СМЕРШ: розьніца паміж вэрсіямі

'''СМЕРШ''' (скарот [[расейская мова|расейскага]] выразу ''СМЕРть Шпионам!'' ("«сьмерць шпіёнам!"»)) - — [[СССР|савецкая]] контарвыведчая і рэпрэсіўная служба, сфармаваная падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] для абароны тылу [[Чырвоная Армія|Чырвонае Арміі]], барацьбы з дэзэртырствам, шпіёнамі і дывэрсантамі, а таксама барацьбы зь "«дзекабрысцкім сындромам"» і вольнадумствам сярод савецкіх жаўнераў.

Галоўная ўправа контар-выведкі СМЕРШ была створаная [[19 красавіка]] [[1943]] пры Народным камісарыяце абароны [[СССР]]. Поўная назва структуры гучала, як "«''Главное управление контрразведки СМЕРШ Народного комиссариата обороны СССР''"» ("«Галоўнае ўпраўленьне контарвыведкі СМЕРШ Народнага камісарыяту абароны СССР"»). Ачоліў ведамства [[Віктар Абакумаў]], падпарадкаваны непасрэдна [[Іосіф Сталін|Сталіну]]. Адначасова існаваў аддзел СМЕРШ у народным камісарыяце Ваенна-марскіх сіл СССР.

Напярэдадні нападу [[Адольф Гітлер|гітлераўскае]] [[Нямеччына|Нямеччыны]] на [[СССР]], у лютым [[1941]]  г. з адзінае сыстэмы органаў [[НКВД]] СССР, што існавала з [[1934]]  г., быў выдзелены асобны Народны камісарыят дзяржаўнае бясьпекі. Ваенная контарвыведка падпарадкоўвалася НК абароны і ваенна-марскога флёту (НКО і НКВМФ). У НКВД СССР ад былое Галоўнае ўправы дзяржаўнае бясьпекі застаўся толькі 3-і аддзел, які ажыцьцяўляў контарвыведчае забесьпячэньне памежных і ўнутраных воскаў. Каардынацыя дзейнасьці асобных галінаў сыстэмы спэцслужбаў ускладалася на створаны для гэтага Цэнтральны Савет.

Меней чым празь месяц пасьля пачатку вайны - — [[17 ліпеня]] [[1941]]  г. - — органы 3-е ўправы НКО зноў ператварыліся ў асобыя аддзелы НКВД СССР. Вэртыкаль органаў ваеннай контарвыведкі ўзначаліла Ўправа асобых аддзелаў НКВД на чале зь [[Віктар Абакумаў|Віктарам Абакумавам]]. Ва ўмовах імклівага нямецкага наступу контарвыведка атрымала шырокія паўнамоцтвы па кантролю за гнанай усё далей у тыл Чырвонай арміяй.

З пачатку вайны па [[1 сьнежня]] [[1941]] адмысловымі аддзеламі былі арыштаваныя 35 738 чалавек, у тым ліку "«шпіёнаў" -» — 2343, "«дывэрсантаў" -» — 669, "«здраднікаў" -» — 4647, "«панікёраў і трусаў" -» — 3325, "«дэзэртыраў" -» — 13 887, "«распаўсюднікаў правакацыйных чутак" -» — 4295, "«самастрэльцаў" -» — 2358, "«за бандытызм і марадэрства" -» — 4214. Растраляна па прысудах - — 14 473, зь іх публічна, перад шыхтам - — 411. Па дадзеных НКВД на [[8 жніўня]] [[1942]] органамі дзяржбясьпекі з пачатку вайны былі арыштаваныя 11 765 "«нямецкіх агентаў"».

Указам Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету СССР ад [[9 кастрычніка]] [[1942]]  г. была зьменшаная роля паліторганаў, якія ажыцьцяўлялі кіраўніцтва "«асабістамі"» на палкавым узроўні. Пастановай Савету народных камісараў СССР ад [[19 красавіка]] [[1943]]  г. Упраўленьне асобых аддзелаў НКВД ператвараецца ў Галоўнае упраўленьне контарвыведкі СМЕРШ НКО СССР. Замест абцякальнае абрэвіятуры "«''особые отделы''"» камуністычная ваенная контарвыведка атрымала ў якасьці найменьня лёзунг "«''Смерть шпионам!''"». На базе 9-га аддзелу УОО НКВД СССР ствараецца Упраўленьне контарвыведкі СМЕРШ НКВМФ СССР.

З красавіку [[1943]] па люты [[1944]]  г. у органы і школы [[Abwehr]] і SD былі засланыя 75 савецкіх шпіёнаў. Былі арыштаваныя 176 нямецкіх дывэрсантаў.

Некаторыя агентам камуністаў атрымалася пранікнуць у фармаваньні [[Расейская вызваленчая армія|Расейскае вызваленчае арміі]] (РОА) генэрала Ўласава, пераманіць да 1202 чалавекі на савецкі бок, дзе іх чакаў расстрэл ці савецкія канцлягеры.

У першую чаргу дзейнасьць СМЕРШ была накіраваная супраць г.зв. "«антысавецкіх элемэнтаў" -» — тых, хто выказваў сумнеў у правільнасьці савецкага ладу сярод жаўнераў Чырвонае Арміі. Барацьба зь іншадумствам набыла для савецкага рэжыму актуальнасьць пад час вайны, калі людзі адчулі сябе раскаваней і свабодней, а па той бок лініі фронту ваявала шматтысячная Расейская вызваленчая армія. СМЕРШ быў у першую чаргу рэпрэсіўны, а ня контарвыведчы апарат.

У дзейнасьць СМЕРШ таксама ўваходзіла "«фільтраваньне"» жаўнераў, якія вярталіся з палону, і насельніцтва на вызваленых ад нацыстаў тэрыторыях. Арганізацыяй гэтага займаўся 2 аддзел ГУКР СМЕРШ НКО СССР пад началам палкоўніка Карташова. Пераважная большасьць вызваленых савецкіх ваеннапалонных адразу накіроўвалася ў якасьці гаматнага мяса ў штрафныя баталёны ці (пасьля вайны) ў канцэнтрацыйныя лягеры ГУЛАГ.

Адразу пасьля траўня [[1945]]  г. хаўрусьнікі [[СССР]] па антыгітлераўскай кааліцыі пачалі вяртаць на радзіму многіх савецкіх грамадзянаў супраць іх волі. У выніку гэтага мінімум адзін мільён чалавек зьмянілі нацысцкія канцлягеры на савецкія.

Дакладных зьвестак аб тым, колькі чалавекаў апынуліся ў руках СМЕРШ, няма, бо многія дакумэнты былі зьнішчаныя альбо дагэтуль недасягальныя для незалежных дасьледчыкаў. Па афіцыйных зьвестках, праз жарнавы СМЕРШ прайшлі звыш за чатыры мільёны ваеннапалонных. Зь дзясяткаў тысяч людзей пыткамі выбіваліся прызнаньні ў супрацоўніцтве зь [[Нямеччына|Нямеччынай]]й.

СМЕРШ зрабіў нямала для таго, каб пабудаваць па сваім узоры спэцслужбы камуністычных рэжымаў у [[НДР]], [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыне]]. Акрамя таго на тэрыторыі [[Нямеччына|Нямеччыны]] і [[Польшча|Польшчы]] на некалькі год былі захаваныя нацысцкія [[Канцэнтрацыйны лягер|канцэнтрацыйныя лягеры]], у якія пачалі памяшчацца "«праціўнікі сацыялістычнага выбару"».