Іё (спадарожнік Юпітэра): розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма апісаньня зьменаў |
|||
Радок 47:
=== Фізычныя й хімічныя характарыстыкі ===
[[Файл:Io Earth Moon Comparison.png|міні|зьлева|200пкс|Іа ў параўнаньні з Зямлёю й Месяцам]]
Справа ў тым, што Іа — даволі масіўнае нябеснае цела (на 20% больш масы [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]]), а сярэдняя шчыльнасьць складае 3,53 г/см<sup>3</sup>. Дыямэтар Іа 3630 км ([[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]] - 3476 км). Разьлікі паказваюць, што паскарэньне вольнага падзеньня на яго паверхні досыць вялікае, 1,81 м/с<sup>2</sup>. Цяжкі сярністы газ, а таксама пары серы, выкінутыя з вульканічнай кальдэры, з-за нізкай тэмпэратуры хутка кандэнсуюцца й у такім выглядзе, як шаць і снег, выпадаюць на паверхню Іа. Гэты працэс апярэджвае разбурэньне малекулы газу ўльтрафіялетавым выпраменьваньнем Сонца (фотадысацыяцыю). У той жа час паскарэньне вольнага падзеньня недастаткова, каб утрымаць такую атмасфэру, як у [[Марс]]а, хоць нейкія сьляды атмасфэры Іа мае. Выкід газу на вышыню некалькі сотняў кілямэтраў патрабуе хуткасьцяў заканчэньня газу з жарала прыкладна 1 км/хв. Высокай хуткасьці заканчэньня спрыяе нікчэмная шчыльнасьць атмасфэры Іа: ад 10 да 100 мільёнаў разоў менш, чым у паверхні Зямлі. Па зямных паняцьцях — гэта найглыбейшы вакуўм. Але канцэнтрацыя малекул не такая ужо малая, каля 10<sup>11</sup> см<sup>-3</sup>. Ва ўсіх астатніх спадарожнікаў [[Юпітэр (плянэта)|Юпітэра]], [[Сатурн (плянэта)|Сатурна]] й [[Уран (плянэта)|Урана]], як і ў плянэты [[Мэркурый (плянэта)|Меркурый]], шчыльнасьць атмасфэры яшчэ ў мільярды разоў ніжэй. Папросту кажучы, атмасфэры ў іх няма. Выключэньне — спадарожнік [[Сатурн (плянэта)|Сатурна]] [[Тытан]].
Радок 54 ⟶ 55:
=== Вульканічная дзейнасьць ===
[[Файл:PIA00703.jpg|міні|справа|300пкс|Вульканічны ўсплёск на Іа]]
Арбіта Іа разьмешчана ўсярэдзіне інтэнсіўнага радыяцыйнага пояса электронаў і іёнаў, злоўленых у магнітнае поле Юпітэара. Бо магнітасфэра круціцца разам зь Юпітэрам, яна зьмятае з Іа й выносіць прочкі каля 1000 кг матэрыялу ў хвіліну. Матэрыял утварве тор, воблака іёнаў, якое сьвеціць ва ўльтрафіялеце. Цяжкія іёны тора мігруюць вонкі, і іх ціск як бы надзімае магнітасфэру Юпітэра, робячы яе ўдвая больш чаканага памеру. Некаторыя з больш энэргетычных іёнаў серы й кіслароду трапляюць уздоўж магнітнага поля ў атмасфэру плянэты, выклікаючы свячэньне ў канцавосьсяў (так званая "аўрора").
Ио ўзаемадзейнічае з магнитосферой і самім торам і з'яўляецца як
бы часткай паскаральніка, утворачы натуральны магутны электрычны генератар, ствараючы 400 000 вольт уздоўж яе
дыяметра і генеруючы электрычны ток 5 млн ампер, які цячэ ўздоўж магнітнага поля да іёнасферы планеты.
Мэханізм вывяржэньня на Іа не злучаны з радыеактыўным распадам элемэнтаў, якія маглі б разагрэць кару -
Ио для гэтага недастаткова вялікая. Чыньнікам вульканізму, верагодна, зьяўляецца награваньне спадарожніка прыліўным уздзеяньнем
іншых галилеевых спадарожнікаў. Энергія для разагравання чэрпаецца з прыліўных узаемадзеянняў другога галилеева спадарожніка -
Еўропы, самага Юпітара і, у невялікай ступені, трэцяга спадарожніка - Ганимеда. Прыліўныя сілы ствараюць гарбы на паверхні,
выгінаюць літасферу Ио і разаграваюць яе нетры. Дзякуючы прыліўным уздзеянням у нетрах Ио вылучаецца велізарная энергія
60-80 трыльёнаў ватаў. Повидимому, яна размяркоўваецца нераўнамерна, больш яе вылучаецца ў павярхоўных пластах.
Выява паказвае блакітнага колеру вульканічны выкід, які працягнуўся на 100 км па паверхні Іа. Блакітны колер выкіду азначае прысутнасьць газу дыяксіду серы й «сьнега», які кандэнсаваўся з газу, бо газ пашыраецца й астывае. Малюнкі паказваюць таксама, што выкід Ра Патэра (Ra Patera) палае ў цемры, магчыма дзякуючы флюарэсцэнцыі серы й іёнаў кіслароду, створаных разбурэньнем малекул дыяксіду серы энэргетычнымі часьціцамі магнітасфэры Юпітэра. Гэта вывяржэньне - прыклад новага тыпу вульканічнай актыўнасьці, адкрыты Вояджэрам у 1979 г., - гейзэрападобнае вывяржэньне. Вульканічнае вывяржэньне на Зямлі не можа выкінуць матэрыялы на такую вялікую вышыню з-за наяўнасьці атмасфэры.
=== Радыёўсплёскі ===
| |||