Гальяш Пельгрымоўскі
Гальяш Пельгрымоўскі (1564 — 1604) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, дыплямат, пісьменьнік, паэт, пісар вялікі літоўскі.
Гальяш Пельгрымоўскі | |
| Дата нараджэньня | 1564 |
|---|---|
| Дата сьмерці | не раней за 17 жніўня 1604, 1604 або 1608[1] |
| Занятак | гісторык |
| Маці | Магдаліна ?[d] |
Біяграфія рэдагаваць
Нарадзіўся ў Літве (магчыма, у Ашмянскім павеце). Паходзіў з шляхецкага роду герба «Навіна». Паводле веравызнаньня — кальвініст. Родавы маёнтак — Меднікі. У маладосьці быў зьвязаны з дваром Радзівілаў. У 1581 пад камандаваньнем Крыштафа Радзівіла прымаў удзел разам з Ф. Кмітам-Чарнабыльскім і А. Рымшам у паходзе ў Расею. Сакратар польскага караля Стэфана Баторыя, у 1583 па яго даручэньні езьдзіў у Маскву да Івана IV Жахлівага зь лістом і падарункамі. З 26 лютага 1586 па 1608 гады — пісар вялікі літоўскі. У 1597 абіраўся маршалкам Слонімскага сойміка[2]. З 1600 сакратар пасольства Рэчы Паспалітай у Маскве на чале з Л. Сапегам (прымаў удзел у дыпляматычных перамовах дзеля заключэньня вечнага міру), з 1602 выконваў абавязкі маршалка Літоўскага трыбунала. Памёр у 1604 годзе.
Творчасьць рэдагаваць
Пісаў на лацінскай, польскай і старабеларускай мовах. У 1583 у Кракаве апублікаваў лацінамоўную паэму «Панэгірык у гонар князя Крыштафа Радзівіла», якая стала літаратурным дэбютам пісьменьніка. Таксама ў 1580-х апублікаваў два панэгірычныя творы: «На шлюб найсьвятлейшага князя і гаспадара Альбэрта Радзівіла» (Вільня, 1585) з нагоды шлюбу А. Радзівіла з курляндзкай князёўнай Ганнай і «Пасланьне да шляхетнага гаспадара Тэадора Скуміна» (Вільня, 1586) у гонар Т. Скуміна-Тышкевіча. Найбольш цікавым лацінамоўным творам Г. Пельгрымоўскага зьяўляецца празаічны трактат з асобнымі вершаванымі ўстаўкамі «Пра герояў Царквы Божай» (Кракаў, 1585), прысьвечаны жыцьцю і подзьвігам славутых біблейскіх пэрсанажаў і герояў старажытнасьці.
У 1590-х паступова пераходзіць на польскую мову. Выдае пад крыптанімам «E. P. Philalethes Lithuanie» вялікі вершаваны творы «Дыялёг літоўскага шляхціча пра Інфлянцкую вайну караля Стэфана з князем маскоўскім...» (Вільня, 1594) і ананімна — зборнік вершаў на лацінскай і польскай мовах «Патрыёт Айчыны да сэнату і дзяржавы літоўскай» (1597).
У выніку паездкі ў складзе пасольства Льва Сапегі ў Маскву нарадзіліся тры творы: празаічны дыярыюш пасольства, кароткі вершаваны польска-беларускі дыялёг «Гутарка аднаго паляка з маскалём...» і вершаваны дыярыюш «Пасольства да вялікага князя маскоўскага» (каля 7000 радкоў) — найбольш значны твор у літаратурнай спадчыне Г. Пельгрымоўскага. І ў празаічным, і ў вершаваным дыярыюшы прамовы цара і баяраў аўтар падае з захаваньнем адмысловых словаў расейскай мовы, але перадаючы іх на беларускі ўзор («h», «ci», «dzi» замест «g», «ti», «di», зь цьвёрдым «г»). Чыстая беларуская лексыка сустракаецца ў баярскіх прамовах, асабліва ў прамовах Льва Сапегі[3]. Сьледам за польскім дасьледнікам А. Брукнерам І. Саверчанка таксама зьвяртае ўвагу на моўныя асаблівасьці паэмы, адзначаючы наяўнасьць формаў, уласьцівых беларускай мове[4].
Пераклады рэдагаваць
- Гутарка аднаго Паляка з Маскалём на маскоўскім замку ў годзе 1601 // Полымя. 1994. № 7.
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386—1795 (пол.) / пад рэд. J. Wolff — Kraków: 1885. — С. 270.
- ^ Старажытная беларуская літаратура (XII—XVII стст.) / Уклад., прадм., камент. І. Саверчанкі. — Мінск: Кнігазбор, 2007. — С. 297. — 608 с.
- ^ Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў у двух тамах. Том 1. Даўняя літаратура XI — першай паловы XVIII стагоддзя. — Мінск. Беларуская навука. 2006. С. 489
- ^ Рак, А. Творчасць Гальяша Пельгрымоўскага ў навуковых даследаваннях
Літаратура рэдагаваць
- Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў у двух тамах. Том 1. Даўняя літаратура XI — першай паловы XVIII стагоддзя. — Мінск. Беларуская навука. 2006. С. 481—492
- Славянамоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стст / НАН Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; уклад., прадм. і камент. А. У. Бразгунова. — Мн., 2011. — С. 27. — 901 с — (Помнікі даўняга пісьменства Беларусі). — 400 экз. — ISBN 978—985-08-1291-9
- Казбярук У. Мастацкі дакумент сярэднявечча // Спадчына. 1992. № 4;
- Кавалёў С. У пошуках вечнага міру // Спадчына. 1992. № 4.
Вонкавыя спасылкі рэдагаваць
- Гальяш Пельгрымоўскі // Старажытная беларуская літаратура, Мінск, 2007. Беларускі кнігазбор