Зямная кара: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д r2.5.2) (робат зьмяніў: ro:Scoarța terestră |
выпраўленьне спасылак |
||
Радок 1:
[[Файл:Earth-crust-cutaway-english.png|міні|350пкс|Зямная кара]]
'''Зямна́я кара́''' — вонкавая цьвёрдая абалонка [[Зямля|Зямлі]] ([[геасфэра]]). Пад карою знаходзіцца [[мантыя Зямлі|мантыя]], якая адрозьніваецца складам і фізычнымі ўласьцівасьцямі — яна больш шчыльная, утрымоўвае ў асноўным тугаплаўкія элемэнты. Падзяляе кару і мантыю [[мяжа Махаровіча]], або скарочана Маха, на якой адбываецца рэзкае павелічэньне хуткасьцяў [[
Кара ёсьць на большасьці [[плянэты зямной групы|плянэт зямной групы]], [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяцу]] і шматлікіх [[спадарожнікі плянэт|спадарожніках]] [[
▲'''Зямна́я кара́''' — вонкавая цьвёрдая абалонка [[Зямля|Зямлі]] ([[геасфэра]]). Пад карою знаходзіцца [[мантыя Зямлі|мантыя]], якая адрозьніваецца складам і фізычнымі ўласьцівасьцямі — яна больш шчыльная, утрымоўвае ў асноўным тугаплаўкія элемэнты. Падзяляе кару і мантыю [[мяжа Махаровіча]], або скарочана Маха, на якой адбываецца рэзкае павелічэньне хуткасьцяў [[Сэйсмічныя хвалі|сэйсмічных хваль]]. З вонкавага боку вялікая частка кары пакрытая [[Гідрасфэра Зямлі|гідрасфэрай]], а меншая знаходзіцца пад узьдзеяньнем [[атмасфэра Зямлі|атмасфэры]].
▲Кара ёсьць на большасьці [[плянэты зямной групы|плянэт зямной групы]], [[Месяц|Месяцу]] і шматлікіх [[спадарожнікі плянэт|спадарожніках]] [[Газавыя плянэты|плянэт-гігантаў]]. У большасьці выпадкаў яна складаецца з [[базальт]]аў. Зямля ўнікальная тым, што мае кару двух тыпаў: кантынэнтальнай і акіянічнай.
Маса зямной кары ацэньваецца ў 2,8×10<sup>19</sup> тон (зь іх 21 % — акіянічная кара і 89 % — кантынэнтальная). Кара складае толькі 0,473 % агульнай масы Зямлі.
== Акіянічная кара ==
[[Акіянічная кара]] складаецца галоўным чынам з базальтаў. Паводле тэорыі [[тэктоніка пліт|тэктонікі пліт]] яна бесьперапынна ўтвараецца ў [[сярэдзіна-акіянічны хрыбет|сярэдзіна-акіянічных хрыбтах]], расходзіцца ад іх і паглынаецца ў мантыю ў [[зона субдукцыі|зонах субдукцыі]]. Таму акіянічная кара адносна маладая, і самыя старажытныя яе ўчасткі датуюцца пазьнім [[Юрскі пэрыяд|Юрскім пэрыядам]].
Таўшчыня акіянічнай кары практычна ня зьмяняецца з часам, паколькі ў асноўным яна вызначаецца колькасьцю расплаву, які вылучыўся з матэрыялу [[мантыя|мантыі]] у зонах сярэдзіна-акіянічных хрыбтоў. Да некаторай ступені ўплыў аказвае таўшчыня ападкавага пласта на дне [[акіян]]аў. У розных геаграфічных абласьцях таўшчыня акіянічнай кары вагаецца ў межах
У рамках стратыфікацыі Зямлі па мэханічных уласьцівасьцях, акіянічная кара адносіцца да акіянічнай [[літасфэра|літасфэры]]. Таўшчыня акіянічнай літасфэры, у адрозненьне ад кары, залежыць у асноўным ад яе веку. У зонах сярэдзіна-акіянічных хрыбтоў [[астэнасфэра]] падыходзіць вельмі блізка да паверхні і літасфэрны пласт практычна цалкам адсутнічае. Па меры аддаленьня ад зон сярэдзіна-акіянічных хрыбтоў таўшчыня літасфэры спачатку расьце прапарцыйна яе ўзросту, затым хуткасьць росту зьніжаецца. У зонах субдукцыі таўшчыня акіянічнай літасфэры дасягае найбольшых значэньняў, складаючы
== Кантынэнтальная кара ==
[[Кантынэнтальная кара]] мае трохслаёвую будову. Верхні пласт прадстаўлены перарывістым полагам [[ападкавыя пароды|ападкавых парод]], які разьвіты шырока, але рэдка мае вялікую магутнасьць. Вялікая частка кары складзеная верхняй карай — пластом, якая складаецца галоўнай вобразам са старажытных [[граніт]]аў і [[гнэйс]]аў з нізкай шчыльнасьцю. Дасьледаваньні паказваюць, што вялікая частка гэтых парод утварылася вельмі даўно, каля 3 мільярдаў гадоў назад. Ніжэй знаходзіцца ніжняя кара, якая складаецца з мафічных парод — [[грануліт]]аў і ім падобных.
