Зараастрызм: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д робат дадаў: bat-smg:Zuoruoastrėzmos |
дададзеныя ўнутраныя спасылкі |
||
Радок 1:
'''Зораастрызм''' альбо маздаізм, [[рэлігія]], заснаваная ў 8 ці 7
▲альбо маздаізм, рэлігія, заснаваная ў 8 ці 7 ст. да Нар.Хр. рэфарматарам старажытнае іранскае рэлігіі Заратуштрам (грэцкае Зораастр).
== Авэста ==
[[Файл:Zartosht.jpg|thumb|right|220px|Выява Заратуштры XVIII ст.]]
Сьвятая кніга
Індаіранская рэлігія да Заратуштры ўяўляла сабой пэўны кшталт політэізма. Заратуштра адмовіўся ад усіх [[Бог|багоў]], за выняткам аднаго, асура (у старажытнаіранскім вымаўленьні – ахура), то бок «бога», "пана", мудрасьці; адсюль яго імя Ахурамазда (паглявійская форма – Ормазд), то бок «Прамудры гасподзь», альбо «Валадар мудрасьці». Невядома, ці быў Заратуштра першым, хто абвесьціў культ Ахурамазды. Апошняму пакланяўся, як вялікаму боству, Дарый I, аднак мы ня ведаем, ці ўспрыняў Дарый гэты культ ад Заратуштры і яго пасьлядоўнікаў ці незалежна ад іх. Іншыя ахуры ігнараваліся ім, а старажытныя багі-апекуны дзьвюх ніжэйшых клясаў сталі лічыцца ліхімі боствамі, дэманамі. Аднак іх атрыбуты і якасьці ў сыстэме зораастрызму атрымалі істоты-паўбагі, якія атрымалі назву «Сьвятыя несьмяротныя» і ўяўлялі сабой сутнасьці, што раней асацыяваліся з малодшымі боствамі, а цяпер падпарадкаваныя Ахурамазьдзе. Ахурамазда ўважаўся таксама бацькам духаў-блізьнятаў, якія, напачатку тварэньня, ажыцьцяўляюць выбар паміж жыцьцём і нежыцьцём, между добром і злом і т.д. Аналягічны выбар павінен зрабіць кожны чалавек, які павінен "думкай, словам і справай" стаць на бок Ахурамазды і Сьвятых Несьмяротных ў іх барацьбе супраць сілаў ліха.▼
▲Сьвятая кніга З. – Авэста, аднак, паводле шэрагу азнакаў, толькі пэўную частку яе можна прыпісваць Заратуштру. Гэтую частку складаюць Гаты, малітвы ў складзе Авэсты. Гаты – адзіная аўтэнтычная крыніца нашых зьвестак пра Заратуштру. Галоўнай вонкавай падзеяй яго жыцьця было абарачэньне нейкага «князя Віштаспы» (грэцк. Гістаспа), якога па шэрагу прычынаў немагчыма атаясаміць зь яго цёзкам, бацькам Дарыя. У Гатах усё ўказвае на паўночны ўсход Ірану як на радзіму Заратуштры, далёкую ад кантактаў зь мескімі цывілізацыямі Бабілёніі і Заходняга Ірану, населенага пэрсамі і мідыйцамі. Відаць, Заратуштра жыў і прапаведваў ў Харэзме (тэрыторыя сучасных Таджыкістана і Ўзбэкістана), у ніжнім цячэньні Окса (Аму-Дар'і).
