Вікіпэдыя

Целяханы: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
д →‎Адукацыя: пунктуацыя
д стыль
Радок 29:
}}
 
'''Целяханы''' — [[гарадзкі пасёлак|мястэчка]] ў [[Івацэвіцкі раён|Івацэвіцкім раёне]] [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай вобласьці]], на [[Агінскі канал|Агінскім канале]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Целяханскі пасялковы савет|Целяханскага пасялковага савету]]. Насельніцтва 46604 660 чал. ([[2008]]).
 
Знаходзяцца за 45 км на паўднёвы ўсход ад [[места]] [[Івацэвічы]], за 181 км ад [[Берасьце|Берасьця]], на аўтадарозе [[Івацэвічы]] — [[Пінск]].
 
== Этымалёгія назвы ==
Існуе некалькі вэрсіяў паходжаньня назвы Целяханы. На думку навукоўцаў мясьціна мае патранамічную назву, якая пайшла ад прозьвішча Целях (сэнсавае значэньне — «калода», «кругляк»<ref name="hdv">Аляксандр Зайка. Целяханы: старонкі 455-гадовай гісторыі // «Газета для вас» №724, 13 лістапада 2009. С. 13</ref> — цэлае, неапрацаванае бервяно).<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 372</ref><ref>Разалiя Александровіч. [http://www.homoliber.org/ru/xx/xx030101.html Татарскi след у назвах зямлi беларускай] // Зборнік «Беларусь у ХХ стагоддзі». Вып. 3,. – Мн.: [[2004]].</ref>
 
Паводле мясцовай легенды назва мястэчка пайшла ад спалучэньня словаў «Цела хана»: нібыта ў часе вялікай бітву татараў з русічамі загінуў татарскі хан, татары пахавалі яго зь вялікай пашанай і насыпалі высокі курган. Ад таго, што ў гэтым кургане пахавана цела хана, паселішча сталі называць Целяханы.<ref>Сяргей Лішка. [http://brama.brest.by/nomer15-16/artic12.shtml Назвы Івацэвіцкага раёна] // Часопіс [[Гістарычная брама|«Гістарычная брама»]] № 2—3 (15—16), [[2000]]</ref>
 
== Гісторыя ==
* [[1554]]: упершыню згадваеццазгадваюцца ў гістарычных крыніцах як паселішча, якое ляжыцьляжала на даўнім шляху зь [[Пінск]]у да [[Слонім]]а. Належалі княжацкаму роду Дольскіх (прозьвішча паходзіць ад паселішча [[Дольск]]).
* [[16 стагодзьдзе|ХVІ ст.]]: [[вёска]] ў [[Пінскі павет|Пінскім павеце]] [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага ваяводзтва]] [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]].
* [[17 стагодзьдзе|ХVІІ ст.]]: [[мястэчка]], уласнасьцьуладаньне князёў [[Дольскія|Дольскіх]], [[Вішнявецкія|Вішнявецкіх]].
* [[1744]]: перайшлі да [[Міхал Казімер Агінскі|Міхала Казімера Агінскага]].
* [[1775]]—[[1778]]: Міхал Агінскі заснаваў у Целяханах фаянсавую мануфактуру, якая вырабляла дэкаратыўныя вазы, скульптуру малых формаў, фрызы і карнізы для комінаў.
* [[1767]]—[[1783]]: з пабудовай [[Агінскі канал|Канала Агінскага]] пачаўся эканамічны рост мястэчка Тут працавала прыстань, быў добры рум, рамонтныя і суднабудаўнічыя майстэрні. Найбольш тут рабілі пласкадонныя баркі і паўбаркі рознай водазмяшчальнасьціводазьмяшчальнасьці.
* кан. [[18 стагодзьдзе|XVIII ст.]]: Міхал Агінскі пабудаваўзбудаваў шыкоўны палац па-над Агінскім каналам (не зьбярогся), вуніяцкую Траецкую царкву (у [[1839]] перароблена пад праваслаўную, не захавалася).
* [[1795]]: у выніку трэцяга падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў]] апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]].
* пач. [[19 стагодзьдзе|ХІХ ст.]]: перайшлі ўваў ўласнасьцьвалоданьне [[Пуслоўскія|Пуслоўскіх]].
* [[1817]]: Пуслоўскія збудавалі ў Целяханах каталіцкі касьцёл (зьбярогся часткова), у мястэчку меліся дзьве сынагогі, прыстань, мытня.
* [[1830]], [[1880]] і [[1886]]: мястэчка цярпелапацярпела ад пажараў.
* [[1837]]: у Целяханах пачала працаваць лякарня.
* [[1885]]: налічвалі 65 будынкаў, у мястэчку былізнаходзіліся праваслаўная царква, каталіцкая капліца, сынагога, валасная ўправа, народная вучэльня, паштова-тэлеграфная станцыя, паліцэйская ўправа на дзьве воласьці — Целяханскую і Сьвятавольскую.
* [[1895]]: на былой вуліцы Касьцёльнай, на зямлі абшарніка Ф. Пуслоўскага, была заснаваная [[гута]], дзе прымянялісязастасоўваліся найноўшыя дасягненьні навукі і тэхнікі. Найбольшую славу Целяханская гута прыдбала сабе за вырабы з крышталю і каляровага шкла, іх высокі мастацкі ўзровень і якасьць.
* [[1897]] : у Целяханах было 450 будынкаў, валасная ўправа, пошта, лякарня на 10 ложкаў, праваслаўная царква, капліца, тры юдаісцкія малітоўныя дамы, народная вучэльня, хлебазапасны амбар, паравы млын, шмат крамаў (зь іх 20 малочных). Пры Агінскім канале было 23 дамы; у маёнтку — 14 будынкаў, бровар; на шкляным заводзе — чатыры баракі; на станцыі — восем двароў. Побач зь мястэчкам разьмяшчаласязнаходзілася сяло, насельнікі якога займаліся выключна сельскай гаспадаркай, — 90 хат, хлебазапасны магазын.
* [[1909]]: цэнтар воласьці Пінскага павету [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], маёнтак — 8 будынкаў; мястэчка — 230 двароў; сяло — 210 хат; гута — 70 будынкаў.
* [[1915]] : занятыя нямецкімі войскамі. Лінія фронту ўсталявалася ўздоўж Агінскага канала, усе гідратэхнічныя збудаваньні якога былі разбураныя. Фронт стаяў тут да лютага [[1919]]. У гэты прамежак часу немцы пабудавалізбудавалі вузкакалейку з Івацэвічаў да Целяханаў і па ёй вывозілі лес.
* [[1921]]: у складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], цэнтар Целяханскай гміны Косаўскага павету [[Палескае ваяводзтва|Палескага ваяводзтва]], 79 будынкаў.
* [[1935]]: у Целяханах знаходзілася прадстаўніцтва ўраду водных камунікацыяў (пасьля вайны быў адноўлены і дзейнічаў Агінскі канал), пошта, тэлеграф, шпіталь, аптэка, гатэль, страўня, крама, землі ключа Целяханскага належалі графам Пуслоўскім і займалі 23 тыс. гектараў.
Радок 62:
* [[1951]]: у Целяханах працавалі райпрамкамбінат, леспрамгас, чыгунка, лясгас, хімлясгас, прамысловы арцель з крухмала-патачным і вапнавым заводамі.
* [[1954]]: у Берасьцейскай вобласьці, у мястэчку працавалі сярэдняя школа, друкарня, пошта, лазьня, МТС, райспажыўсаюз, іншыя раённыя ўстановы, налічвалася 126 жылых будынкаў.
* [[25 сьнежня]] [[1956]]: атрымалі афіцыйны статус [[гарадзкі пасёлак|гарадзкога пасёлку]].
* [[8 жніўня]] [[1959]]: у Лагішынскім, з [[25 сьнежня]] [[1962]] — у Пінскім, з [[6 студзеня]] [[1965]] — у Івацэвіцкім раёнах.
* [[6 лістапада]] [[2004]]: у мястэчку адбылося асьвячэньне помніка [[Баляслаў Пачопка|Баляславу Пачопку]].<ref>[http://dossier.bymedia.net/index.php?Mode=Publication&PersonID=1438&Publ=36850 Асьвячэньне помніка айцу Баляславу Пачопку прайшло ў мястэчку Целяханы] на [http://Pbnf.org pbnfPbnf.org]</ref>
 
