Вікіпэдыя

Ізі Харык

Ізі Харык (Ісак Давыдавіч Харык; 6 сакавіка 1896, паводле іншых крыніцаў 17 сакавіка 1898, мяст. Зэмбін, Барысаўскі павет, Менская губэрня, цяпер Барысаўскі раён Менскай вобласьці — 29 кастрычніка 1937, Менск, турма НКВД) — беларускі габрэйскі паэт.

Ізі Харык
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 6 сакавіка 1896
Зэмбін, Барысаўскі павет
Памёр 29 кастрычніка 1937 (41 год)
Менск, БССР
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці паэт
Гады творчасьці 1920—1937
Мова ідыш

Біяграфія рэдагаваць

У 1919 добраахвотна ўступіў у Чырвоную армію, удзельнічаў у грамадзянскай вайне ў Расеі. У 1916—1923 — сябар арганізацыі «Паалей-Цыён». У другой палове 1920-х гадоў уступіў у ВКП(б).

Літаратурную дзейнасьць пачаў у 1920 публікацыямі ў габрэйскіх газэтах. У 1921—1923 вучыўся ў Вышэйшым літаратурным інстытуце імя В. Брусава ў Маскве. У 1922 у Менску выйшла першая кніжка вершаў «Трапятаньне». З 1925 друкаваўся ў габрэйскім часопісе «Штэрн». У 1927 скончыў габрэйскае аддзяленьне пэдагагічнага факультэту 2-га Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. З 1928 пачалі зьяўляцца пераклады вершаў Харыка на беларускую мову. Пераехаў у Менск, працаваў рэдактарам часопіса «Штэрн». У 1931 абраны чальцом ЦВК БССР. Сябар Саюзу пісьменьнікаў Беларусі з 1934. Чалец прэзыдыюмаў СП БССР і СССР.

Да 1936 у Менску, Маскве і Кіеве выйшла 13 яго кніг на габрэйскай мове. З пачатку 1930-х гадоў выступаў з артыкуламі і нарысамі таксама ў беларускамоўных выданьнях. Перакладаў на габрэйскую мову творы Якуба Коласа, Міхася Чарота. Чалец-карэспандэнт Беларускай АН з 1936. Адзін з аўтараў «Пісьма беларускага народа вялікаму Сталіну» (1936). Вершы «Над Бярозай» і «Хлеб» былі пакладзеныя на музыку С. Палонскім.

З успамінаў перакладчыка Юркі Гаўрука (таксама рэпрэсаванага):

  Я ніколі не забуду той атмасфэры давер’я, зацікаўленасьці, любові і пашаны, якая адразу ж устанавілася паміж паэтам і яго слухачамі. Ізі Харык чытаў многа, зь вялікім уздымам. Яго гучны, выразны голас зь пявучай інтанацыяй, запал, аптымізм і публіцыстычная вастрыня вершаў літаральна зачаравалі вучняў (Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі ў Горках. — Л. М.). Твары іх гарэлі, вочы блішчалі. Яны гатовы былі слухаць яго бясконца… Фізычна моцны, з энэргічнымі рысамі твару і пышнай чорнай чупрынай, ён быў увасабленнем жыцьцярадаснасьці…  

Арыштаваны ў Менску ў Доме спэцыялістаў. Асуджаны пазасудовым органам НКВД 28 кастрычніка 1937 як «сябар трацкісцка-зіноўеўскай арганізацыі» да вышэйшай меры пакараньня з канфіскацыяй маёмасьці. Расстраляны ў «Чорную ноч» 29 кастрычніка 1937 году ва ўнутранай турме НКУС БССР у Менску ў ходзе масавага расстрэлу, які таксама атрымаў назву «Ноч расстраляных паэтаў».

Рэабілітаваны ваеннай калегіяй Вярхоўнага суду СССР 13 чэрвеня 1956. Асабовая справа № 6870-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

5 лістапада 1937 у Менску па адрасе: вул. Савецкая, д. 148, кв. 52 была арыштаваная жонка Ізі Харыка — хатняя гаспадыня, маці дваіх сыноў (Юлія і Давыда) Дзіна Звулаўна Харык (Матліна) (нар. ў 1911 у Бабруйску). 28 лістапада 1937 асобай нарадай пры НКВД СССР асуджана як «чалец сям’і здрадніка радзімы» да 8 гадоў ППК і этапавана ў Карагандзінскі канцлягер НКВД Казаскай ССР. Вызвалена ў 1946. Вярнулася на радзіму. Працавала выхавацелькай у дзіцячым садзе, загадвала бібліятэкай Менскага аб’яднаньня габрэйскай культуры імя Ізі Харыка. Дзіне Харык ня раз прапаноўвалі зьехаць за мяжу, у Ізраіль, ЗША, але яна адмаўлялася. Усё чакала сваіх сыноў. Рэабілітавана 14 жніўня 1956. Памерла 11 сакавіка 2003. Асабовая справа № 6846-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

Перакладаў на ідыш Міхася Чарота, Якуба Коласа. Асобныя творы Ізі Харыка перакладалі на беларускую Пятрусь Броўка, Генадзь Бураўкін, Рыгор Бярозкін, Пятро Глебка, Хведар Жычка, Кастусь Кірэенка, Аркадзь Куляшоў, Уладзімер Паўлаў[1], Вольф Рубінчык[2], Ганна Янкута[3], Анатоль Вялюгін[4] і інш.

Многія зь вершаў Ізі Харыка (напрыклад, урыўкі з паэмы «Хлеб») сталі песьнямі. З сусьветна вядомых сьпевакоў паэзію Харыка выконвала Тамара Гвердцытэлі (на музыку Мотла Палянскага). Напісаны і песьні на верш Ізі Харыка «Ў шэрым змроку» (пераклад Ганны Янкуты) і «Век настане такі...» (пераклад Рыгора Бярозкіна).

Творы рэдагаваць

  • Адданасць: [Выбр. тв]. М., 1970. Габр. (ідыш).
  • Пераклады: Выбр. тв. Мн., 1958.
  • Выбранае. Мн., 1969.
  • Стихи и поэмы. М., 1958. Рас.
  • «Отсель кричу в грядущие года…» Мн., 1998. Рас.
  • Туга па чалавеку. Мн., 2008. Ідыш, бел.

Літаратура рэдагаваць

  • ХАРЫК Ізі // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 3. Кн. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
  • ХАРЫК Ізі // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
  • Лынькоў М. Таленавіты паэт // Маладосць. 1958. № 6; Броўка П. Пра паэта і таварыша // ЛіМ. 1973. 23 сак.;
  • Хведаровіч М. Сугучнасць часу // Беларусь. 1976. № 3; БП. Т. 6; Наша Ніва. 2003. 18 крас.; Рэпрэсаваныя…

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ http://belisrael.info/?p=12095
  2. ^ https://web.archive.org/web/20180503223218/http://lit-bel.org/by/friends/360/5865.html
  3. ^ http://www.prajdzisvet.org/kit/90-vitanni-praz-mory-.html
  4. ^ Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.

Вонкавыя спасылкі рэдагаваць

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Ізі_Харык&oldid=2353334»