|
'''Саната''' ({{langмова-it|sonata}} ад лац. ''sonare'' -— «гучаць»), — музычны твор цыклічнай формы (звычайна 3 або 4 часткі) для аднаго або некалькіх інструмэнтаў.
Тэрмін «саната» вядомы з [[16 стагодзьдзе|16 стагодзьдзя]]. Першапачаткова гэтым тэрмінам называлі любы інструмэнтальны твор., у процівагу вакальных кантаты.
На пачатак [[17 стагодзьдзе|17 стагодзьдзя]] ўтварылася 2 тыпу санат: царкоўныя санаты (''sonata da chiesa'') і камэрная саната (''sonata da camera''). Для царкоўных санат характэрныя 4-прыватнае цыклцыкль з пэўнай пасьлядоўнасьцю тэмпаў частак (павольна -— хутка -— павольна -— хутка, альбо хутка -— павольна -— хутка -— хутка), сур'ёзнасьцьсур’ёзнасьць музыкі. Камэрная саната -— свабодная пасьлядоўнасьць танцавальных нумароў. Грань паміж гэтымі відамі саната хутка сьціраецца.
У 17 ст. атрымалі распаўсюджваньне т. зв. трыотрыё-санаты для 2 ці 3 выканаўцаў з суправаджэньнем генералгенэрал-басу. Найважнейшая становішча займалі таксама саната для адной скрыпкі і генерал басагенэрал-басу, перш за ўсё ў кампазытараў т. зв. італьянскай скрыпічныхскрыпічнай школы -— [[Антоніё Вівальдзі|А. Вівальдзі]], А. Карэлі і іншіншых. Саната для скрыпкі з цалкам выпісана шмат распрацаванай партыяй клавіра зьявіліся ў [[Ёган Бах|Ё. С. Баха]].
У раньнеклясычны пэрыяд (сярэдзіна [[18 стагодзьдзе|18 стагодзьдзя]]) Інтэнсіўнаінтэнсіўна фармаваўся тып клясычнай санаты (асабліва ў саната для фартэпіяна К. Ф. Э. Баха і Д. Скарлаці. Ён канчаткова сфарміраваўся ў пэрыяд венскага клясыцызму (канец 18 ст.) У творчасьці [[Гайдн|Ё. Гайдна]], [[Моцарт|В. А. Моцарта]] і іншіншых. Найбольшай вяршыняй у разьвіцьці жанру сталі санаты [[Бэтховэн|Л. ван Бэтховэна]] (32 для фартэпіяна, 10 для скрыпкі і фартэпіяна, 5 для віялянчэлі і фартэпіяна). Ім уласьціва глыбіня зьместу, шырата кола вобразаў, і напружаная канфліктнай вобразаў, часам блізкая да сымфанічных маштабаў. Шэраг санат Бэтховэна ўяўляе сабой 4-прыватнае цыкл, падобны пасьлядоўнасьці частак сымфоніі і квартэта.
У творчасьці кампазытараў-рамантыкаў адбывалася узбагачэньне і пераасэнсаваньне жанру клясычнай санаты (пераважна бэтховэнскага тыпу). Вялікі ўклад у разьвіцьцё санаты ўнесьлі [[Шапэн|Ф. Шапэн]], [[Робэрт Шуман|Р. Шуман]], [[Фэрэнц Ліст|Ф. Ліст]], І. Брамс, [[ГрігГрыг|Э. ГрігГрыг]] і іншіншыя. У іх творчасьці ўзмацнілася тэндэнцыя да шырокага сымфанічнага трактоўкі жанру, паглыбіцца кантрастнасьць вобразаў. Імкненьне да адзінства цыкла прыводзіць да стварэньня адначасткавых санат (першы -— у 2-й Санаце для фартэпіяна Ф. Ліста).
У канцы 19 -— пачатку 20 стст. яркія тэндэнцыі да абнаўленьня выступаюць ў саната францускіх кампазытараў -— [[Габрыэль ФореФарэ|Г. фореФарэ]], [[Поль ДюкаДзюка|П. ДюкаДзюка]], [[МорісМарыс Равэль|М. Равэля]], [[Клод Дэбюсі|К. Дэбюсі]], рускіхрасейскіх кампазытараў [[АляксандрАляксандар Скрабін|А. М. Скрабіна]], Н. К. Мэтнэра. У 20 ст. саната застаецца адным ззь вядучых музычных жанраў. Новыя вобразы і сродкі выразнасьці істотна зьмяняюць яе аблічча. Да выдатным узорам сучаснай музыкі належаць санаты [[СергійСяргей Пракоф'еў|C. C. Пракоф'ева]] (10 для фартэпіяна, 2 скрыпічных), [[Дзьмітры Шастаковіч|Д. Д. Шастаковіча]] (2 для фартэпіяна, 2 скрыпічных, віялянчэльные), [[ГіндемітГіндэміт|П. ГіндемітаГіндэміта]] (каля 30 санатасанатаў амаль для ўсіх інструмэнтаў), [[Бэла Бартак|Б. Бартака]] (6 саната для розных саставаў . У 50-70-х гг тэрмін "«саната"», як у далёкім мінулым, часам разумеецца толькі як абазначэньне інструмэнтальнай п'есы (саната для віялянчэлі з аркестрам К. Пэндэрэцкага).
==Літаратура==
|
