Сьпіс элемэнтаў фартыфікацыі: розьніца паміж вэрсіямі

;[[Аблам]] ці забарол:[[бруствэр]] у 3-7 вянкі на абарончых сьценах, які дазваляў трымаць пад абстрэлам падэшву ўмацаваньня. Характэрны для драўлянай архітэктуры, у мураваным дойлідстве гэтую функцыю выконвалі [[машыкулі]].

;[[Амбразура]] ([[Француская мова|франц.]] embrasure): прастакутная арачная або круглая адтуліна ў сьценах ці земляных валах раструбам вонкі для вядзеньня вагня з гарматаў ці ручной зброі.

;[[Арсэнал (будынак)|Арсэнал]] ([[Француская мова|франц.]] ''arsenal''; [[Італьянская мова|італ.]] ''arsenale'') або цэйхгаўз: будынак для захаваньня зброі, боепрыпасаў і іншага вайсковага рыштунку.

;Артылерыйская вежа : вежа з байніцамі для вагняпальнай зброі. Буйныя артылерыйскія вежы часта называліся [[рандэль|рандэлямі]].

;[[Бастэя]] :абарончае збудаваньне ў форме землянога насыпу альбо каменнай двухпавярховай вежы формы паўкруга ці падковы, высунутай за пэрымэтр умацаваньняў. Элемэнт позьнесярэднявечнай абарончай фартыфікацыі: пераходная форма ад [[Вежа|вежы]] да [[бастыён]]а.

;[[Бастыённы замак]] :абарончае збудаваньне Новага часу, ўмацаванае з дапамогай бастыённых сістэм рознага тыпу. Ад ранейшых замкаў бастыённыя замкі перанялі іх сацыяльную, вайсковую і адміністратыўна-палітычную ролю, аднак значна адрозьніваліся ад іх прынцыпам арганізацыі абароны.

;Башта ([[Польская мова|пол.]] ''baszta''; [[Нямецкая мова|ням.]] ''Mauerturm''):від вежы, якая мела функцыі флянкаваньня, выступала за пэрымэтр сьценаў і магла быць адкрытай унутр умацаваньня.

;Баявая галерэя ([[Ангельская мова|анг.]] ''banquette''; [[Нямецкая мова|ням.]] ''Wehrgang'') : асноўны элемэнт абарончага ўмацаваньня, які ўяўляў сабой бясьпечны для абаронцаў ход са спэцыяльнымі прыстасаваньнямі для вядзеньня вагня ([[байніца|байніцы]], [[зубцы]], [[машыкулі]] і інш.) ў боку праціўніка. У бастыённых фартэцыях баявая галерэя прыкрывалася [[бруствэр]]ам.

;[[Бэргфрыд]] ([[Нямецкая мова|ням]]. ''Bergfried''): дамінуючая абарончая вежа замка, якая можа як і данжон служыць апошнім прытулкам абаронцам у выніку захопу астатняга замку, аднак ня мае ў адрозьненьні ад данжона жылых функцый, якія ў выпадку ўзьвядзеньня бэргфрыда пераносяцца на палац.

;[[Бланкі]] ці бланкаваньне: '''1)''' сьценка баявой галерэі з байніцамі для стральбы, '''2)''' зубчастае завяршэньне каменнай сьцяны альбо вежы, з-за якой вёўся вагонь.

;Больвэрк ([[Нямецкая мова|ням.]] ''Bollwerk'') : '''1)''' таксама '''бычок''' - абарончы элемэнт у выглядзе невялікай выступаючай вежы, форма прыстасаваньня да ўжываньня вагняпальнай зброі ў выглядзе паўкруглага выступа на ўзроўні сьцяны для фланкаваньня прылеглых сьценаў; '''2)''' тое самае, што і [[кавальер]].

;[[Брама]] ([[Нямецкая мова|ням]]. ''Tor''): абарончае збудаваньне, найчасьцей ярусная кампазыцыя ў выглядзе [[вежа|вежы]] з каменю ці цэглы. Служыла галоўным уваходам у абарончы комплекс ([[замак]], [[фартэцыя]], [[крэпасьць]] і інш.)

;Брона : глядзі [[герса]].

;Бычок : глядзі [[больвэрк]].

==В==

;[[Вежа]] : асобнае збудаваньне ці частка будынка, вышыня якога значна перавышае шырыню.

;[[Вежа валынскага тыпу]] або стоўп: тып манумэнтальных абарончых вежаў, якія ўзводзіліся на Валыні, а таксама на землях сучасных [[Беларусь|Беларусі]] і [[Польшча|Польшчы]] ў другой палове XIII - XIV стагодзьдзі.

;Вывад : '''1)''' тое ж, што і [[бастыён]]; '''2)''' патаемны ход, які выводзіў з [[замак|замку]].

==Г==

;[[Гародня (фартыфікацыя)|Гародня]] : [[зруб]] злучаны з падобныямі яму зрубамі ў адзіную лінію, утвараючы прасла абарончай сьцяны. Наверсе ''гародні'' мелі агульную [[Баявая галерэя|баявую галерэю]] накрытую страхой.

;[[Герса]] ці брона: мэталічныя альбо каваныя жалезам дубовыя пад'ёмныя краты ўязной [[Брама|брамы]], якія дадаткова абаранялі ўваход.

==Д==

;[[Данжон]] ([[Француская мова|фран]]. donjon): магутная ўмацаваная [[вежа]], сумяшчае абарончыя і жылыя функцыі. Можа зьяўляцца як непасрэдна [[замак|замкам]] так і яго часткаю.

;Казэмат ([[Нямецкая мова|ням]]. ''Kasematte''): надземнае, падземнае ці ўнутрывальнае перакрытае [[скляпеньнямі|скляпеньнямі]] памяшканьне, якое служыла для абароны гарнізона. Часта казэматы разьмяшчаліся за [[эскарп]]ам ці [[контрэскарп]]ам, мелі вагнявыя пазыцыі для гармат, служылі для стабілізацыі [[вал]]а.

;[[Канвэнтхаўс]] ([[Нямецкая мова|ням]]. ''Konventhaus''): замак-[[кастэль]] рэгулярнай формы з комплексам жылых, сакральных і гаспадарчых пабудоў, згрупаваных вакол невялікага ўнутранага двара і маючых абарончыя прыстасаваньні на зьнешнім пэрымэтры.

;[[Кардэгарда]] ([[Француская мова|франц]]. ''corps de garde''): збудаваньне ў фартэцыях і замках XVI - XVIII стагодзьдзяў для разьмяшчэньня [[каравул]]а. Звычайна будавалася ў комплексе з [[брама]]ю.

;Каток (або слон) :масыўнае бервяно, якое замацоўвалася на спэцыяльных прыстасаваньнях на гарадскіх або замкавых сьценах і ў час варожага штурму скідвалася на праціўніка.

;Тэналь ([[Ангельская мова|анг.]] ''tenail'') :дадатковае ўмацаваньне ў рове [[фартэцыя|фартэцыі]], ніжэй за [[Курціна|курціну]], што дазваляла весьці вагонь з апошняй, але абараняла яе ад прамога абстрэлу.

==У==

;Узвод :пад'ёмны мост на ланцугах.

==Ф==

== Літаратура ==

*''Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік.'' Мінск, 1993. ISBN 5-85700-078-5

*Ткачоў, М. А. ''Замкі і людзі.'' Мн., 1991.

*''Festungen.'' Glossarium artis: [deutsch-französisch-englisch]. Wörterbuch zu Kunst. Band 7. München, 1997. ISBN 3-598-10806-0