Целяханы: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма апісаньня зьменаў |
дапаўненьне |
||
Радок 4:
| Краіны = Беларусі
| Герб =
| Першыя згадкі = [[1554]]
| Выява =
| Апісаньне выявы =
Радок 25 ⟶ 26:
| Commons =
| Сайт =
|Колер = {{Колер|Беларусь}}
}}
'''Целяханы'''
Знаходзіцца за 45
== Этымалёгія назвы ==
Існуе некалькі вэрсіяў паходжаньня назвы «Целяханы». На думку навукоўцаў мясьціна мае патранамічную назву, якая пайшла ад прозьвішча Целех (сэнсавае значэньне — «калода», «кругляк»<ref name="hdv">Аляксандр Зайка. Целяханы: старонкі 455-гадовай гісторыі // «Газета для вас» №724, 13 лістапада 2009. С. 13</ref> — цэлае, неапрацаванае бервяно).<ref>{{Літаратура/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 372</ref><ref>Разалiя Александровіч. [http://www.homoliber.org/ru/xx/xx030101.html Татарскi след у назвах зямлi беларускай] // Зборнік «Беларусь у ХХ стагоддзі» Вып. 3, [[2004]]</ref>
Паводле мясцовай легенды назва мястэчка пайшла ад спалучэньня словаў «Цела хана»: нібыта ў часе вялікай бітву татараў з русічамі загінуў татарскі хан, татары пахавалі яго зь вялікай пашанай і насыпалі высокі курган. Ад таго, што ў гэтым кургане пахавана цела хана, паселішча сталі называць Целяханы.<ref>Сяргей Лішка. [http://brama.brest.by/nomer15-16/artic12.shtml Назвы Івацэвіцкага раёна] // Часопіс [[Гістарычная брама|«Гістарычная брама»]] № 2—3 (15—16), [[2000]]</ref>
== Гісторыя ==
* [[1554]]: упершыню згадваецца ў гістарычных крыніцах як паселішча, якое ляжыць на даўнім шляху зь [[Пінск]]у да [[Слонім]]а. Належалі княжацкаму роду Дольскіх (прозьвішча паходзіць ад паселішча [[Дольск]]).
* [[16 стагодзьдзе|ХVІ ст.]]:
* [[17 стагодзьдзе|ХVІІ ст.]]: [[мястэчка]], уласнасьць князёў [[Дольскія|Дольскіх]], [[Вішнявецкія|Вішнявецкіх]].
* [[1744]]: перашйлі да [[Міхал Казімер Агінскі|Міхала Казімера Агінскага]].
* [[1775]]—[[1778]]:
* [[1767]]—[[1783]]: з пабудовай [[Агінскі канал|Канала Агінскага]] пачаўся эканамічны рост мястэчка Тут працавала прыстань, быў добры рум, рамонтныя і суднабудаўнічыя майстэрні. Найбольш тут рабілі пласкадонныя баркі і паўбаркі рознай водазмяшчальнасьці.
* [[1793]]: у выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў]] апынуліся ў [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]].▼
* кан. [[18 стагодзьдзе|XVIII ст.]]: Міхал Агінскі пабудаваў шыкоўны палац па-над Агінскім каналам (не зьбярогся), вуніяцкую Траецкую царкву (у [[1839]] перароблена пад праваслаўную, не захавалася).
* [[19 стагодзьдзе|ХІХ ст.]]: перайшлі ўва ўласнасьць [[Пуслоўскія|Пуслоўскіх]]. ▼
▲* [[
* [[1921]]: у складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]].▼
* [[1817]]: Пуслоўскія збудавалі ў Целяханах каталіцкі касьцёл (зьбярогся часткова), у мястэчку меліся дзьве сынагогі, прыстань, мытня.
* [[1830]], [[1880]] і [[1886]]: мястэчка цярпела ад пажараў.
* [[1837]]: у Целяханах пачала працаваць лякарня.
* [[1885]]: налічвалі 65 будынкаў, у мястэчку былі праваслаўная царква, каталіцкая капліца, сынагога, валасная ўправа, народная вучэльня, паштова-тэлеграфная станцыя, паліцэйская ўправа на дзьве воласьці — Целяханскую і Сьвятавольскую.
* [[1895]]: на былой вуліцы Касьцёльнай, на зямлі абшарніка Ф. Пуслоўскага, была заснаваная [[гута]], дзе прымяняліся найноўшыя дасягненьні навукі і тэхнікі. Найбольшую славу Целяханская гута прыдбала сабе за вырабы з крышталю і каляровага шкла, іх высокі мастацкі ўзровень і якасьць.
* [[1897]] : у Целяханах 450 будынкаў, валасная ўправа, пошта, лякарня на 10 ложкаў, праваслаўная царква, капліца, тры юдаісцкія малітоўныя дамы, народная вучэльня, хлебазапасны амбар, паравы млын, шмат крамаў (зь іх 20 малочных). Пры Агінскім канале было 23 дамы; у маёнтку — 14 будынкаў, бровар; на шкляным заводзе — чатыры баракі; на станцыі — восем двароў. Побач зь мястэчкам разьмяшчалася сяло, насельнікі якога займаліся выключна сельскай гаспадаркай, — 90 хат, хлебазапасны магазын.
