Дэні Дыдро: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма апісаньня зьменаў
Няма апісаньня зьменаў
Радок 1:
[[Файл:Louis-Michel_van_Loo_001.jpg|thumb|Партрэт Дэні Дыдро работы Ванлё (1767)]]
'''Дэні́ Дыдро́''' ({{мова-fr|Denis Diderot}}; [[5 кастрычніка]] [[1713]], [[Лангр]] (правінцыя [[Шампань]]) — [[31 ліпеня]] [[1784]], [[Парыж]]) — [[Францыя|францускі]] [[пісьменьнік]], філёзаф-асьветнік, які заснаваў [[Энцыкляпэдыя, альбо Тлумачальны слоўнік навук, мастацтваў і рамёстваў|«Энцыкляпэдыю, альбо Тлумачальны слоўнік навук, мастацтваў і рамёстваў»]] ([[1751]]).
 
Імя Дыдро назаўжды зьлілося з самай сутнасьцю таго васемнаццатага па рахунку стагодзьдзя, якое засталося ў памяці чалавецтва як стагодзьдзе французкае. Перадавыя ідэі Францыі захапілі тады ўвесь сьвет і Дыдро - знак яе духоўнай моцы.
Рэвалюцыянэр у мастацтве й філязофіі, ён заклаў падмурак новых грамадзкіх ідэалаў і новага сьветапогляду напярэдадні буржуазнай рэвалюцыі, чым і заслужыў удзячнасьць не толькі сучасьнікаў, але й наступных пакаленьняў. Мастацкія прыклады Дыдро сталі брадзільным пачаткам твочасьці [[Гётэ]] й [[Бальзак]]а, па іх уласным сьведчаньні.
 
Разам з [[Вальтэр]]ам, [[Жан Жак Русо|Русо]], [[Шарль Луі дэ Мантэск'ё|Мантэск'ё]], [[Жан ля Рон д'Аламбэр|Д'Аламбэрам]] і інш. энцыкляпэдыстамі, Дыдро быў ідэолягам трэцяга саслоўя й аўтарам тых ідэяў [[Асьветніцтва|Асьветнага веку]], якія падрыхтавалі розумы да [[Француская рэвалюцыя|Францускай рэвалюцыі]].
 
== Біяграфія ==
=== Юнацтва. Гады навучэньня ===
Вучыўся ў езуіцкім калегіюме. Вывучаў філязофію, гісторыю, прыродазнаўства, літаратуру, мовы. Быў прыхільнікам асьветленае манархіі, выступаў зь непрымірымай крытыкай феадалізму, абсалютызму, хрысьціянскае рэлігіі і царквы. Пачынаў зь перакладаў. У [[1746]] выдаў свой першы арыгінальны твор «Філасофскія думкі», які за вальнадумства быў асуджаны парлямэнтам да спаленьня. Пасьля выданьня «Пісьмаў пра сляпых для навучаньня відушчых» ([[1749]]) Д. Дыдро быў зьняволены ў турму, адкуль яго пазьней вызвалілі аднадумцы.
Нарадзіўся ў сям'і заможнага нажоўшчыка. Гэта саслоўная прывілея вельмі шанавалася й рамяство пераходзіла ад пакаленьня да пакаленьня два стагодзьдзі. Дэні быў старэйшым сынам, і ў спадчыну ад дзядзі яго чакала месца царкоўнага каноніка.
Васьмілетняга хлапчука аддалі ў [[Лангр]]скім езуіцкі калегіюм. Там ён вывучаў філязофію, гісторыю, прыродазнаўства, літаратуру, мовы. Потым вучоба ў [[Парыж]]скім езуіцкім каледже, дзе агіда да багаслоўя выявілася адкрыта. Цікавасьць яго пераключылася на прыродазнаўчыя навукі: матэматыку, фізыку, хімію, фізіялёгію. Урэшце ён непахісна заявіў, што адмаўляецца ад духоўнай кар'еры.
 
