Суэцкі канал: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
афармленьне |
|||
Радок 1:
[[Файл:SuezCanal-EO.JPG|міні|180пкс|Выгляд Суэцкага канала з космасу]]
'''Суэцкі канал''' (
▲'''Суэцкі канал''' ([[арабская мова|па-арабску]]: قناة السويس [Qanā al-Suways]) — канал глыбокаводны для марскіх караблёў, які быў выкапаны ў [[1859]] – [[1869]] гадах. Ён злучае [[Міжземнае мора]] ды [[Чырвонае мора]]. У паўднёвай частцы шлях канала пралягае праз азёры: [[возера Ат-Цімсах|Ат-Цімсах]], [[возера Вялікае Горкае|Вялікае Горкае]] ды [[возера Малое горкае|Малое горкае]].
== Агульныя зьвесткі ==
Поўная даўжыня канала складае 161 км, шырыня
▲Поўная даўжыня канала складае 161 км, шырыня – 160-200 мэтраў (пасьля мадэрнізацыі – да 300 мэтраў), максымальная асадка для караблёў – 11,6 мэтры (пасьля мадэрнізацыі – да 23 мэтраў). Сярэдняя прапускная здольнасьць канала – 44 караблі, пры сярэднім часе праходу карабля праз яго – 15 гадзін. Дзякуючы пабудове Суэцкага канала скарочаны шлях з [[Лёндан]]а да [[Мумбаі]] (былы Бамбэй) на 7,5 тысяч кілямэтраў.
Асноўныя порты:
▲* [[Порт Саід]] – пры паўночным уваходзе ў канал;
* [[Аль-Кантара]];
* [[Ізмаілія]];
* [[Суэц]]
== Гісторыя ==
=== Старажытнасьць і сярэднявечча ===
У старажытнасці Сенусэрэт I (
▲У старажытнасці Сенусэрэт I (старажытнаегіпецкі фараон) спраектаваў непасрэднае далучэньне [[Ніл]]а з Чырвоным морам. Гэтую лягенду падтрымліваюць грэцкія і лацінскія тэксты ([[Страбон]], [[Пліній Малодшы]]), але няма пацверджаньняў архэалягічных. Толькі пры кіраваньні фараона Нэхо (609-594 да н. э), быў выкапаны першы канал ад аднаго з прытокаў Ніла да паўночнага краю Горкіх азёраў. У 522 годзе да н.э., пасля заваяваньня [[старажытны Эгіпет|Эгіпта]] пэрсамі, пэрсыдзкі цар [[Дарый]] зьвярнуўся да праекта пабудовы канала і склаў апісаньне пабудовы канала. Грэцкі гісторык [[Герадот]] у лістах V стагодзьдзя да н.э. пераказвае, што канал ня быў найкарацейшым шляхам паміж марамі, і караблі ішлі праз яго чатыры дні. Ён быў дастаткова шырокім, каб праз яго маглі разыйсьціся дзве трырэмы. Канал Дарыя пралягаў на ўсход ад Ніла, а потым злучаўся з трасай сучаснага канала. Канал быў падоўжаны да мора пры кіраваньні [[Пталямэй|Пталямэя]] II (285-246 г.г.), але закінуты ў пачатку рымскае эпохі, і быў зноў выкапаны пры кіраваньні [[Траян]]а (98-117 г.г.). Злучаўся з Нілам канал у новым месцы: некалькі кілямэтраў на поўнач ад [[Каір]]а. Ёсьць зьвесткі, што менавіта гэты канал адрэстаўраваў Амр Ібн ал-Ас пад назвай Канал Правадыра Прававерных. Але ў 767 годзе [[каліф]] [[Аль-Мансур]] загадаў закрыць канал, каб адрэзаць паўстаўшы горад [[Аль-Хіджаз]].