== Насельніцтва ==
Радок 70:
* [[1886]] — 558 чал.<ref>Telechany // Grzegorz Rakowski. Czar Polesia. — Rewasz, Pruszków 2001</ref>
* 2-я палова [[19 стагодзьдзе|XІX ст.]] — 607 чал.<ref>Telechany // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|12}} S. 282</ref>
* [[1897]] — 10391 039 чал. у ''мяст. Целяханы''; 114 чал. пры Агінскім канале; 58 чал. у ''маёнтку Целяханы''; 152 чал. пры ''Целяханскай гуце''; 28 чал. пры ''станцыі Целяханы''; 591 чал. у ''сяле Целяханы''.
* пач. [[20 стагодзьдзе|XX ст.]] — 1 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/100124/Телеханы Телеханы] // {{Літаратура/ЭСБЕ}}</ref>
* [[1909]] — 11201 120 чал. у ''мяст. Целяханы''; 147 чал. у ''маёнтку Целяханы''; 460 чал. пры ''Целяханскай гуце''; 28 чал. пры ''станцыі Целяханы''; 1328 чал. у ''сяле Целяханы''.
* [[1921]] — 895 чал., зь іх 361 беларус.
* [[1935]] — 11001 100 чал.
* [[1951]] — 11741 174 чал.
* [[1959]] — 40524 052 чал.
* [[1997]] — 48004 800 чал.
* [[2002]] — 47004 700 чал.
* [[2008]] — 46604 660 чал.
 
=== Адукацыя ===
Радок 88:
 
=== Культура ===
Да паслугаў местачкоўцаў дзьве бібліятэкі, Домдом культуры з народным тэатрам.
 
== Эканоміка ==
Радок 97:
* Целяханскі лясгас.
 
== Турыстычная інфармацыя ==
== Інфармацыя для турыстаў ==
* [[Агінскі канал]] — помнік гідратэхнічнага будаўніцтва.
 
Радок 114:
* Телеханы // {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}}
* Telechany // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|12}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/282 282]
* [http://www.radzima.org/pub/miesta.php?lang=pl&miesta_id1=brivciel Telechany] // Grzegorz Rakowski. Czar Polesia. — Pruszków: Rewasz, Pruszków 2001
 
== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://radzima.org/pub/miesta.php?lang=by&miesta_id1=brivciel мяст. Целяханы] на [[Radzima.org]]
* [http://ivacevichi.brest-region.by/content/art-635.html Телеханский поссовет ] на [http://ivacevichi.brest-region.by/ Ивацевичский районный исполнительный комитет]{{ref-ru}}
 
{{Целяханскі пасялковы савет}}
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Целяханы»