Чорная Русь: розьніца паміж вэрсіямі

'''Чорная Русь''' — традыцыйная, усталяваная ў гісторыяграфіі з [[18 стагодзьдзе|18 стагодзьдзя]], назва тэрыторыі на паўночны захад сучаснай [[Беларусь|Беларусі]], якая ўвайшла ў склад [[Вялікае княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ззь сярэдзіны [[13 стагодзьдзе|13 стагодзьдзя]], на пачатковым этапе фармаваньня гэтай дзяржавы — значна раней, чым астатнія тэрыторыі сучаснай Беларусі. Паводле гісторыка-геаграфічных уяўленьняў [[18 стагодзьдзе|18]]—[[20 стагодзьдзе|20]] стагодзьдзяў, галоўнымі цэнтрамі Чорнай Русі былі гарады [[Наваградак]], [[Горадня]], [[Ваўкавыск]], [[Слонім]] і гэтак далей.

Аднак аўтэнтычныя гістарычныя крыніцы не пацьвярджаюць існаваньня на гэтай тэрыторыі гістарычнай вобласьці з такой назвай, таму больш абгрунтавана ўжываць заміж «Чорная Русь» тэрміны «Літва» (гл. артыкул [[Літва летапісная]]) ці [[Панямоньне]]. Назва «Чорная Русь», хутчэй за ўсё, узьнікла ў заходнеэўрапейскай літаратуры пэрыяду позьняй схаластыкі і пачаткова ня мела трывалай лякалізацыі. У абсалютнай большасьці выпадкаў [[14 стагодзьдзе|14]]—[[17 стагодзьдзе|17]] стагодзьдзяў назва ўжывалася заходнімі эўрапейцамі ў дачыненьні да розных тэрыторыйтэрыторыяў на ўсход і поўдзень ад сучаснай Беларусі. Адна зь першых крыніц, у якой выступаюць «чорныя русіны», — нямецкамоўная хроніка [[Вугоршчына|Вугоршчыны]] Генрыха Мюгельна (каля [[1360]]), якая паведамляла пра перасяленьне старажытных [[вугорцы|вугорцаў]] у Панонію праз тэрыторыю сучаснай [[Украіна|Украіны]]. Тэрмін Чорная Русь, хутчэй за ўсё, быў утвораны на ўзор і ў процівагу [[Белая Русь|Белай Русі]] не раней за 14 стагодзьдзястагодзьдзе. Ва ўзнікненьні гэтай назвы сказалася схільнасьць сярэднявечнай сьвядомасьці да пабудовы прымітыўных клясыфікацыйклясыфікацыяў. Калі існавала Белая Русь, непазбежнанепазьбежна мусіла зьявіцца і Чорная. Такая «каляровая» схема наклалася на падзел Русі паводле іншага прынцыпу: з даўніх часоў выдзялялі «Верхнюю Русь» — рознаэтнічную канфэдэрацыю славянскіх і фінскіх плямёнаў з дамешкам варагаў–«русі» на паўночным захадзе ўсходняй Эўропы — у адрозьненьне ад «Ніжняй», ці «Рускай зямлі» над сярэднім [[Дняпро]]м з цэнтрам у [[Кіеў|Кіеве]]. І калі ''Russia superior'' была, як правіла, раўназначнай Белай, дык ''Russia inferior'', адпаведна, ззь цягам часу пачалі лічыць Чорнай.

Ангельскі дыплямат [[Джайлс Флетчар]] у трактаце «Пра Расейскую дзяржаву» ([[Лёндан]], [[1591]]) заўважыў: «''Расея калісьці называлася [[Сарматыя]]й...й… Гэтая зямля падзялялася на дзьве галоўныя часткі: Белую і Чорную. Белая Сарматыя ўключала ў сябе ўсю прастору, што ляжыць на поўнач і з боку [[Лівонія|Лівоніі]], як вобласьці, якія цяпер называюць Дзьвінскай, ВажскайВаскай, УсьцюжскайУсьцюскай, Валагодзкай, Каргопальскай, Наўгародзкай і гэтак далей, сталіцай ці галоўным горадам якіх быў [[Ноўгарад Вялікі]]. Чорнай Сарматыяй называлася ўся краіна, што ляжыць на поўдзень, ля мора [[Эўксінскае мора|Эўксінскага]], ці [[Чорнае мора|Чорнага]], як княствы: [[Уладзімерскае княства|Уладзімерскае]], [[Маскоўскае княства|Маскоўскае]], [[Разанскае княства|Разанскае]] і іншыя''». Вельмі падобны на ягоны падзел Русі галяндзкага гісторыка і палітоляга Георга Хорна. У працы «Сьвет дзяржаваў» ([[1668]]) ён пісаў: «''Русь падзялялася на Белую і Чорную. Двума галоўнымі яе княствамі былі Кіеўскае (Kiovia) і Ўладзімерскае (Vladimiria). Той, хто валодаў імі, лічыўся як бы манархам русінаў. Кіеў быў сталіцай Чорнай Русі, Уладзімер — Белай''».

Больш дакладных прыкмет лякалізацыі Чорнай Русі, апроч знаходжаньня яе на поўдзень ад Белай, не было. Таму розныя аўтары разыходзіліся ў даным пытаньні яшчэ больш, чым наконт Белай. Правядзеньне ўмоўнай мяжы паміж гэтымі дзьвюма часткамі, ці «правінцыямі» Русі залежала, хутчэй, ад густу аўтара, а не ад якіх–кольвечы аб'ектыўныхаб’ектыўных крытэрыяў.

У агульнапрынятым цяпер выглядзе падзел на Белую, Чорную і Чырвоную Русь выснаваўся не раней за [[17 стагодзьдзе]]. Ш. Старавольскі ў сярэдзіне [[17 стагодзьдзе|17 стагодзьдзя]] лічыў, што Белая Русь — частка ВКЛ, Чырвоная — усе ўкраінскія землі Польшчы, а Чорная — Маскоўская дзяржава, гэта значыць ніяк неня зьвязваў Чорную Русь з Панямоньнем — хаця такая лякалізацыя ў тыя часы ўжо сустракалася. У [[1622]] годзе Козіма дэ Торэс пісаў, што «''Русь...Русь… дзеліцца на тры часткі: Чырвоную Русь з гарадамі Львовам, Перамышлем, да якой належыць і [[Валынь]]; Белую Русь, якая працягнулася ад [[Рыга|Рыгі]], сталіцы [[Ліфляндыя|Ліфляндыі]], да Маскоўскай мяжы, уключаючы [[Полацак]], [[Ворша|Воршу]], [[Віцебск]], [[Магілёў]]; Чорную Русь, якая знаходзіцца паміж [[ВКЛ|Літвой]] і [[Валынь]]ню, да Кіева з гарадамі [[Пінск]]ам, [[Наваградак|Наваградкам]] і [[Оўруч]]ам''». У геаграфічным слоўніку базыльяніна Іларыёна Карпінскага (Lexykon geograficzny dla gruntownego pojecia gazet i historii z roznych autorow zebrany, [[Вільня]], [[1766]]) суадносіны паміж трыма «каляровымі» часткамі Русі маюць практычна сучасны выгляд:

{{Крыніца* ЭГБ|[[Алесь Белы]] // {{Літаратура/ЭГБ}}

* [http://pedia.nodeworks.com/B/BL/BLA/Black_Ruthenian_language/ Чорнару́ская мо́вамова]