Алькенікі
Альке́нікі (лет. Valkininkai) — мястэчка ў Летуве, на рацэ Мерачанцы. Цэнтар староства Аранскага раёну Аліцкага павету. Насельніцтва на 2001 год — 238 чалавек. Знаходзяцца за 22 км на паўночны ўсход ад Аранаў і за 55 км на паўднёвы захад ад Вільні.
| Алькенікі лац. Alkieniki | |||||
| лет. Valkininkai | |||||
 Касьцёл Наведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 1387 | ||||
| Магдэбурскае права: | 26 чэрвеня 1792 | ||||
| Краіна: | Летува | ||||
| Павет: | Аліцкі | ||||
| Раён: | Аранскі | ||||
| Насельніцтва: | 229 чал. (2011) | ||||
| Часавы пас: | UTC+2 | ||||
| летні час: | UTC+3 | ||||
| Паштовы індэкс: | LT-65063 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 54°21′30″ пн. ш. 24°50′30″ у. д. / 54.35833° пн. ш. 24.84167° у. д.Каардынаты: 54°21′30″ пн. ш. 24°50′30″ у. д. / 54.35833° пн. ш. 24.84167° у. д. | ||||
Алькенікі на мапе Летувы   Алькенікі | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
Алькенікі — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Троччыны, побач зь якім праходзіць паўночна-заходняя мяжа этнічнай тэрыторыі беларусаў. Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі, помнік архітэктуры XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся комплекс кляштару францішканаў з касьцёлам Найсьвяцейшай Панны Марыі, помнік архітэктуры XVIII ст.
Назва рэдагаваць
- Асноўны артыкул: Алег
Гэльгі, Эльга або Алька (Helgi, Elgo, Alko) — імя германскага паходжаньня[1][2][3].
Тлумачэньня тапоніму Алькенікі зь летувіскай мовы не існуе. Мяркуецца, што назва паселішча ўтварылася з дапамогай суфіксу -енік- ад уласнай назвы аднаго з урочышчаў[4].
Гісторыя рэдагаваць
Вялікае Княства Літоўскае рэдагаваць
Упершыню Алькенікі ўпамінаюцца ў пачатку XV стагодзьдзя, калі яны ўваходзілі ў склад Троцкага павету Троцкага ваяводзтва. У 1418 годзе вялікі князь Вітаўт перадаў Алькенікі разам зь іншымі маёнткамі сваёй жонцы Ўльяне Гальшанскай.
З 1503 году Алькенікі ўпамінаюцца як цэнтар воласьці, пазьней — нягродавага староства. Каралева і вялікая княгіня Бона Сфорца заснавала ў мястэчку касьцёл. У 1551 годзе тут заснавалі дзяржаўную пушкарню, якая працавала да сярэдзіны XVII стагодзьдзя.
У XVII стагодзьдзі ў Алькеніках было 136 дымоў, упамінаецца Руская вуліца, што сьведчыла пра наяўнасьць праваслаўнага насельніцтва[5]. У 1636 годзе мечнік літоўскі М. К. Халецкі заснаваў у Алькеніках кляштар францішканаў, дзе з 1765 году захоўваліся рэліквіі Сьвятога Баніфацыя. У 1700 годзе непадалёк ад мястэчка адбылася Алькеніцкая бітва.
З 1777 году ў Алькеніках дзейнічала парафіяльная школа. У 1789 годзе тут было 112 дымоў. 26 чэрвеня 1792 году кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі надаў Алькенікам Магдэбурскае права і герб з выявай жоўтага льва на чырвоным фоне.
Пад уладай Расейскай імпэрыі рэдагаваць
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Алькенікі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Троцкім павеце Віленскай губэрні. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1832 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар францішканаў, а касьцёл перабудавалі ў маскоўскім стылі пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Алькенікі занялі войскі Нямецкай імпэрыі
Найноўшы час рэдагаваць
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Алькенікі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі[6]. У 1920 годзе яны апынуліся ў складзе Сярэдняй Літвы, у 1922 годзе — у складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Віленска-Троцкага павету Віленскага ваяводзтва.
З пачаткам Другой сусьветнай вайны ў верасьні 1939 году савецкія войскі занялі Алькенікі, а ўлады СССР перадалі мястэчка Летуве. У чэрвені 1941 — ліпені 1944 гаду Алькенікі знаходзіліся пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1990-я гады ўлады Летувы далучылі мястэчка да афіцыйнага этнаграфічнага рэгіёну Дзукія.
- Старыя здымкі і графіка
-
Кляштар, XIX ст. -
Кляштар, 1839 г. -
Кляштар па маскоўскай перабудове, 1902 г. -
Сынагога
.jpg)
Насельніцтва рэдагаваць
Дэмаграфія рэдагаваць
- XVIII стагодзьдзе: 1790 год — 949 чал.
- XIX стагодзьдзе: 1864 год — 3182 чал. (1455 муж. і 1727 жан.)[7]; 1897 год — 2619 чал.
- XX стагодзьдзе: 1959 год — 769 чал.; 1970 год — 410 чал.; 1987 год — 277 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2001 год — 238 чал.
Турыстычная інфармацыя рэдагаваць
Славутасьці рэдагаваць
- Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (1837)
- Могілкі: каталіцкія, юдэйскія
Страчаная спадчына рэдагаваць
- Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (XVIII ст.)
- Сынагога
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 729.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule. T. III: Les noms de personnes contenus dans les noms de lieux. — Paris, 1985. P. 220.
- ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l'ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 29.
- ^ Vanagas A. Lietuvos miestų vardai (antrasis leidimas). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2004. P. 241—243.
- ^ ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2010 Т. 3. С. 24.
- ^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
- ^ Krzywicki J. Olkieniki // Słownik geograficzny... T. VII. — Warszawa, 1886. S. 484.
Літаратура рэдагаваць
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак А — Я. — 690 с. — ISBN 978-985-11-0487-7
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VII: Netrebka — Perepiat. — Warszawa, 1886.