Вікіпэдыя

Жыгімонт Стары: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
вікіфікацыя, выявы
пунктуацыя
Радок 44:
'''Жыґімонт<ref>[http://slounik.org/nn/жы/2 Жыґімонт = Žygimont] // {{Літаратура/Слоўнік беларускай мовы (клясычны правапіс, 2001)}}</ref> Стары ''', '''Жыґімонт II''' ({{мова-pl|Zygmunt I Stary|скарочана}}; [[1 студзеня]] [[1467]] — [[1 красавіка]] [[1548]]) — [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь літоўскі]] і [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль польскі]] ([[1506]]—[[1548]]). Пяты сын [[Казімер Ягелончык|Казімера]] і [[Альжбета Аўстрыйская (1436—1505)|Альжбеты Аўстрыйскай]], унук [[Ягайла|Ягайлы]].
 
== Раньнія гадыБіяграфія ==
Жыгімонт нарадзіўсяНарадзіўся ў Казяніцах [[Радамскі павет|Радамскага павету]] [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Каралеўства Польскага]] ў [[1467]]; да ўступленьня на пасад насіў тытул князя [[Аполе|Апельн]] і [[Глогаў]]. Атрымаў добрую адукацыю, валодаў некалькімі мовамі<ref>[http://slounik.org/27689.html Žyhimont I Stary] // {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 226.</ref>. Атрымаў ад старэйшага брата, караля [[Чэхія|Чэхіі]] і [[Вугоршчына|Вугоршчыны]] [[Уладзіслаў II|Уладзіслава II]], Глогаўскае (з [[1498]]) і Апольскае (з [[1500]]) княствы ў [[Сылезія|Сылезіі]], дзе набыў рэпутацыю разумнага і распарадчага кіраўніка. У [[1504]] годзе прызначаны каралеўскім намесьнікам Сылезіі, пазьней [[Лужыца|Лужыцы]]. Мянушку ''Стары'' набыў праз тое, што вялікім князем літоўскім і каралём польскім зрабіўся ў даволі сталым узросьце пасьля таго, як на польскім стальцы зьмяніліся два яго старэйшыя браты.
 
Выкліканы [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандрам]] у [[Вільня|Вільню]], Жыгімонт адразу пасьля яго пахаваньня быў абраны вялікім князем Літоўскім [[20 кастрычніка]] [[1506|1506 году]], а затым, нягледзячы на апазыцыю сэнатараў з [[Малая Польшча|Малой Польшчы]], на петрокаўскім сойме [[8 сьнежня]] [[1506]] — каралём польскім. Каранацыя адбылася ў [[Кракаў|Кракаве]] [[24 сьнежня]] [[1507]].
 
=== Нашчадкі ===
Жыгімонт браўБраў шлюб двойчы. З [[18 лютага]] [[1512]] ажаніўся з Барбарай Запольскай (Барбара Заполья, дачка вугорскага князя Стэфана Заполья; [[1495]]—[[1515]]). Ад гэтага шлюбу было дзьве дачкі:
* Ганна ([[1515]]—[[1520]])
* Ядзьвіга ([[1513]]—[[1573]]), з [[1535]] другая жонка [[Іахім II Гектар|Іахіма II Гектара]], [[курфюрст]]а Брандэнбургскага ([[1505]]—[[1571]]).
Радок 64:
* [[Кацярына Ягелонка]] ([[1526]]—[[1583]]), з [[1562]] першая жонка [[Юхан III (кароль Швэцыі)|Юхана III Ваза]], караля [[Швэцыя|Швэцыі]], герцага [[Фінляндыя|Фінляндыі]];
 
=== Унутраная палітыка ===
Унутраная палітыка Жыгімонта Старога скіроўвалася на ўмацаваньне дзяржавы, але вайсковыя і фінансавыя рэформы, спробы вяртаньня каралеўскіх і вялікакняскіх маёнткаў, захопленых магнатамі, ня мелі значнага посьпеху<ref>[[Анатоль Грыцкевіч]]. Жыгімонт I // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 377.</ref>. У [[1537]] годзе супраць Жыгімонта Старога і [[Магнатэрыя|магнатаў]] узьняўся фэўдальны мяцеж польскай сярэдняй [[шляхта|шляхты]] — так званая «[[Курыная вайна]]». [[Баярства]] [[ВКЛ]] дамаглося роўных правоў для ўсяго вышэйшага [[Стан (сацыяльная група)|стану]], быў уведзены адзіны кодэкс законаў для дзяржавы — [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году]].
 
Радок 71:
Другая жонка, Жыгімонта Старога — [[Бона Сфорца]] (з [[1518]] году) — адыгрывала пры ім значную ролю ў палітычным жыцьці дзяржавы, намагалася забясьпечыць пасады ў Польшчы і ВКЛ свайму сыну [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонту Аўгусту]], ў [[1529]] годзе прайшло яго намінальнае абраньне другім вялікім князем літоўскім.
 
=== Вонкавая палітыка ===
[[Файл:Jagiellon Family.jpg|міні|Ягелоны. Л. Кранах, каля [[1553]]—[[1555]]]]
 
Жыгімонт Стары праводзіўПраводзіў актыўную вонкавую палітыку. У [[1531]] годзе ў барацьбе за [[Пакуцьце]] атрымаў перамогу над [[Сьпіс малдаўскіх гаспадароў|малдаўскім гаспадаром]] [[Пётра Рарэш|Пятром Рарэшам]]. Праводзячы анты[[Габсбургі|габсбургскую]] палітыку, склаў у [[1524]] годзе хаўрус з [[Францыя]]й і ў [[1533]] з [[Турэччына]]й. Мусіў весьці абарончыя войны<ref>[[Анатоль Грыцкевіч]]. Жыгімонт I Стары // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 627.</ref> з [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавай]] — у [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім княствам Літоўскім 1507-1508 гадоў|1507—1508]], [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім княствам Літоўскім 1512-1522 гадоў|1512—1522]] і [[Вайна Вялікага княства Літоўскага з Маскоўскай дзяржавай 1534-1537 гадоў|1534—1537]], у выніку якіх ВКЛ страціла [[Смаленск]]. Для адбіцьця нападаў [[Крымскія татары|крымскіх татараў]] на [[Украіна|Ўкраіне]] ўтварыў памежную варту зь мясцовых жыхароў — [[казакі|казакаў]]. У час уладарства Жыгімонта Старога ў Польшчы і ВКЛ распаўсюдзілася [[Рэфармацыя]] ў розных плыняў, што садзейнічала далейшаму ўздыму [[гуманізм]]у і адукацыі<ref>[[Анатоль Грыцкевіч]]. Жыгімонт I Стары // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 628.</ref>.
 
Падчас перамогі Рэфармацыі ў [[Прусія|Прусіі]] згадзіўся на разцэркаўленьне маёмасьці, у прыватнасьці зямель, сэкулярызацыю [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]] і ўтварэньне на яго тэрыторыі васальнага ў адносінах да Каралеўства Польскага [[Прускае герцагства|Прускага герцагства]] на чале з [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхтам Гогенцолернам]] — сваім пляменьнікам. Пры Жыгімонце Старым, пасьля загадкавай сьмерці апошніх мазавецкіх князёў, у [[1526]]—[[1529]] гадох з Польшчай узьядналася [[Мазавецкае княства]].
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Жыгімонт_Стары»