=== Шлюб. Пачатак творчай дзейнасьці ===
У [[1743]] годзе Дыдро патаемна абвянчаўся з дачкою купецкай удавы Шамп'ён. Ад шлюбу радзіліся дзеткі, і сярод іх - Марыя-Анжэліка (у шлюбе г-жа Вандэль), першы біёграф свайго айца.
ВучыўсяДыдро ў езуіцкім калегіюме. Вывучаў філязофію, гісторыю, прыродазнаўства, літаратуру, мовы. Быўбыў прыхільнікам асьветленае манархіі, выступаў зь непрымірымай крытыкай феадалізмуфэадалізму, абсалютызму, хрысьціянскае рэлігіі і царквы. Пачынаў зь перакладаў. У [[1746]] выдаў свой першы арыгінальны твор «ФіласофскіяФілязофскія думкі», які за вальнадумства быў асуджаны парлямэнтам да спаленьня. Пасьля выданьня «Пісьмаў пра сляпыхсьляпых для навучаньня відушчых» ([[1749]]) Д. Дыдро быў зьняволены ў турму, адкуль яго пазьней вызвалілі аднадумцы.
 
=== Дыдро й энцыкляпэдыя ===
[[Файл:ENC_1-NA5_600px.jpeg|thumb|Тытульны аркуш Энцыкляпэдыі]]
Зблізіўшыся з мысліцелямі тагачаснай Францыі ([[Вальтэр]]ам, [[Поль Анры Гольбах|П. Гольбахам]], [[Клёд Адрыян Гельвэцы|К. Гельвэцыям]], [[Жан Жак Русо|Ж.-Ж. Русо]]), Д. Дыдро разам з [[Жан ля Рон д'Аламбэр|Д'Аламбэрам]] на працягу многіх год займаўся выданьнем «Энцыкляпэдыі, альбо Тлумачальнага слоўніка навук, мастацтваў і рамёстваў» ([[1751]]-[[1780]]). У гэтым зборы дасягненьняў эўрапейскае культуры знайшоў адлюстраваньне яго асьветніцкі сьветапогляд, які адхіляў коснасьць, руціну, невуцтва дзяржаўнае ўлады і царквы. Некаторыя тамы «Энцыкляпэдыі» падвяргаліся забароне, выходзілі паўлегальна, аднак у той жа час перакладаліся на розныя эўрапейскія мовы. Нягледзячы на цяжкасьці, Д. Дыдро выдаў 35 тамоў «Энцыкляпэдыі». Матэрыяльная нястача прымусілі Дыдро прыняць запрашэньне расейскай імпэратрыцы [[Кацярына II|Кацярыны II]], якая хацела купіць яго бібліятэку. Жыцьцё ў [[Пецярбург]]у ([[1773]]-[[1774]]) адкрыла Дыдро крывадушнасьць «асьветленага манарха», і ён вярнуўся ў Францыю.
 
=== Дыдро-філёзаф ===
 
=== Дыдро - літаратар і мастацкі крытык ===
Апроч артыкулаў для «Энцыкляпэдыі», ён пісаў мастацкія творы напісаныя ў традыцыях рэалістычна-бытавога рамана («Манашка», «Пляменьнік Рамо», «Жак-фаталіст і яго гаспадар»), філязофскія трактаты («Думкі пра тлумачэньне прыроды», «Размова Д'Аламбера з Дзідро», «Філязофскія прынцыпы матэрыі й руху»), мастацтвазнаўчыя і эстэтычныя дасьледаваньні, атэістычныя памфлеты і інш.
Сродак сацыяльнага прагрэсу Дыдро бачыў у свабоднай творчасьці, лічыў, што ганеньні на вольную думку і культуру разбураюць грамадзтва, таму вялікае значэньне надаваў асьвеце. Пісьменьнік сьцьвярджаў, што людзі перастаюць думаць, разважаць, калі перастаюць чытаць.
 
=== Дыдро й Расея ===
 
== Крыніцы ==
Радок 17 ⟶ 33:
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Denis Diderot|выгляд=міні}}
* [http://slounik.org/120777.html Электронная энцыкляпэдыя]
* [http://letter.com.ua/autor/diderot.php Біяграфія Дыдро (рускамоўны сайт)]
 
{{Асобы эпохі Асьветніцтва па краінах}}