Эрыс (карлікавая плянэта): розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д r2.7.1) (робат зьмяніў: be:Карлікавая планета Эрыс
д артаграфія
Радок 38:
|}
 
'''136199 Эры́с''' ({{мова-la|Eris}}) (раней выкарыстоўваліся часавыя назвы: афіцыйнае — '''2003 UB<sub>313</sub>''', неафіцыйныя — '''Ксэ́на''', '''Зэ́на''' ({{мова-en|Xena}}) і '''Лі́ла''' ({{мова-en|Lilah}})) — [[карлікавая плянэта]], [[транснэптунавы аб'ект]], які, паводле дадзеных астраномаў з [[ПаломарскаяПалямарская абсэрваторыя|ПаломарскайПалямарскай абсэрваторыі]] ([[Каліфорнія]]), мае большы памер, чым [[Плютон (карлікавая плянэта)|Плютон]], які да [[24 жніўня]] [[2006]] году лічыўся плянэтай (раней меркавалася, што аб'ект можа быць нават буйней [[Мэркурый (плянэта)|Мэркурыя]]). Першаадкрывальнікі, а ўсьлед за імі [[NASA|НАСА]] і некаторыя [[СМІ]] абвясьцілі гэты аб'ект дзясятай [[плянэта|плянэтай]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]], аднак [[24 жніўня]] [[2006]] г. [[Міжнародны астранамічны зьвяз|МАЗ]] зацьвердзіў азначэньне плянэты, па якім 2003 UB<sub>313</sub> не зьяўляецца такой. Аб'ект быў аднесены да разраду [[Карлікавая плянэта|«карлікавых плянэт»]].
 
Гэты аб'ект ня варта блытаць зь іншымі буйнымі транснэптунавымі аб'ектамі, у прыватнасьці з [[Сэдна|Сэднай]] і [[2003 EL61|2003 EL<sub>61</sub>]].
Радок 44:
== Гісторыя адкрыцьця ==
 
Першаадкрывальнікамі гэтага аб'екта сталі Майк Браўн ({{мова-en|Michael E. Brown}}) з [[Каліфарнійскі тэхналягічны інстытут|Каліфарнійскага тэхналягічнага інстытуту]], Чэд Трухільё ({{мова-en|Chad Trujillo}}) з абсэрваторыі Джэміні і Дэвід Рабіновіч ({{мова-en|David L. Rabinowitz}}) з [[Ельскі ўнівэрсытэт|Ельскага ўнівэрсытэту]]. Аб'ект быў упершыню сфатаграфаваны [[21 кастрычніка]] [[2003]] г. з дапамогай 48-дзюймовага (122-см) тэлескопа імя Самуэля Ошына ({{мова-en|Samuel Oschin}}), разьмешчанага ў абсэрваторыі ПаломарПалямар. Для таго, каб знайсьці аб'ект на гэтых фатаграфіях, запатрабавалася складаная апрацоўка выяваў. Толькі [[5 студзеня]] [[2005]] году аб'ект быў выяўлены на фатаграфіях. Запатрабавалася яшчэ некалькі месяцаў дасьледаваньняў, каб вызначыць парамэтры арбіты і прыблізны памер аб'екта. Вынікі дасьледаваньняў былі апублікаваныя [[27 ліпеня]] [[2005]] году.
 
== Уласьцівасьці ==
Радок 52:
Цяпер аб'ект знаходзіцца ў 97 [[астранамічная адзінка|а. а.]] (14,5 мільярдах кілямэтраў) ад [[Сонца|Сонцы]]. Арбіта моцна выцягнутая, максымальная адлегласьць да Сонца складае 97,61 а. а. (14,6023 мільярдаў км), мінімальнае — 37,808 а. а. (5,65598 мільярдаў км). Пэрыяд звароту вакол Сонцы складае 557 гадоў, а арбіта нахіленая пад кутом 44,177° да плоскасьці [[экліптыка|экліптыкі]].
 
Памеры аб'екта вызначыць значна цяжэй. Бачная яркасьць аб'екта прапарцыйная плошчы паверхні, памножанай на [[альбеда]] (дзель сонечных прамянёў, адбіваных аб'ектам). Такім чынам, каб разьлічыць дыямэтар, трэба ведаць бачную яркасьць (якую лёгка вымераць) і альбеда (якое невядома). Але 2003 UB<sub>313</sub> так яркі, што нават калі альбеда роўна 1, яго дыямэтар павінен быць больш дыяметрадыямэтра Плютона (2274&nbsp;км).
 
Па назіраньнях касьмічнага тэлескопа [[Сьпітцэр (касьмічны тэлескоп)|«Сьпітцэр»]] у канцы жніўня [[2005]] [http://www.spitzer.caltech.edu/Media/happenings/20050915/], дыямэтар аб'екта складаў каля 2700&nbsp;км.
 
У лютым [[2006]] у часопісе [[Nature]] апублікаваныя вынікі вымярэньня цеплавыдзяленьня плянэтоіда, зыходзячы ззь якіх яго дыямэтар быў вызначаны як 3000±300&nbsp;км [http://www.astro.uni-bonn.de/~bertoldi/ub313/]
 
У красавіку [[2006]] быў апублікаваны электронны прэпрынт [http://arxiv.org/abs/astro-ph/0604245 astro-ph/0604245], у якім прадстаўленыя вынікі вымярэньняў дыямэтра й альбеда аб'екта, выкананыя з дапамогай [[Хабл (тэлескоп)|касьмічнага тэлескопа ім. Хабла]]. Апынулася, што дыямэтар Эрыс роўны 2400±100&nbsp;км (толькі на 6 % больш дыямэтар Плютона), а альбеда — 86±7 %. Такім чынам, паверхня Эрыса мае больш высокае альбеда, чым паверхня любога іншага аб'екта Сонечнай сыстэмы, за выключэньнем [[Энцэлад (спадарожнік Сатурна)|Энцэлада]].