▲Індаіранская рэлігія да Заратуштры ўяўляла сабой пэўны кшталт політэізма. Заратуштра адмовіўся ад усіх багоў, за выняткам аднаго, асура (у старажытнаіранскім вымаўленьні – ахура), то бок «бога», "пана", мудрасьці; адсюль яго імя Ахурамазда (паглявійская форма – Ормазд), то бок «Прамудры гасподзь», альбо «Валадар мудрасьці». Невядома, ці быў Заратуштра першым, хто абвесьціў культ Ахурамазды. Апошняму пакланяўся, як вялікаму боству, Дарый I, аднак мы ня ведаем, ці ўспрыняў Дарый гэты культ ад Заратуштры і яго пасьлядоўнікаў ці незалежна ад іх. Іншыя ахуры ігнараваліся ім, а старажытныя багі-апекуны дзьвюх ніжэйшых клясаў сталі лічыцца ліхімі боствамі, дэманамі. Аднак іх атрыбуты і якасьці ў сыстэме зораастрызму атрымалі істоты-паўбагі, якія атрымалі назву «Сьвятыя несьмяротныя» і ўяўлялі сабой сутнасьці, што раней асацыяваліся з малодшымі боствамі, а цяпер падпарадкаваныя Ахурамазьдзе. Ахурамазда ўважаўся таксама бацькам духаў-блізьнятаў, якія, напачатку тварэньня, ажыцьцяўляюць выбар паміж жыцьцём і нежыцьцём, между добром і злом і т.д. Аналягічны выбар павінен зрабіць кожны чалавек, які павінен "думкай, словам і справай" стаць на бок Ахурамазды і Сьвятых Несьмяротных ў іх барацьбе супраць сілаў ліха.
Заратуштра меркаваў, што неўзабаве прыйдзе эпоха новага сьвету і што толькі прыхільнікі дабра атрымаюць у гэтым сьвеце новае жыцьцё, якое, на думку Заратуштры, будзе цягнуцца на зямлі вечна. А да прыходу гэтай эпохі памерлыя павінны ўзыходзіць на мост, які добрых людзей вядзе ў нябёсы, а ліхіх – у пекла.
Радок 16 ⟶ 13:
== Узьнікненьне дуалістычнага зораастрызму. ==
Пасьля сьмерці Заратуштры яго рэлігія стала паступова пашырацца на поўдзень (па тэрыторыі сучаснага [[Аўганістан|Аўганістана]]) і на захад (у напрамку Ірана і Мідыі). У выніку гэтага пашырэньня зораастрызм зьмяшаўся з элемэнтамі старажытнае рэлігіі, багам якой – Мітры, Анахіце і інш – прыносілі ў ахвяру кроў і хаому. Гэтая [[эвалюцыя]], адбылася ў эпоху праўленьня дынастыі Ахемэнідаў (553–330 да
Нягледзячы на аднаўленьне ўшанаваньня некаторых старых багоў, Ахурамазда па-ранейшаму заставаўся вялікім богам, што ўзвышаўся над усімі іншымі багамі. Аднак цяпер яго ўсёмагутнасьць была абмежаваная сілай Ліхога Духа: вялікае супрацьстаяньне і барацьба ажыцьцяўлялася ўжо не паміж двума падпарадкаванымі духамі-блізьнятамі, бо сам Ахурамазда быў атаясамлены з Добрым Духам і тым самым нізьведзены на адную прыступку зь Благім Духам. Абодва яны лічыліся аднанагодкамі. Добраму чыну, што ажыцьцяўляўся Ахурамаздам, Ліхі Дух, Ангра-Майнью (паглявійская форма – Ахрыман) супрацьпастаўляў свой уласны злы чын.
Радок 22 ⟶ 19:
Гэтая дуалістычная сыстэма нагадвала рэлігію, вядомую грэкам як «рэлігія магаў».
Пры Сэлеўкідох (323–248 да
У пазьнейшы час, у тым ліку і пад уплывам [[хрысьціянства|хрысьціянскага]] (ранейшага але слабейшага ўзьдзеяньня) і ісламскага (пазьнейшага, але мацнейшага) монатэізму зораастрызм моцна трансфармаваўся, в таму ў сваёй сёньняшняй форме, пашыранай у Іране і [[Індыя|Індыі]],
== Вонкавыя спасылкі ==
| |||