Прыднястроўскі канфлікт: розьніца паміж вэрсіямі

'''Прыднястроўскі канфлікт 1991—1992 гадоў''' — ваенны канфлікт паміж рэгулярнай арміяй і паліцыяй [[Малдова|Малдовы]], і вайсковымі фармаваньнямі [[Прыднястроўе|Прыднястроўскай Малдаўскай Рэспублікі]], выкліканы незадаволенасьцю славянскага насельніцтва рэгіёну, якое складае большасьць, прарумынскай арыянтацыяй кіраўніцтва [[Малдова|Малдовы]], увядзеньнем румынскага сьцягу, пераходам малдаўскай мовы на лацінскую графіку, а асабліва адмовай уладаў прызнаць афіцыйны статус моваў нацыянальных меншасьцяў ([[расейцы|расейцаў]], [[украінцы|украінцаў]], [[гагаўзы|гагаўзаў]]) нават у месцах іх кампактнага пражываньня) і магчымай пэрспэктывай уваходжаньня [[Малдова|Малдовы]] ў склад [[Румынія|Румыніі]].

У [[1988]]—[[1989]] гадах на хвалі перабудовы ў [[Малдова|Малдове]] пачалі зьяўляцца антысавецкія і антырасейскія арганізаціі, якія актыўна распальвалі міжнацыянальную варожасьць і заклікалі да дыскрымінацыі іншых нацыянальнасьцяў. Нацыяналісты аб’ядноўваюцца у Народны Фронт. Нацыяналістычныя настроі падтрымліваюцца тагачасным кіраўніцтвам краіны, якое пачаепачало ствараць канцэпцыю [[Малдова|Малдовы]] як другой Румынскай дзяржавы. У лютым [[1989]] году апублікаваны праект закону «Аб функцыянаваньні моў на тэрыторыі [[Малдаўская ССР|Малдаўскай ССР]]», які прадугледжваў адміністратыўную і крымінальную адказнасьць за карыстаньне іншай мовай, акрамя [[малдаўская мова|малдаўскай]], якая абвяшчалася адзінай дзяржайўнайдзяржаўнай. Гэта выклікала забастоўкі, пачалі стварацца саветы працоўных калектываў і ворган іх кіраваньня — Аб’яднаны савет працоўных калектываў, — правобраз ворганаў самакіраваннясамакіраваньня. Тыраспальскі гарсавет заклікаў Вярхоўны Савет прыняць закон аб функцыянаваньні на тэрыторыі [[Малдова|Малдовы]] [[расейская мова|расейскай]] і [[малдаўская мова|малдаўскай моваў]].

У пачатку [[1990]] году прайшлі новыя выбары Вярхоўнага Савету [[Малдаўская ССР|МССР]], якія прывялі да далейшай палярызацыі сіл. Парлямант прымае новы сьцяг, абвяшчае дзяржаўную самастойнасьць [[Малдова|Малдовы]], старшынемстаршынём ВС абраны прадстаўнік Народнага Фронту [[Мірча Сьнегур]]. У той жа час Ігар Сьмірноў абраны старшынемстаршынём Гарадзкогагарадзкога СаветаСавету [[Тыраспаль|Тыраспалю]],. Гарсаветы [[Тыраспаль|Тыраспалю]], [[Бяндэры|Бяндэраў]], [[Рыбніца|Рыбніцы]] прыпыняюць на іх тэрыторыях дзеяньне закону аб дзяржаўным сьцягу. У траўні [[1990]] году каля 100 дэпутатаў, якія знаходзіліся ў апазыцыі да Народнага Фронту, пасьля шматлікіх пагроз і зьбіцьцяў прыпыняюць удзел у працы Вярхоўнага Савету. У червені [[1990]] праходзіць I Зьезд дэпутатаў [[Прыднястроўе|Прыднястроўя]], на якім была выказана ідэя аб незалежнасьці рэгіёну. Малдаўскія ўлады абвясьцілі Зьезд незаконным.

У ліпені-жніўні ў [[Прыднястроўе|Прыднястроўі]] праводзяцца рэферэндумы па пытанні аб уступленьні ў Прыднястроўскую АССР у выпадку яе стварэньня, на якіх пераважная большасьць насельніцтва галасуе станоўча. [[21 жніўня]] было абвечшана аб стварэньні Гагаускай ССР, а [[2 верасьня]] Надзвычайны Зьезд дэпутатаў Прыднястроўя абвясьціў стварэньне Прыднястроўскай Малдаўскай ССР і абраў яе часовы Вярхоўны Савет, старшынемстаршынём якога быў прызначаны Ігар Сьмірноў.

Восень [[1990]] года — пачатак узброеных сутыкненьняў паміж арміяй і паліцыяй [[Малдова|Малдовы]] і прыднястроўцамі. Першыя ахвяры зьявіліся [[2 лістапада]], калі малдаўская паліцыя прымяніла зброю супраць мірнай дэманстрацыі ў [[Дубасары|Дубасарах]] —: 3 чалавекі загінулі, 16 паранена. У лістападзе Часовы Вярхоўны Савет пераймяноўвае Прыднястроўскую Малдаўскую ССР у [[Прыднястроўе|Прыднястроўскую Малдаўскую Рэспубліку]], праводзяцца выбары ў Вярхоўны Савет ПМР.

