Вікіпэдыя

Віцебскі павет

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Віцебскі павет (неадназначнасьць).

Ві́цебскі паве́т — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віцебскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Сталіца — места Віцебск.

Віцебскі павет
лац. Viciebski paviet
Агульныя зьвесткі
Краіна Вялікае Княства Літоўскае
Статус павет Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар Віцебск
Старосты Старосты віцебскія
Насельніцтва гл. Дэмаграфія
Час існаваньня канец XIV ст. — 1772
Месцазнаходжаньне Віцебскага павету
Віцебскі павет на мапе
   Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гісторыя рэдагаваць

 
Рысунак места Віцебску, 1664 г.

Утварыўся ў канцы XIV ст. па скасаваньні Віцебскага княства[1]. У 1508 годзе з заснаваньнем Віцебскага ваяводзтва ўвайшоў у ягоны склад. У 1514 годзе паўночная частка павету зь Вяліжам і Жэжыцам адышла да Маскоўскай дзяржавы[2].

 
У цэнтры Віцебску, XVIII ст.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў, як і іншыя паветы Літвы, атрымаў удакладненыя межы. У 1582 годзе па заканчэньні Інфлянцкай вайны ў склад павету вярнулася Вяліская воласьць[3].

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Віцебскага павету ліцьвінамі: «литвин Велижского повету Яремка» (1607 год)[4], «приехали Велижские торговые люди… а сказывали: уже намъ, нашей Литве худо стало…» (1609 год)[5], «литвин, из Витепска, Иванко Мещеринов» (1609 год)[6], «…приехали <…> из Велижа два литвина Кузька Федоров да Иванко Офромеев…»[7], «…приехал на Велиж, стал на посаде, у литвина у Степанка»[8] (абодва 1609 год), «литвин малой Стенка, Борисовской волости Велижского повета» (1609—1610 гады)[9], «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин[a] белорусец Витепского повету» (1627 год)[11], «литвин торговый человек суроженин Мишко Васильев» (1628 год)[12], «литвин торговый человек суроженин Васька с сыном с своим с Мишкою» (1629 год)[13], «литвин Александр Лабыт… шляхтич Витебского повету» (1632 год)[14], «Велижского уезда <…> литвин Васка Шавра, меня излаял и назвал меня москалем» (1644 год)[15], «[из Витебска] литвин… Гришка Яновский» (1647 год)[16], «литвина… витепского торгового человека мещанина Остафья Андреева сына Пажанка» (1668 год)[17], «…в распросе своем сказал: зовут его Сенькою Тихонов сын, родом литвин, города Витебска крестьянский сын деревни Гавриленки» (1684—1685 гады)[18].

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) тэрыторыя павету апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі.

Сымболіка рэдагаваць

Харугва павету была аднолькавай з Аршанскай — зялёнага колеру з выявай Пагоні ў цэнтры[19].

Мескія гербы атрымалі Віцебск, Вяліж, Гарадок, Сураж.

Геаграфія рэдагаваць

 
Плян маёнтку Тадуліна, XVIII ст.

Знаходзіўся на паўночным усходзе краіны, на поўначы межаваў з Маскоўскай дзяржавай, на ўсходзе — з Смаленскім паветам Смаленскага ваяводзтва, на поўдні — з Аршанскім паветам Віцебскага ваяводзтва, на захадзе — з Полацкім ваяводзтвам.

У склад Віцебскага павету ўваходзіла тэрыторыя Віцебскага гродавага, Вяліскага, Сураскага, Усьвяцкага[20] і Азярышчанскага старостваў і прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

На тэрыторыі павету знаходзіліся месты і мястэчкі: Азярышча, Астроўна, Бабінавічы, Віцебск, Вяліж, Гарадок, Дабрамысьлі, Калышкі, Лёзна, Мікулін, Рудня, Сенна, Сураж, Усьвяты, Янавічы. Магдэбурскае права мелі Азярышча (1583), Астроўна (XVIII ст.), Віцебск (17.03.1597), Вяліж (20.03.1585).

Дэмаграфія рэдагаваць

У сярэдзіне XVII ст. Віцебскі павет налічваў 10 035 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 70 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 27 тыс. чал.[21]

Ураднікі рэдагаваць

Асноўны артыкул: Старосты віцебскія

Віцебская шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм і двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

Архітэктура рэдагаваць

Драўляная рэдагаваць

У XVII ст. на Віцебшчыне склалася самабытныя архітэктурная школа. Характэрная рыса школы — ярусныя кампазыцыі, дзе кожны аб’ём быў самастойнай архітэктурнай адзінкай і адначасна падпарадкоўваўся агульнай кампазыцыі будынка. Помнікі Віцебскай школы дойлідзтва не захаваліся.

  •  
    Пятніцкая царква, Шыдлоўшчына
  •  
    Юр’еўская царква, Юр’ева Горка
  •  
    Царква Яна Багаслова, Плоская гара
  •  
    Пакроўская царква, Вейна

Мураваная рэдагаваць

У XVIII ст. на Віцебшчыне пашырылася будаваньне мураваных сакральных будынкаў у стылі віленскага барока.

Глядзіце таксама рэдагаваць

Заўвагі рэдагаваць

  1. ^ Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «родам ліцьвін (літоўка)»: «бо сей Андрэй родам ліцьвін, сын Гердзенеў, літоўскага князя» (Цьвярскі летапіс 1306 году); «литвин родом» пра Даўмонта Пскоўскага («Пролог», напісаны ў Пскове ў канцы XIV ст.[10]); «родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа» пра дачку вялікага князя літоўскага Гедзіміна (Ніканаўскі летапіс 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў Ліцавы летапісны звод 1568—1576 гадоў)

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ Насевіч В. Віцебскі павет // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 455.
  2. ^ Камінскі М., Насевіч В. Віцебскі павет // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 332.
  3. ^ Насевіч В. Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 34—39.
  4. ^ Чтения в Императорском Обществе Истории и Древностей Российских при Московском Университете. Кн. 1. — М., 1912. С. 24.
  5. ^ Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. С. 243.
  6. ^ Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. С. 262.
  7. ^ Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. С. 218.
  8. ^ Акты исторические, собранные и изданные Археографической коммиссией. Т. 2. — СПб., 1841. С. 330.
  9. ^ Мальцев В. П. Записки о смерти «тюремных сидельцев» в смоленских тюрьмах в 1609—1610 гг. // Исторический архив. № 5, 1960.
  10. ^ Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. С. 200.
  11. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.
  12. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 98.
  13. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 102.
  14. ^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 433.
  15. ^ Побойнин И. Торопецкая старина. — Москва, 1902. С. 291.
  16. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 209.
  17. ^ Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667—1686 гг.). Сборник документов. — Мн., 1972. С. 52.
  18. ^ Труды… Тульской Губернской Учетной Архивной Комиссии. Кн. 1. — Тула, 1915. С. 556.
  19. ^ Камінскі М., Насевіч В.. Аршанскі павет // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 190.
  20. ^ Łabuński J. Województwo witebskie // Słownik geograficzny... T. VIII. — Warszawa, 1887. S. 639.
  21. ^ Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск, 1995.

Літаратура рэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Віцебскі_павет&oldid=2473158»