Артышок: розьніца паміж вэрсіямі

▲'''Артышок''' (''Cynara''), [[род]] кветкавых [[расліна|раслін]] [[сямейства астравых]]. Каля 12 [[від]]аў. Пашыраны ў [[Міжземнамор'e|Міжземнамор'і]] і на [[Канарскія астравы|Канарскіх астравах]]. У культуры 2 блізкія віды — Артышок кардон, або гішпанскі (''C. Cardunculus''), і сапраўдны, або калючы (''C. Scolymus''). Як харчовыя, кармавыя і дэкаратыўныя расьліны вырошчваюць у [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвай Еўропе]], на поўдні [[Расія|Расіі]], на [[Украіна|Украіне]]. Галоўныя сучасныя вытворцы – [[Францыя]], [[Італія]], [[Гішпанія]].

▲Шматгадовыя травяністыя расьліны. [[Сцябло]] галінастае, прамое, вышыня 0,5—1 м. Лісьце буйное, лапасьцёвае або перыстарассечанае. Трубчастыя фіялетавыя, сінія або белыя кветкі сабраны ў буйны [[кошык]] дыяметрам да 10 см. Сакавітыя нераскрытыя кошыкі з мясісітым кветаложам (маюць да 4% бялку, 7—15% [[вуглявод]]аў (да 12% цукру), 3—11% [[вітамін]]у С, 0,4 мг% [[каратын]]у, вітаміны В1 (0,18 мг % ) і В2, С - 5 мг %, [[правітамін А]], [[інулін]], мінеральныя і араматычныя рэчывы, 0,74 % клятчаткі, да 80% вады), ачышчаныя чаранкі, галоўныя жылкі лісьця і карані спажываюць вараныя і кансерваваныя (далікатэсная [[страва]]). Сырыя артышокі (перад ужываннем абдаюць кіпенем) выкарыстоўваюць у [[салата]]ах. [[Суквецьце|Суквецьці]] артышока зрэзваюць да поўнага іх раскрыцьця. Пасля адварваньня ў салёнай вадзе іх можна есьці з [[алея]]й або [[соўс]]ам або падсмажваць у топленым або сметанковым масьле і пасыпаць [[сухар]]амі або [[зеляніна]]й. Выкарыстоўваюць таксама артышокі для прыгатаваньня розных соўсаў.

▲Магчыма, вядомы ў Міжземнамор’і ўжо ў антычнасьці. У 16 ст. пачалі пашырацца з Італіі па ўсёй Еўропе, магчыма, тады ж упершыню стаў вядомы сярод магнатэрыі [[Польшча|Польшчы]] і [[ВКЛ]] дзякуючы атачэньню [[Бона Сфорца|Боны Сфорцы]], але ніколі не меў тут вялікай папулярнасьці.

▲Артышок вядомы як стымулявальны і дыўрэтычны [[лекавы сродак]]; ужываюць пры [[дыябет|дыябеце]], [[атэрасклероз]]е, хваробах печані; плады — проціяддзе [[опіум]]у. Артышок карысны людзям сталага ўзросту і хворым [[атэрасклероз]]ам, пакольку гліказыд цынарын, якім багата расліна, зніжае колькасць [[халестырын]]у ў крові і мае жоўча- і мачагонныя якасці.

▲{{Крыніца НашаЕжа|Алесь Белы}}