|
'''Артэміда ''' ({{мова-el|Ἄρτεμις}}) — цнатлівая, заўсёды юная [[багіня]] [[паляваньне|паляваньня]], багіня [[урадлівасьць|урадлівасьціўрадлівасьці]], багіня жаночай [[цнота|цноты]], заступніца ўсяго жывога на Зямлі, якая дае шчасьце ў [[шлюб]]е і дапамогу пры [[роды|родах]], пазьней багіня [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]] (яе брат [[Апалён]] быў увасабленьнем Сонца). Дачка [[Зэўс]]а і багіні Леты, сястра-блізнюк Апалона, унучка тытанаў [[Кей|Кея]] і [[Феба|Фебы]]. Нарадзілася на востраве [[Дзелас]]. У [[Траянская вайна|Траянскай вайне]] разам з Апалёнам ваявалі на боку траянцаў.
Этымалёгія імя — «мядзьведжая багіня», «забойца», «уладарка».
Прыносіць натуральную сьмерць жанчынам (як Апалён мужчынам), але можа быць і крыважэрнай, часта карыстаючыся стрэламі як прыладай пакараньня. Сярод яе ахвяр — [[Аданіс]], [[Актэон]], [[Іфігенія]], [[Каліста]], [[Мелеагр]], дачкі [[НіобаНіёба|НіобыНіёбы]], [[Арэст]], па некаторых вэрсіях міта — [[Арыён |Арыён]].
Клясычная Артэміда — нявіньніца і абаронца цноты. Перад вясельлем ёй прыносілася ахвяра. Ахвярныя жывёлы — [[кабан]], [[алень]], [[казёл]] і [[каза]]. Артэмідзе Таўрычнай прыносілі чалавечыя ахвяры. Пагібельныя функцыі Артэміды зьвязаныя зь яе архаічным мінулым — уладаркі зьвяроў на востраве [[Крыт]]. Найстаражытная Артэміда неня толькі паляўнічая, але і [[буры мядзьведзь|мядзьведзіца]]. У Браўроне (Атыка) жрыцы Артэміды Браўроніі уў рытуальным танцы апраналі мядзьведжыя шкуры і зваліся мядзьведзіцамі. Сьвяцілішчы Артэміды Лімнатыс («балотная») часта знаходзіліся зблізку крыніц і балот, сімвалізуючы ўрадлівасьць расьліннага бажаства.
[[ВыяваФайл:Boucher Diane sortant du bain Louvre 2712.jpg|міні|зьлева|400пкс|Купаньне Дыяны]]
Культ Артэміды быў распаўсюджаны паўсюдна, але асабліва славіўся яе храм у [[Эфес |Эфесе]]е ущ Малой Азіі, дзе пачыталася выява Артэміды «мнагагрудай». [[Эфескі храм]], дзе знаходзілася ўслаўленая мнагагрудая статуя багіні-заступніцы дзіцячага нараджэньня, быў адным ззь сямі цудаў сьвету. Менавіта яго ў [[356 да н. э.]] спаліў, жадаючы «уславіццаўславіцца», [[Герастрат]]. Артэміда Эфеская зьяўлялася заступніцай [[амазонкі|амазонак]].
Адлюстроўвалася з залатым лукам і калчанам за плечамі, зь дзідай у руках, часам з паўмесяцам на галаве (знак багіні Месяца). Традыцыйна багіню, якая сымбалізавала цноту, «апраналі» уў кароткую туніку. Пазьней, у [[16 стагодзьдзе|XVI]]—[[19 стагодзьдзе|XIX]] стагодзьдзях, сталі зьяўляцца выявы голай багіні, што ў той час прыводзіла да сапраўдных скандалаў (напрыклад Дыяна-паляўнічая, створаная ў [[1790]] годзе Jean-Antoine Houdon).
Артэмідзе адпавядае рымская [[Дыяна (багіня)|Дыяна]].
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Artemis|выгляд=міні}}
{{Старажытнагрэцкая міталёгія (божышчы)}}
|