* [[1909]]: цэнтар воласьці Пінскага павету [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], маёнтак — 8 будынкаў; мястэчка — 230 двароў; сяло — 210 хат; гута — 70 будынкаў.
* [[1915]] : занятыя нямецкімі войскамі. Лінія фронту ўсталявалася ўздоўж Агінскага канала, усе гідратэхнічныя збудаваньні якога былі разбураныя. Фронт стаяў тут да лютага [[1919]]. У гэты прамежак часу немцы пабудавалі вузкакалейку з Івацэвічаў да Целяханаў і па ёй вывозілі лес.
▲* [[1921]]: у складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], цэнтар Целяханскай гміны Косаўскага павету [[Палескае ваяводзтва|Палескага ваяводзтва]], 79 будынкаў.
* [[1935]]: у Целяханах знаходзілася прадстаўніцтва ўраду водных камунікацыяў (пасьля вайны быў адноўлены і дзейнічаў Агінскі канал), пошта, тэлеграф, шпіталь, аптэка, гатэль, страўня, крама, землі ключа Целяханскага належалі графам Пуслоўскім і займалі 23 тыс. гектараў.
* [[1939]]: у [[БССР]].
* [[1940]]: цэнтар Целяханскага раёну Пінскай вобласьці, 397 двароў.
* [[1956]]: [[гарадзкі пасёлак]].▼
* [[1951]]: у Целяханах працавалі райпрамкамбінат, леспрамгас, чыгунка, лясгас, хімлясгас, прамысловы арцель з крухмала-патачным і вапнавым заводамі.
* [[1954]]: у Берасьцейскай вобласьці, у мястэчку працавалі сярэдняя школа, друкарня, пошта, лазьня, МТС, райспажыўсаюз, іншыя раённыя ўстановы, налічвалася 126 жылых будынкаў.
▲* [[25 сьнежня]] [[1956]]: [[гарадзкі пасёлак]].
* [[8 жніўня]] 1959: у Лагішынскім, з [[25 сьнежня]] [[1962]] — у Пінскім, з [[6 студзеня]] [[1965]] — у Івацэвіцкім раёнах.
* [[6 лістапада]] [[2004]]: у мястэчку адбылося асьвячэньне помніка [[Баляслаў Пачопка|Баляславу Пачопку]].<ref>[http://dossier.bymedia.net/index.php?Mode=Publication&PersonID=1438&Publ=36850 Асьвячэньне помніка айцу Баляславу Пачопку прайшло ў мястэчку Целяханы] // pbnf.org</ref>
== Насельніцтва ==
* [[
* [[1886]] — 558 чал.<ref>Telechany // Grzegorz Rakowski. Czar Polesia. *
* [[1897]] — 1039 чал. у ''мяст. Целяханы''; 114 чал. пры Агінскім канале; 58 чал. у ''маёнтку Целяханы''; 152 чал. пры ''Целяханскай гуце''; 28 чал. пры ''станцыі Целяханы''; 591 чал. у ''сяле Целяханы''.
* пач. [[20 стагодзьдзе|XX ст.]]
* [[2006]] — 4,6 тыс. чал.▼
* [[1909]] — 1120 чал. у ''мяст. Целяханы''; 147 чал. у ''маёнтку Целяханы''; 460 чал. пры ''Целяханскай гуце''; 28 чал. пры ''станцыі Целяханы''; 1328 чал. у ''сяле Целяханы''.
* [[2008]] — 4,7 тыс. чал.▼
* [[1921]] — 895 чал., зь іх 361 беларус.
* [[1951]] — 1174 чал.
* [[1959]] — 4052 чал.
* [[1997]] — 4800 чал.
* [[2002]] — 4700 чал.
== Адукацыя ==
У Целяханах працуюць сярэдняя школа, школа-інтэрнат, музыкальная школа, навучальна-вытворчы камбінат, тры дашкольныя ўстановы.
=== Мэдыцына ===
У мястэчку ёсьць лякарня і аптэка.
=== Культура ===
Да паслугаў местачкоўцаў дзьве бібліятэкі, Дом культуры з народным тэатрам.
== Эканоміка ==
Радок 64 ⟶ 98:
== Інфармацыя для турыстаў ==
* [[Агінскі канал]]
=== Выдатныя мясьціны ===
Радок 77 ⟶ 111:
== Літаратура ==
* Аляксандр Зайка. [http://c4u.omniton.net/by/23/100/607/ Целяханы: старонкі 455-гадовай гісторыі] // «Газета для вас» №724, [[13 лістапада]] [[2009]]. С. 13
* Телеханы // {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}}
* Telechany // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|12}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/282 282]
* [http://www.radzima.org/pub/miesta.php?lang=pl&miesta_id1=brivciel Telechany] // Grzegorz Rakowski. Czar Polesia.
== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://radzima.org/pub/miesta.php?lang=by&miesta_id1=brivciel мяст. Целяханы] на [[Radzima.org]]
* [http://ivacevichi.brest-region.by/content/art-635.html Телеханский поссовет // Ивацевичский районный исполнительный комитет]{{ref-ru}}
| |||