Гродзкі суд: розьніца паміж вэрсіямі

'''Замкавы суд''', '''гродзкі суд'''  — [[павет|павятовы]] суд для шляхты, месьцічаў і сялянаў у [[ВКЛ|Вялікім Княстве Літоўскім]]. Першапачаткова знаходзіўся ў [[горад|замку (горадзе, гродзе)]], адкуль і пайшла назва. Рэглямэнт працы суду быў улучаны ў розныя разьдзелы [[Статут ВКЛ 1588 году|СтатутаСтатуту Вялікага Княства Літоўскага]] [[1588]] [[рок (год)|року]].

Дзейнічаў у двух складах  — вышэйшым і ніжэйшым. У вышэйшы гродзкі суд уваходзіў ваявода або староста, або дзяржаўца і прадстаўнікі мясцовых фэадалаў, наяўнасьць якіх згодна са [[Статут ВКЛ 1529 году|Статутам 1529 року]] была абавязковай. Вышэйшы гродскігродзкі суд выконваў функцыі суду другой (г.зн. апэляцыйнай) інстанцыі ў адносінах да ніжэйшага складу гэтага суду. Ніжэйшы гродзкі суд склікаўся ў выпадку адсутнасьці вышэйшых службовых асобаў і зьдзяйсняўся калегіяй, у якую ўваходзілі [[падваявода]] або [[падстароста]], а таксама [[замкавы судзьдзя]] і [[пісар]], якія прызначаліся ваяводам або старостам зь ліку асобаў са шляхты мясцовага паходжаньня, знаёмых з правам. Улучэньне ў склад ніжэйшага гродзкага суду прафэсійнага юрыста-судзьдзі сьведчыць пра значнае разьвіцьцё судовай сыстэмы і пачатковым этапе аддзяленьня суду ад адміністрацыі. Упершыню пра прафэсійных судзьдзяў было запісана ў грамаце [[Ягайла|Ягайлы]] ад [[20 лютага]] [[1387]] року.

Галоўным судзьдзёйсудзьдзём звычайна быў [[ваявода]], [[староста]] або [[дзяржаўца]]. Калі галоўны судзьдзя адсутнічаў, яго замяняў [[падстароста]]. Судзьдзі абавязаныя былі ведаць [[старабеларуская мова|старабеларускую мову]].<ref>{{Літаратура/Памяць/Менск|1к}} С. 557.</ref>

Першапачаткова ў замкавым судзе разглядаліся амаль усе мясцовыя справы, але пазьней, са зьяўленнемзьяўленьнем іншых судоў ([[земскі суд|земскага]] і інш.), у кампэтэнцыі гродзкага засталіся толькі «гарачыя справы»  — аб нападах на дамы шляхты, забойствах, цяжкіх і менш цяжкіх цялесных пашкоджаньнях, падпалах, разбоях, згвалтаваньнях, атручваньнях, а таксама грамадзянскія справы аб вяртаньні зьбеглых [[прыгонныя сяляне|прыгонных сялянаў]] і [[чэлядзь нявольная|чэлядзі нявольнай]]. Асноўнай задачай гродзкага суду было ажыцьцяўленне правасудзьдзя адносна асобаў, злоўленых «зь ліцом» (г.зн. на месцы ўчынку), а таксама затрыманых на працягу 24 гадзінаў пасьля зьдзяйсьненьня злачынства. Гродзкі суд таксама сьведчыў грамадзянска-прававыяпраўныя дагаворыдамовы, забясьпечваў судовыя доказы і  г. д.

Зь цягам часу ўсе судовыя справы пачалі рэгістравацца ў адмысловых судовых кнігах, якія закон абавязваў дбайна захоўваць. Пры кожным гродзкім судзе паводле Статуту 1588 року патрабавалася наяўнасьць належнага, добра ўмацаванага судовага двару, а таксама вязьніцы і [[кат]]а.<ref>{{Літаратура/Гісторыя дзяржавы і права Беларусі|к}} С. 108—109.</ref>

* Доўнар Т. І. {{Літаратура/Гісторыя дзяржавы і права Беларусі. — Мн.: Амалфея, 2007. — 400 с. ISBN 978-985-441-621-2. С. 108—109.}}