Вікіпэдыя

Ян Казімер: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д r2.7.1) (робат зьмяніў: be:Ян II Казімір Ваза
дапаўненьне, выявы
Радок 1:
{{Манарх
[[Файл:Jan II Kazimierz.jpg|міні|200пкс|Ян Казімер. Малюнак [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]]]]
| Імя = Ян Казімер
| Варыянт імя = {{мова-pl|Jan II Kazimierz Waza|скарочана}}
| Партрэт = Jan Kazimier. Ян Казімер (1667).jpg
| Памер =
| Апісаньне = Ян Казімер. Невядомы мастак, каля [[1667]]
 
| Пасада2 = [[Сьпіс каралёў Польшчы|Кароль польскі]]
'''Ян Казіме́р''', '''Ян Казімі́р''' ({{мова-pl|Jan II Kazimierz Waza}}; [[22 сакавіка]] [[1609]] — [[16 сьнежня]] [[1672]]) — [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль польскі]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь літоўскі]] ([[1648]]–[[1668]]). Апошні кароль і вялікі князь з дынастыі [[Вазы|Вазаў]]. Сын [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]], малодшы брат [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіслава Вазы]].▼
| Пачатак тэрміну2 = [[20 лістапада]] [[1648]]
| Канец тэрміну2 = [[16 верасьня]] [[1668]]
| Каранацыя2 = [[17 студзеня]] [[1649]]
| Сукіраўнік2 =
| Папярэднік2 = [[Жыгімонт Ваза]]
| Наступнік2 = [[Міхал Вішнявецкі]]
 
| Пасада3 = [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|Вялікі князь літоўскі]]
У час яго ўладараньня адбылася казацкая вайна [[1648]] году, а таксама [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654–1667 гадоў]] і вайна са [[Швэцыя|Швэцыяй]]. Маскоўскія войскі акупавалі большую частку [[ВКЛ]], швэды акупавалі значную частку [[Польшча|Польшчы]], уключаючы [[Варшава|Варшаву]]. Кароль быў змушаны ўцячы ў [[Сылезія|Сылезію]]. У [[1657]] годзе [[Рэч Паспалітая]] адмовілася ад сувэрэнных правоў на [[Прусія|Прусію]], а ў выніку [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскага замірэньня]] ў [[1667]] годзе страціла [[Кіеў]] і ўсе тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]] ўсходней за [[Дняпро]]. У краіне пачаўся крызіс, да таго ж пачаўся [[рокаш]] князя [[Ежы Любамірскі|Ежы Любамірскага]]. Ян Казімер быў псыхалягічна зламаны і выракся трону ў [[1668]] годзе.
| Пачатак тэрміну3 = [[20 лістапада]] [[1648]]
| Канец тэрміну3 = [[16 верасьня]] [[1668]]
| Каранацыя3 = [[17 студзеня]] [[1649]]
| Сукіраўнік3 =
| Папярэднік3 = [[Жыгімонт Ваза]]
| Наступнік3 = [[Міхал Вішнявецкі]]
 
| Імя пры нараджэньні =
У [[1661]] годзе Ян Казімер падпісаў дыплём, якім надаў езуіцкай калегіі ва [[Львоў|Львове]] статус [[унівэрсытэт]]у, які стаў [[Львоўскі ўнівэрсытэт|першым унівэрсытэтам]] [[Украіна|Украіны]].▼
| Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|22|3|1609}}
| Месца нараджэньня = [[Кракаў]]
| Дата сьмерці = {{Памёр|16|12|1672}}
| Месца сьмерці = [[Нэвэр]]
| Дынастыя = [[Вазы]]
| Бацька = [[Жыгімонт Ваза]]
| Маці = [[Канстанцыя Габсбург]]
| Жонка = [[Людвіка Марыя Ганзага]]
| Дзеці =
| Подпіс = Signature_of_John_II_Casimir_of_Poland.PNG
}}
 
▲'''Ян I Казіме́р''', '''Ян Казімі́рВа́за''' ({{мова-pl|Jan II Kazimierz Waza|скарочана}}; [[{{Нарадзіўся|22 сакавіка]]|3|1609}}, [[1609Кракаў]]  — [[{{Памёр|16 сьнежня]]|12|1672}}, [[1672Нэвэр]])  — [[Сьпіс каралёў польскіх|кароль польскі]] і [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь літоўскі]] ([[1648]]–—[[1668]]). Апошні карольНамінальна і вялікіспадчынна князь з дынастыіда [[Вазы|Вазаў1660]]. Сыннасіў [[Жыгімонттытул Ваза|Жыгімонта Вазы]], малодшы браткараля [[Уладзіслаў ВазаШвэцыя|Уладзіслава ВазыШвэцыі]].
 
== Біяграфія ==
Апошні кароль і вялікі князь з дынастыі [[Вазы|Вазаў]], сын [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта]], малодшы брат [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіслава]]. Выхоўваўся езуітамі, падарожнічаў з бацькам па [[Эўропа|Эўропе]]<ref>[http://slounik.org/120337.html Ваза Ян Казімір] // {{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667|к}}</ref>.
 
Удзельнічаў у [[вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1632—1634 гадоў|вайне Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] ([[1632]]—[[1634]]), у [[Трыццацігадовая вайна 1618—1648 гадоў|Трыццацігадовай вайне]] ([[1618]]—[[1648]]).
 
У [[1634]]—[[1645]] сябар ордэна езуітаў, з [[1646]] кардынал. Па сьмерці старэйшага брата Уладзіслава, Рымскі папа вызваліў Яна Казімера з духоўнага званьня.
 
