Партэнон: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Jauhienij (гутаркі | унёсак)
Перанакіроўвае на Парфэнон
д артаграфія
Радок 1:
{{Славутасьць
#перанакіраваньне [[Парфэнон]]
|Тып = Храм
|Назва = Парфэнон
|Арыгінальная назва = Παρθενών
|Выява = Parthenon-2008.jpg
|Подпіс выявы = Парфэнон
|Шырыня выявы = 300 пкс
|Статус = [[храм]]
|Краіна = Грэцыя
|Назва месцазнаходжаньня = [[Афіны]]
|Месцазнаходжаньне =
|Канфэсія =
|Эпархія =
|Ордэнская прыналежнасьць =
|Тып кляштара =
|Тып будынка =
|Архітэктурны стыль = Клясычны стыль
|Аўтар праекту =
|Будаўнік = [[Фідый]], [[Іктын]], [[Калікрат]]
|Заснавальнік =
|Першае згадваньне =
|Заснаваньне =
|Асноўныя даты =
|Скасаваны =
|Пачатак будаўніцтва = 447 г. да н. э.
|Канчатак будаўніцтва = 432 г. да н. э.
|Будынкі =
|Прыбудоўкі =
|Вядомыя насельнікі =
|Рэліквіі = статуя [[Афіна Парфэнас|Афіны Парфэнас]]
|Плябан =
|Стан =
| Шырата паўшар'е = паўночнае
| Шырата градусаў = 37
| Шырата хвілінаў = 58
| Шырата сэкундаў = 17
| Даўгата паўшар'е = усходняе
| Даўгата градусаў = 23
| Даўгата хвілінаў = 43
| Даўгата сэкундаў = 36
| Назва мапы =
| Пазыцыя подпісу на мапе =
| Водступ подпісу на мапе =
|Сайт =
|Commons = Category:Parthenon
}}'''Парфэнон''' ({{Мова-grc|грэцк. Παρθενών}}) — адзін з найстаражытнейшых помнікаў [[Элада|Элады]], які дажыў да нашых дзён, прысьвечаны багіні [[Афіна|Афіне]], якую насельніцтва [[Афіны|Афінаў]] лічыла сваёй заступніцай. Парфэнон — галоўны [[храм]] [[Акропаль|Акропалю]], лічыцца вяршыняй разьвіцьця [[дарычны ордэр|дарычнага ордэру]], а шматлікія [[скульптура|скульптуры]] — адным з найвялікшых дасягненьняў [[Грэцыя|грэцкага]] [[мастацтва]]. Парфэнон зьяўляецца сымбалем антычнай [[культура|культуры]] й прыгажосьці агулам.
 
== Гісторыя ==
[[Файл:Parthenon-top-view.svg|міні|зьлева|150пкс|Плян Парфэнона]]
Будаўніцтва Парфэнону было распачатае ў Афінах — галоўным горадзе [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] ў 447 г. да н. э., скончанае ў 438 г. да н. э., але зьнешнія работы працягваліся да 431 г. да н. э. На месцы збудаваньня калісьці стаяў іншы [[храм]], зруйнаваны падчас вайны з пэрсамі ў 480 г. да н. э.
 
[[Пэрыкл]], які прыйшоў да ўлады ў [[Афіны|Афінах]], вырашыў упрыгожыць горад грандыёзнымі пабудовамі, дзеля чаго запрасіў выславёнага [[архітэктар]]а [[Фідый|Фідыя]], які пераважна займаўся [[скульптура|скульптурамі]]. Працаваць над храмам яму дапамагалі [[архітэктар]]ы Іктын і Калікрат.
 
Некаторы час у Парфэноне разьмяшчаліся дзяржаўны скарб і архіў, потым ў VI ст. н. э. ён быў ператвораны ў [[хрысьціянства|хрысьціянскую]] [[царква|царкву]], прысьвечаную [[Багародзіца|Дзеве Марыі]], а ў раньніх 1460-х гадах — у [[мячэт]], калі да [[храм]]а быў дададзены [[мінарэт]].
Парфэнон падвяргаўся нападам шматлікіх заваёўнікаў, прыкладам, [[туркі|туркаў]] і [[Вэнецыя|вэнецыянцаў]].
 
У [[1687]] годзе [[Акропаль]] апынуўся пад аблогай [[Італія|італьянскага]] [[генэрал]]а [[Франчэска Маразыні]] і быў абстраляны па яго загадзе. Падчас абстрэлу была разбураная значная частка ўнутраных элемэнтаў храму і зьнесены дах.
 
У пачатку [[XIX стагоддзе|XIX ст.]] [[Томас Элджын]] атрымаў дазвол з боку [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]] на вываз [[скульптура|скульптураў]], таму значная частка з тых, што засталіся некранутымі, была зьвезена ў [[Брытанскі Музэй]] у [[Лёндан]]е, частка апынулася ў [[Парыж|парыскім]] [[Люўр]]ы й [[Капэнгагэн]]е. Зараз вядуцца бязвыніковыя перамовы пра вяртаньне гэтых каштоўнасьцяў у [[Грэцыя|Грэцыю]].
 
З [[1975|1975 г.]] улады Грэцыі распачалі праграму па рэканструкцыі Парфэнона. Пазьней гэты праект падтрымаў [[Эўрапейскі Зьвяз]].
 