=== XVIII ды XIX стагодзьдзі ===
▲Інжынерам эгіпецкай экспэдыцыі належыць заслуга першага праекту непасрэднага злучэньня Пелузія з Суэцам. [[Напалеон Банапарт]], адчыняючы шлях да Суэца, зьбіраўся зрабіць [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] такую ж непрыемнасьць, якой для Генуэзцаў і Венецыянцаў было ў [[1487]] годзе адкрыццё [[мыс Добрай Надзеі|мыса Добрай Надзеі]]. Падрыхтоўчую працу пачалі ў студзені [[1799]] года пад кіраўніцтвам Шарля Ле-Перэ; яны доўжыліся некалькі месяцаў. Памылка пры разліках прывяла Ле-Перэ да ўпэўненасьці, што пры прыліве ўтвараецца значная розьніца ўзроўню вады (10 мэтраў) паміж марамі і з-за гэтага канал павінен мець сыстэму шлюзаў. Ня гледзячы на довады распрацоўшчыкаў тэарэтычных дасьледаваньняў, гэты дагмат панаваў больш за 50 гадоў. Яе баранілі саінт-сіманісты, якія прыбылі ў Каір ў [[1833]] годзе. Згодна з гледжаньнем гэтых рэвалюцыйных інтэлектуалаў Суэцкі канал мусіў быць першым з вялікай колькасьці каналаў трансакіянічных, неабходных пры развіцці сусьветнага гандлю. [[Мухамед Алі]] абмежаваўся толькі зборам групы з 20 інжынераў і тэхнікаў, якія павінны былі пабудаваць плаціну ў Дэльце. Эпідэмія [[чума|чумы]] ў [[1835]] годзе палажыла крыж на будаўніцтве.
Аднак думка аб узнаўленьні будовы не пакінула многіх вялікіх людзей таго часу. Францускае консульства з [[Александрыя|Александрыі]] атрымала аналіз мэтазгоднасьці пабудовы канала, ў якім была даказаная выканальнасьць праекту. У гэтай паперы была так сама прапанова атрыманьня грошаў для рэалізацыі плянаў: утварэньня акцыянернага таварыства ды атрыманьня грамадзкай пазыкі. Утварэньне транзытных службаў і зьяўленьне ў [[1839]] годзе Overland Road (транзіт праз Егіпет паштовай лініі паміж Лёнданам і [[Індыя]]й) зьвярнуў інтарэс да праекту злучэннья Міжземнага і Чырвонага мораў. У [[1846]] годзе саінт-сіманісты утварылі ў [[Парыж]]ы групу, якая дасьледавала ўмовы перакапаньня Суэцкага перашэйка, якая аб’яднала прадпрымальнікаў і вытворцаў з [[Ангельшчына|Ангельшчыны]], [[Нямеччына|Нямеччыны]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]] і [[Францыя|Францыі]]. Дасьледаваньне тэрыторыі, праведзенае ў [[1847]] годзе пацвердзіла адсутнасць розьніцы ўзроўню вады ў морах. Лінант дэ Бэльфонтс прыгатаваў тэхнічную дакументацыю. Аднак супраціў [[Асманская імпэрыя|Турцыі]] (да якой належала тэрыторыя Сіная і Эгіпта) і Англіі, хвароба Мухамеда Алі адтэрмінавалі ажыццяўленьне праекту. [[Кедыў Абас]], які ў [[1849]] годзе прыняў уладу ад свайго дзеда, быў антыэўрапейцам, і супраціўляўся ўзрастаньню іх уплыву ў Эгіпце.
Радок 30 ⟶ 25:
У [[1865]] годзе наступіў чарговы крызіс будовы канала, выкліканы эпідэміяй [[халера|халеры]].
У жніўні [[1869]]
Урачыстае адкрыццё канала адбылося [[17 лістапада]] 1869 года, з удзелам многіх каранаваных асоб, сярод іх былі і [[Франц Іосіф I]] і імператрыца Францыі [[Яўгенія]]. Галоўным пунктам праграмы быў праход міжнароднай эскадры з Порт Саіда да Суэца. Для гэтай урачыстасьці [[Ізмаіл Паша]] замовіў у [[Джузэпэ Вердзі]] опэру [[Аіда]], але Вердзі не пасьпеў у тэрмін.
Пасьля выкупу
=== XX стагодзьдзе ===
Пасьля атрыманьня Эгіптам ў [[1922]] годзе незалежнасьці, брытанцы былі вымушаныя да эвакуацыі сваіх марскіх баз з зоны канала, які ў [[1956]] годзе быў нацыяналізаваны Эгіптам. Гэта было прычынай [[суэцкая вайна|суэцкай вайны]] 1956 года, праведзенай ізраільска-француска-брытанскімі войскамі супраць Эгіпта. У выніку [[шасьцідзённая вайна|шасьцідзённай вайны]] [[1967]] года ўсходні бераг акупіравалі ізраільскія войскі, а рух у канале быў спынены. Гэта выклікала адзін з буйнейшых нафтавых крызісаў. Пасьля чарговай араба-ізраільскай вайны [[1973]] года і звароту кантролю Эгіптам над абодвумі берагамі канала, у лютым [[1974]] года была праведзеная праца па ачышчэньні і мадэрнізацыі канала. [[5 чэрвеня]] [[1975]] года адбылося адкрыццё канала.
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Suez Canal
[[Катэгорыя:Афрыка]]
|