|
'''Гаршчо́к''' — [[гліна|гліняная]] пасудзіна для гатаваннягатаваньня гарачай стравы, захоўваннязахоўваньня вадкіх і сыпкіх рэчываў і іншых.
Вядомы з эпохі [[неалітнэаліт]]у. Напачатку гаршчкі ляпілі, у тым ліку з глінянай стужкі, з [[10 стагодзьдзе|10 стагодзьдзя]] іх сталі вырабляць на [[ганчарны круг|ганчарным крузе]]. Рэгіянальныя асаблівасціасаблівасьці гаршчкоў у іх выкарыстаннівыкарыстаньні, формах, памерах у [[Беларусь|Беларусі]] замацаваліся ў мясцовых назвах: ''абеднік'', ''адынец'', ''варэйка'', ''гарлач'', ''гладыш'', ''збан'', ''злівачзьлівач'', ''склепнік'', ''слоік'', ''спарыш'' і іншых. Форма гаршчка добра прыстасавана для хуткага і раўнамернага награваннянаграваньня ў напаленай [[печ]]ы: круглы з пукатымі бакамі, звужаным плоскім дном і вусцемвусьцем, абкружаным венцам. Выраблялі з фармовачнай масы павышанай вогнетрываласцівогнетрываласьці з дамешкам [[жарства|жарствы]], [[пясок|пяску]], а пасля абпальвання гартавалі ў абвары. [[Дэкор]] стрыманы альбо зусім адсутнічаў. Аздаблялі звычайна глянцаваным і прачэрчаным па сырой паверхні геаметрычнымгеамэтрычным арнаментамарнамэнтам. 2 ці 3 замацаваныя ручкай гаршчкі, у якіх бралі ежу на поле, называлі адпаведна ''спарышамі'' і ''траячкамі''.
Гаршчок — найбольш семіятызавана рэч хатняга начынняначыньня. [[Антрапамарфізацыя]] гаршчка праяўляецца як на ўзроўні найменняўнайменьняў (носік, ручка), так і ў [[фальклорфальклёр]]ных тэкстах, перадусім у загадках: «Малады Ягор сеў на конь, паехаў у агонь»; «Радзіўся — не хрысціўсяхрысьціўся, памёр — не правадзіўся», У шматлікіх рытуальных практыках сімвалічнасымбалічна прадстаўляў сабой [[чалавек]]а — яго [[галава|галаву]] і ўлоннеўлоньне — і ў такіх кантэкстах уваходзіў у абрады жыццёвагажыцьцёвага цыклуцыклю: [[радзіны]], [[вяселлевясельле]], [[памінкі]]. У [[пахаваннепахаваньне|пахавальнай]] абраднасціабраднасьці гаршчок выступае як ёмішча [[душа|душы]] памерлага, як посуд для вады, што служыць пасярэднікам паміж светамісьветамі. У [[Пінскі раён|Пінскім раёне]] за [[труна|труной]] неслінесьлі ў гаршчку пасвечануюпасьвечаную ваду, вадой крапілі [[магіла|магілу]], рэшткі там жа вылівалі, а гаршчок, перавярнуўшы дагары дном, ставілі ў голаў магілы. Сувязь гаршчка з душамі продкаў, ззь печчу і прасторай каля яе, а таксама непасрэднае сутыкненнесутыкненьне з [[агонь|агнём]] тлумачаць суаднясеннесуаднясеньне яго з [[дамавік]]ом. Па ўсёй Беларусі вядома павер'епавер’е аб перасяленніперасяленьні дамавіка ў новую хату менавіта ў гаршчку з жарам. На [[усходнія славяне|ўсходнеславянскай]] тэрыторыі дзіравы гаршчок уваходзіць у шэраг рэчаў, што выконвалі ў народнай свядомасцісьвядомасьці ролю [[абярэг]]а. У рытуальных дзеянняхдзеяньнях абыгрываецца пустата посуду, яго патэнцыяльная магчымасцьмагчымасьць «змяшчацьзьмяшчаць» у сабе тыя ці іншыя якасціякасьці: у гаршчку лічылася магчымым пабачыць [[чараўніца|чараўніцу]], у ім пасляпасьля пэўных аперацыйапэрацыяў можа быць сканцэнтравана персаніфікаванаяпэрсаніфікаваная [[хвароба]], менавіта ў гаршчку знаходзілі прыстанак [[атмасферныяатмасфэрныя з'явызьявы]].
== Літаратура ==
{{Крыніца НашаЕжа|ТаццянаТацьцяна Валодзіна}}
[[Катэгорыя:Посуд]]
|