[[20 лістапада]] [[1648]] абраны каралём і вялікім князем пры дапамозе групоўкі магнатаў і шляхты, прыхільнікаў пагадненьня з казакамі, што паўсталі на Ўкраіне, з намерам пачаць вайну хрысьціянскіх дзяржаваў супраць [[Турэччына|Турэччыны]] і [[Крымскае ханства|Крымскага ханства]].
 
Ажаніўся з удавой свайго брата [[Людвіка Марыя Ганзага|Людвікі Марыі Ганзага]], зь якой меў сына Яна Жыгімонта і дачку Марыю Тэрэзу.
 
=== Унутраная палітыка ===
Напачатку вёў памяркоўную палітыку ў дачыненьні да казакоў, бо разьлічваў на пагадненьне з [[Багдан Хмяльніцкі|Б. Хмяльніцкім]], аднак такая палітыка не дала вынікаў, і вайна на Ўкраіне працягвалася. У [[1649]] і [[1651]] узначальваў выправы на Ўкраіну, склаў Збораўскую і Белацаркоўскую мірныя дамовы.
 
▲У [[1661]] годзе Ян Казімер падпісаў дыплём, якім надаў езуіцкай калегіі ваў [[Львоў|Львове]] статус [[унівэрсытэт]]у, які стаў — [[Львоўскі ўнівэрсытэт|першым унівэрсытэтампершага]] ва [[Украіна|УкраіныЎкраіне]].
 
Каб умацаваць цэнтральную ўладу, распрацаваў плян рэформы дзяржаўнага ладу Рэчы Паспалітай. Прапаноўваў абіраць новага караля і вялікага князя не па сьмерці папярэдніка, а пры жыцьці, каб не было безуладзьдзя ў час міжкаралеўя. Аднак сойм [[1660]] і соймікі [[1661]] выказаліся супраць рэформы.
 
[[Файл:Jan Kazimier, A. S. Radzivił. Ян Казімер, А. С. Радзівіл.jpg|міні|Ян Казімер і [[Альбрэхт Станіслаў Радзівіл|А. С. Радзівіл]] моляцца [[Багародзіца|Багародзіцы]] на правым беразе [[Вісла|Віслы]], на тле занятай швэдамі [[Варшава|Варшавы]], [[1655]]]]
 
Супраць караля склалася апазыцыйная групоўка на чале з гетманам польным каронным Е. Любамірскім. Яна ўзьняла рокаш ([[1665]]—[[1666]]), што сарваў спробу рэформаў. Пасьля рокашу зрывы соймаў і соймікаў зрабіліся частай зьявай.
 
=== Вонкавая палітыка ===
У час кіраваньня Яна Казімера адбыліся найбольш разбуральныя войны: [[Вайна Расеі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|з Маскоўскай дзяржавай]] ([[1654]]—[[1667]]) і [[Швэцыя]]й ([[1655]]—[[1660]]). Маскоўскія войскі акупавалі большую частку [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], а швэды — значную частку [[Польшча|Польшчы]] разам з [[Варшава]]й, у выніку чаго мусіў уцячы ў [[Сылезія|Сылезію]].
 
Падпісаў з казацкім старшынам [[Гадзяцкая дамова|Гадзяцкую дамову]] ([[1658]]), паводле якой Украіна ўваходзіла ў склад [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] як 3-я ўдзельніца фэдэрацыі (неўзабаве аднак скасаваны). У гэты час зьмяніў палітыку: адмовіўся ад хаўруса зь нямецкім імпэратарам, які не дапамагаў Рэчы Паспалітай, і пачаў арыентавацца на [[Францыя|Францыю]].
 
У [[1657]] [[Рэч Паспалітая]] адмовілася ад сувэрэнных правоў на [[Прусія|Прусію]], а ў выніку [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскага замірэньня]] ([[1667]]) страціла [[Смаленскае ваяводзтва]], [[Кіеў]] і ўсе тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]] на ўсход ад [[Дняпро|Дняпра]].
 
=== Канец жыцьця ===
Агульны гаспадарчы заняпад Рэчы Паспалітай, няўдачы ў войнах, аслабленьне міжнароднага становішча дзяржавы, напружаныя адносіны з магнатамі і шляхтай, а таксама сьмерць энэргічнай і актыўнай у палітыцы каралевы Марыі Людвікі ([[1667]]) прывялі да таго, што [[16 верасьня]] [[1661]] Ян Казімер адмовіўся ад кароны і назаўсёды выехаў у [[Францыя|Францыю]]<ref>[[Анатоль Грыцкевіч]]. Ян II Казімір Ваза // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 780.</ref>.
 
== Галерэя ==
<center><gallery widths=150 heights=150 caption="Партрэты караля і вялікага князя Яна Казімера">
Файл:Jan Kazimierz by Daniel Schultz.jpg|[[Даніэль Шульц]], каля [[1649]]
Файл:Jan Kazimier. Ян Казімер (XVII).jpg|Невядомы мастак, каля [[1665]]—[[1667]]
Файл:Jan Kazimier. Ян Казімер (1672).jpeg|Невядомы мастак, [[1672]]
Файл:Jan Kazimier. Ян Казімер.jpg|Невядомы мастак, [[XVII стагодзьдзе|XVII ст.]]
</gallery></center>
 
== Крыніцы ==
{{Зноскі}}
 
== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:John II Casimir of Poland}}
 
{{Вялікія князі літоўскія}}
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Ян_Казімер»