Казімер III Вялікі: розьніца паміж вэрсіямі

▲'''Казімі́р III Вялі́кі''' ([[30 красавіка]] [[1310]] – [[5 лістапада]] [[1370]]) — польскі кароль з [[1333]] году, апошні кароль Польшчы з дынастыі Пястаў.

▲Сын [[Уладзіслаў I Лакаток|Уладзіслава I Лакатка]] ([[1320]] – 1333), які аднавіў адзінства польскага каралеўства пасля працяглага перыяду феадальнай раздробленасці. У [[1325]] годзе Уладзіслаў і [[Гедзімін]], якія да гэтага варагавалі, заключылі накіраваны супраць [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскага Ордэну]] саюз, замацаваны дынастычным шлюбам Казіміра і дачкі Гедзіміна [[Альдона|Альдоны]] (у хрышчэнні Ганна, памерла ў [[1339]] годзе), заключаны насуперак жаданню Казіміра. У якасці пасагу, паводле падання, Гедымін нібыта адпусціў з [[ВКЛ]] больш за 20 тыс. польскіх палонных. Адным з вынікаў гэтага саюзу быў сумесны рэйд польска-літоўскага войска у [[1326]] годзе на [[Брандэнбург]] і [[Франкфурт-на-Одэры]].

▲Прыйшоўшы да улады, Казімір працягнуў лінію бацькі на тэрытарыяльную экспансію, якую у інтарэсах феадалаў [[Малапольшча|Малапольшчы]] накіраваў на ўсход. Нягледзячы на значныя страты у [[Памор'е|Памор'і]] і [[Вялікапольшча|Вялікапольшчы]] на карысць [[крыжакі|крыжакоў]], тэрыторыя [[Польшча|Польскага каралеўства]] пры Казіміры павялічылася са 106 да 270 тыс. кв. км., за што Казімір і празваны Вялікім. Скарыстаўшыся з адсутнасці спадкаемцы у апошняга галіцка-валынскага князя [[Юры-Баляслаў II Тройдзенавіч|Юрыя-Баляслава II Тройдзенавіча]] (памёр у [[1340]] годзе), спрабаваў захапіць [[Галічына|Галічыну]] і абвясціць сябе гаспадаром “Русі”, фармальна звязанай з Польшчай асабістай уніяй. Гэта выклікала канфлікт з [[ВКЛ|Літвой]], паколькі галіцкае баярства прызнала гаспадаром сына Гедзіміна [[Дзмітры-Любарт|Дзмітрыя-Любарта]], які, як і Казімір, быў блізкім сваяком Юрыя і якому удалося замацавацца на [[Валынь|Валыні]]. У [[1347]] годзе Любарт падтрымаў ініцыятыву кіеўскага мітрапаліта [[Феагност|Феагноста]] па скасаванні асобнай Галіцкай мітраполіі, каб яна не паслужыла інструментам пашырэння ўплыву Казіміра на паўднёва-заходнія землі ВКЛ. У [[жнівень|жніўні]] – [[лістапад|лістападзе]] [[1349]] году Казімір пры падтрымцы [[Залатая Арда|Залатой Арды]], [[Венгрыя|Венгрыі]] і [[Мазовія|Мазовіі]] захапіў амаль усю тэрыторыю былога [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]], у тым ліку [[Бярэсце]]. У [[1350]] годзе войскі ВКЛ вярнулі Бярэсце і Валынь, нават на кароткі час авалодалі [[Львоў|Львовам]], але Галічына засталася у руках Казіміра. У [[1351]] – [[1352]] гадах польска-венгерскія войскі здзейснілі некалькі паходаў на Бярэсце, [[Бэлз]], [[Уладзімір Валынскі]], але ВКЛ удалося захаваць большую частку набытых пры падзеле спадчыны Юрыя-Баляслава тэрыторый.

▲Паколькі шлюб з Альдонай, як і наступныя, не прынёс Казіміру законных сыноў, ён прымаў захады па забеспячэнню пераемнасці сваёй улады. З мэтай урэгуляваць гэтае і іншыя пытанні міждзяржаўных адносін у [[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральнай Еўропе]] была арганізаваная серыя сустрэч (з [[1335]] году) у венгерскім горадзе [[Вышэград|Вышэградзе]] з удзелам Казіміра, венгерскага караля [[Людовік I|Людовіка I]] (пляменніка Казіміра) і чэшскага караля [[Ян Люксембург|Яна Люксембурга]], якая стала правобразам сучаснай Вышэградскай групы краін (Польшча, Венгрыя, [[Чэхія]] і [[Славакія]]). У выніку было дамоўлена, што польскі трон у выпадку, калі Казімір памрэ без законных спадкаемцаў, пераходзіць да Людовіка. Пасля перыяду збліжэння з ВКЛ ([[1356]] – [[1366]]) узнавіў барацьбу за Валынь, якая працягвалася і пры яго наступніку Людовіку.

▲=== Літаратура ===

▲* Довнар-Запольский М.В. Из истории литовско-польской борьбы за Волынь // Киевские университетские известия. 1896. № 8.

▲* Шабульдо Ф.М. Земли Юго-Западной Руси в составе Великого княжества Литовского. К., 1987.

▲* Рудзкi Э. Ганна Альдона, дачка Гедымiна, жонка польскага караля Казiмiра Вялiкага // Спадчына, № 5. 1993.