== Архітэктура ==
[[Файл:NAMA Athéna Varvakeion.jpg|міні|150пкс|зьлева|Копія Афіны Парфэнас]]
[[Файл:Parthenon-scaffolding.jpg|міні|200пкс|Рэстаўрацыя Парфэнона]]
Парфэнон пабудаваны з [[мармур]]у і ўяўляе сабой [[дарыйскі ордэр|дарыйскі]] [[пэрыптэр]].
[[Файл:South metope 27 Parthenon BM.jpg|міні|150пкс|Прыклад мэтопы з паўднёвага боку Парфэнона]]
[[Фрыз]] [[фасад]]а храма раней быў упрыгожаны [[мэтопа|мэтопамі]]
з выявамі бітваў [[кэнтаўр]]аў, [[амазонка|амазонкаў]] і [[гігант]]аў, а [[франтон]]ы — вялічэзнымі скульптурнымі групамі, пераважна ў выглядзе [[Алімп|алімпійскіх]] багоў і багіняў, якія амаль не захаваліся да нашых дзён. Таксама калісьці храм меў [[фрыз]] з выявай урачыстага шэсьця ў гонар [[Вялікія Панафінэі|Вялікіх Панафінэяў]], сьвята-ушанаваньня багіні Афіны, якая зьмяшчала высечаныя фігуры 365 людзей і 226 [[жывёлы|жывёлаў]]. Кожная фігура была ўнікальнай.
 
Парфэнон пабудаваны з выкарыстаньнем [[дарычны ордэр|дарычнага ордэру]]. 46 велічных [[калёна|калёнаў]], якія атачаюць храм разьмешчаныя на неаднолькавай адлегласьці. Гэты прыём быў выкарыстаны, каб узмацніць адчуваньне [[дынаміка|дынамікі]] [[калёна|калянады]]. У храме месьціўся асобы [[пакой]], у якім дзяўчыны ткалі сьвятую [[адзежа|адзежу]] — [[пэплас]] — у якасьці падарунка [[Афіна|Афіне]]. Сьпярша Парфэнонам называлі толькі гэты пакой, але зь цягам часу назва перайшла да ўсяго [[храм]]а.
 
=== Афіна Парфэнас ===
 
У храме знаходзілася 12-мэтровая [[статуя]] [[Афіна Парфэнас|Афіны Парфэнас]], аўтарам якой быў [[Фідый]]. Статую пакрывалі найтанчэйшыя [[золата|залатыя]] плястынкі. Мяркуюць, што яна была зьнішчаная падчас чарговага [[пажар]]у ў Парфэноне ў V-м ст. н. э., таму статуя вядомая толькі дзякуючы апісаньням ([[Паўсаній|Паўсанія]] й [[Пліній Старэйшы|Плінія Старэйшага]]), выявам на [[ваза]]х, [[манэта]]х і [[упрыгожваньні|ўпрыгожваньнях]], а таксама дзякуючы копіям і зьвесткам пра яе ў [[Канстантынопаль|Канстантынопалі]] ў X ст. н. э.
 
== Сучасныя копіі ==
* Паўнамаштабная копія Парфэнона ў Нэшвіле.
* Копія Парфэнона ў парке Tobu World Square ў маштабе 1:25.
 
== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://archi.1001chudo.ru/greece_422.html Артыкул пра Парфэнон на сайце "1001 цуд сьвету"]<br>
* [http://www.unitethemarbles.org/petition/?page_id=23 Артыкул пра зьвезеныя скульптуры {{ref-en}}]<br>
* [http://www.dkv.columbia.edu/vmc/acropolis/index.html#1_3 Віртуальнае падарожжа па Парфэнону {{ref-en}}]
 
[[Катэгорыя:Архітэктура]]
[[Катэгорыя:Храмы Грэцыі]]
 
[[ar:بارثينون]]
[[an:Partenón]]
[[zh-min-nan:Parthenon]]
[[be:Парфенон]]
[[bs:Partenon]]
[[bg:Партенон]]
[[ca:Partenó]]
[[cs:Parthenón]]
[[cy:Parthenon]]
[[da:Parthenon]]
[[de:Parthenon]]
[[el:Παρθενώνας]]
[[es:Partenón]]
[[eo:Partenono]]
[[eu:Partenoia]]
[[fa:پارتنون]]
[[fr:Parthénon]]
[[gl:Partenón]]
[[ko:파르테논 신전]]
[[hr:Partenon]]
[[id:Parthenon]]
[[is:Meyjarhofið í Aþenu]]
[[it:Partenone]]
[[he:פרתנון]]
[[jv:Parthenon]]
[[ka:პართენონი]]
[[sw:Parthenon]]
[[la:Parthenon]]
[[lv:Partenons]]
[[lt:Partenonas]]
[[lij:Partenon]]
[[hu:Parthenón]]
[[ml:പാർഥിനോൺ ക്ഷേത്രം]]
[[mwl:Partenon]]
[[nl:Parthenon]]
[[ja:パルテノン神殿]]
[[no:Parthenon]]
[[nn:Parthenon]]
[[pnb:پارتھینن]]
[[pl:Partenon]]
[[pt:Partenon]]
[[ro:Partenon]]
[[ru:Парфенон]]
[[scn:Partinuni]]
[[simple:Parthenon]]
[[sk:Partenón]]
[[sl:Partenon]]
[[sr:Партенон]]
[[sh:Partenon]]
[[fi:Parthenon]]
[[sv:Parthenon]]
[[ta:பார்த்தினன்]]
[[th:วิหารพาร์เธนอน]]
[[tr:Partenon]]
[[uk:Парфенон]]
[[ur:پارتھینون]]
[[vi:Đền Parthenon]]
[[war:Parthenon]]
[[zh-yue:巴特農神殿]]
[[bat-smg:Partenuons]]
[[zh:帕德嫩神廟]]