На працягу [[1991]] году адбываюцца шматлікія сутыкненьні на Дубасарскім накірунку, арышты дзяржаўных дзеячоў [[Прыднястроўе|ПМР]], у тым ліку і [[Ігар Сьмірноў|Ігара Сьмірнова]]. IV Зьезд дэпутатаў прымае рашэньне аб зацьвярджэньні канстытуцыі, сьцягу і гербу [[Прыднястроўе|ПМР]], пачалося фармаваньне народнага апалчэньня і Ўзброеных Сілаў ПМР — Рэспубліканскай гвардыі. Пад ціскам грамадзкасьці ПМР, што заблякавала чыгуначныя магістралі, улады [[Малдова|Малдовы]] вымушаны былі выпусьціць актывістаў ПМР. У сьнежні на першых прэзыдэнцкіх выбарах ПМР [[Ігар Сьмірноў]] набірае 65% галасоў. На праходзячым адначасова рэферэндуме аб незалежнасьці станоўча галасуюць 98% прыднястроўцаў. На выбарах у [[Малдова|Малдовe]] перамог [[Мірча Сьнегур]]. У [[Дубасары|Дубасарах]] зноў адбыліся жорсткія сутыкненьні.

[[2 сакавіка]] пачаўся паўнавартасны вайсковы канфлікт, калі вайсковыя фармаваньні [[Малдова|Малдовы]] ў чарговы раз атакавалі [[Дубасары]], падчас чаго былі забітыя і параненыя. Непасрэдным пачаткам адкрытай вайны стала забойства ў [[Дубасары|Дубасарах]] малдаўскімі паліцэйскімі капітана дубасарскай міліцыі Ігара Сіпчанкі, паехаўшага на выклік, які быў правакацыяй малдаўскай паліцыі. Пачаліся перастрэлкі паміж казакамі і гвардзейцамі з прыднястроўскага боку, і атрадам паліцыі асобага прызначэньня і малдаўскімі і румынскімі валанцерамі — з малдаўскага. Прыднястроўцам удалося захапіць у палон некалькі дзясяткаў паліцэйскіх. Малдаўскія часьці захапілі Качыерскі полк 14-й расейскай арміі, які неўзабаве адбілі часьці ПМР. У ноч з [[3 сакавіка|3]] на [[4 сакавіка]] ў Дубасарах расстраляная машына хуткай дапамогі. Загінула цяжарная жанчына і яшчэ некалькі людзей. [[6 сакавіка]] ў Дубасарскім раёне абвешчана надзвычайнае становішча. [[14 сакавіка]] на тэрыторыі [[Прыднястроўе|Прыднястроўя]] адбыўся шэраг тэрактаў, у гэты ж дзень малдаўская паліцыя на БТР-ах напала на прыднястроўскія ваенныя фармаваньні непадалёк ад сяла Кошыца. Прыднястроўцам удалося адбіць атаку і падбіць адзін БТР.

ГэтаГэтая чарговая параза малдаўскай паліцыі прывяла да ўзмацненьня радыкальна нацыяналістычных настрояў у малдаўскім грамадзтве. Пачалася мабілізацыя рэзервістаўрэзэрвістаў у малдаўскую армію, [[Малдова]] зьвярнулася па ваенную дапамогу да [[Румынія|Румыніі]] і захапіла маёмасьць савецкай арміі на сваёй тэрыторыі. У адказ на гэта [[Ігар Сьмірноў]] увеў у [[Прыднястроўе|Прыднястроўі]] надзвычайнае становішча і падпісаў загад аб народным апалчэньні зь мясцовых жыхароў і расейскіх дабравольцаў. Адбываюцца баі паміж паліцыяй і гвардзейцамі і бяндэрскімі апалчэнцамі. [[9 красавіка]] на дапамогу малдаўскім паліцэйскім і валанцёрам накіраваныя часьці рэгулярнай арміі [[Малдова|Малдовы]]. Да сярэдзіны траўня вайна прыняла пазыцыйны характэр. З абoдвух бакоў выкарыстоўвался цяжкая артылерыя і бронетэхніка.

[[2 ліпеня]] малдаўскі бок зноў абстраляў [[Дубасары]], зьявіліся забітыя і параненыя. У выніку ўдару была разбураная сістэма кіраваньня турбінамі на ГЭС, што прывяло да рэзкага ўздыму вады, які пагражаў экалягічнай катастрофай абодвум берагам. У адказ у ноч з [[2 ліпеня|2]] на [[3 ліпеня]] прыднястроўская артылерыя нанесла самы моцны ўдар за ўвесь час вайны сіламі васьмі дывізіёнаў і шасці мінаметных батарэй. ЕнЁн прывеў да шматлікіх ахвяраў з малдаўскага боку і дэмаралізацыі малдаўскай арміі, якая ўбачыла, што няма ніякіх прызнакаў аслабленьня сілаў прыднястроўцаў.

У пачатку ліпеня было дасягнута пагадненьне аб замірэньні,. [[21 чэрвеня]] паміж прэзыдэнтампрэзыдэнтамі [[Расея|Расеі]] [[Барыс Ельцын|Б. М. Ельцынам]] і [[Малдова|Малдовы]] [[Мірча Сьнегур|М. Сьнегурам]] падпісана пагадненьне «Аб асноўных прынцыпах урэгуляваньня ўзброенага канфлікту ў Прыднястроўскім рэгіене Рэспублікі Малдова», якое паклала канец актыўным баявым дзеяньням.