., 1868. С. 60.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002.
- ^ Sulistrowski F. Jelnia // Słownik geograficzny... T. III. — Warszawa, 1882. S. 559
- ^ Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
Літаратура рэдагаваць
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.