=== Склад верхняй кантынэнтальнай кары ===
Азначэньне '''складу верхняй кантынэнтальнай кары''' стала адной з першых задач, якую ўзялася вырашаць маладая навука [[геахімія]]. Гэтая задача вельмі складаная, паколькі зямная кара складаецца з мноства парод разнастайнага складу. Нават у межах аднаго геалягічнага цела склад парод можа быць розным. У розных раёнах могуць быць распаўсюджаныя зусім розныя тыпы парод. У сьвеце ўсяго гэтага і паўстала задача азначэньня агульнага, сярэдняга складу той часткі зямной кары, што выходзіць на паверхню на кантынэнтах. З іншага боку, адразу жа паўстаў пытаньне аб зьмястоўнасьці гэтага тэрміна.
Радок 27 ⟶ 23:
Наступную спробу вызначыць сярэдні склад зямной кары распачаў [[Віктар Морыц Гольдшмідт|Віктар Гольдшмідт]]. Ён зрабіў здагадку, што ляднік, які рухаецца па кантынэнтальнай кары, саскрабае ўсё што выходзяць на паверхню пароды, зьмешвае іх. У выніку пароды, якія адкладаюцца ў выніку лядніковай эрозіі, адлюстроўваюць склад сярэдняй кантынэнтальнай кары. Гольдшміт прааналізаваў склад істужачных глін, якія адкладаліся ў [[Балтыйскае мора|Балтыйскім моры]] падчас апошняга аблядненьня. Іх склад апынуўся дзіўна блізкі да сярэдняга складу, атрыманаму Кларкам. Супадзеньне адзнак, атрыманых гэтак рознымі мэтадамі, стала моцным пацьверджаньнем геахімічных мэтадаў.
Пасьля вызначэньнем складу кантынэнтальнай кары займаліся шматлікія дасьледнікі. Шырокае навуковае прызнаньне атрымалі ацэнкі Вінаградава, Ведэполя,
Некаторыя новыя спробы вызначэньня складу кантынэнтальнай кары будуюцца на падзеле яе на часткі, сфармаваныя ў розных геадынамічных становішчах.
=== Мяжа паміж верхняй і ніжняй карой ===
Для вывучэньня будоўлі зямной кары ўжываюцца ўскосныя гэахімічныя і гэафізычныя мэтады, але непасрэдныя дадзеныя можна атрымаць у выніку глыбіннага сьвідраваньня. Пры правядзеньні навуковага глыбіннага сьвідраваньня часта ставіцца пытаньне аб прыродзе мяжы паміж верхняй (гранітнай) і ніжняй (базальтавай) кантынэнтальнай карой. Для вывучэньня гэтага пытаньня ў СССР была прасьвідраваная [[Саатлінская сьвідравіна]]. У раёне сьвідраваньня назіралася гравітацыйная анамалія, якую зьвязвалі з выступам падмурка. Але сьвідраваньне паказала, што пад сьвідравінай знаходзіцца інтрузіўны масіў. Пры сьвідраваньні [[Кольская звышглыбокая сьвідравіна|Кольскай звышглыбокай сьвідравіны]] [[мяжа Конрада]] таксама не была дасягнутая.
| |||