Смаленская шляхта: розьніца паміж вэрсіямі

▲Зьберагаючы традыцыі Смаленскага княства й правы й прывілеі, нададзеныя [[ВКЛ|вялікімі князьмі літоўскімі]], смаленская шляхта пасьлядоўна бараніла іх ад [[Масква|Масквы]] пасьля канчатковага далучэньня [[Смаленшчына|Смаленшчыны]] да [[Расея|Расеі]] ў [[1667]]. Цар урачыста абавязваўся “ўва ўсім ахоўваць і правоў і вольнасьцяў іх ані ў чым ня рушыць”. Гэтым былі забясьпечаныя маёмасныя правы Смаленскае шляхты, яе станавы лад, апроч шляхецкага самакіраваньня, тэрытарыяльная вайсковая арганізацыя, свабода веравызнаньня (сярод пераважна праваслаўнае шляхты было шмат каталікоў і ўніятаў), моўныя правы й побытавыя асаблівасьці.

▲Смаленская шляхта мусіла была несьці вайсковую службу ў конным “палку Смаленскае шляхты” (складаўся выключна з прадстаўнікоў смаленскае шляхты – ад камандыра да шарагоўца), на чале якога стаяў палкоўнік (пасьля генэрал-маёр), якога на рэкамэндацыю шляхты зацьвярджаў цар; ён быў і афіцыйным лідарам шляхты. Гэта вайсковая арганізацыя існавала да [[1764]], калі ўрад яе скасаваў і пашырыў на Смаленшчыну звычайную імпэрскую вайскова-адміністратыўную сыстэму. У XVII ст. Смаленскай шляхтай (і ўсёй Смаленшчынай) кіраваў маскоўскі “Прыказ княства Смаленскага” (падначалены [[Пасольскі прыказ|Пасольскаму прыказу]]), а ў XVIII ст. расейскі Сэнат пры дапамозе мясцовае расейскае губэрнскае адміністрацыі (ад 1740-х). Частка Смаленскае шляхты, што яшчэ ў XVII ст. была выселеная на [[Уфа|Ўфімшчыну]], захоўвала шляхецкія правы й нават афіцыйна звалася “Смаленскім шляхецтвам Уфімскага павету”. Яна мела сваіх прадстаўнікоў і ў [[Заканадаўчая камісія 1767|Заканадаўчай камісіі 1767]].

▲Геаграфічнае суседзтва, гістарычныя стасункі й традыцыі, абмежаваны праўны статус Смаленскае шляхты, а таксама супольныя эканамічныя й часткова культурныя й палітычныя інтарэсы, з аднаго боку, і каляніяльны наступ Масквы – зь іншага, стваралі й умацовалі стасункі смаленскае шляхты з украінскай шляхтай і казацкай старшыной [[Гетманшчына|Гетманшчыны]]. Гетманы [[Іван Самайловіч]] і [[Даніла Апостал]] ды вышэйшая старшына ([[Міклашэўскія]], [[Лізагубы]], [[Гамаліі]], [[Дунін-Баркоўскія]], інш.) радніліся з выбітнейшымі родамі смаленскае шляхты ([[Корсакі]], [[Павала-Швайкоўскія]], [[Храпавіцкія]], [[Энґельгарты]], [[Рачынскія]], князі [[Друцкія-Саколінскія]], [[Ваяводзкія]], [[Красна-Мілашэвічы]], [[Пацёмкіны]], [[Пасекі]], [[Лыкошыны]], [[Рыдванскія]], [[Савіцкія]]). Сямейныя, эканамічныя й культурныя стасункі смаленскае шляхты й Гетманшчыны спрыялі двухбаковаму перасяленьню, продажу й абмену маёнткамі. Полк смаленскае шляхты браў удзел у [[Чыгірынскія паходы|Чыгірынскіх]], [[Крым]]скіх і [[Азоўскія паходы|Азоўскіх паходах]] ды іншых падзеях і акцыях на Ўкраіне. Гэтыя стасункі дасягнулі такіх памераў, што расейскі ўрад палічыў патрэбным “адвадзіць маларасейцаў ад сваяцтва з смаленцамі” (загад імпратрыцы [[Ганна Іванаўна|Ганны Іванаўны]] князю А.Шахоўскаму ад [[31 студзеня]] [[1734]]). Асабліва расейскі ўрад непакоілі палітычныя стасункі шляхты й Гетманшчыны. Аўтанамістычны рух на Смаленшчыне, што меў падтрымку ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], меў пэўны водгук і уплыў на [[Украіна|Ўкраіне]] (справа Ф.Красна-Мілашэвіча й князя А.Чаркаскага). Нядзіва, што скасаваньне аўтаноміі смаленскае шляхты супала зь ліквідацыяй Гетманшчыны, а на чале расейскае ўрадавае камісіі быў пастаўлены колішні гетман [[Кірыла Разумоўскі]].

▲Расейскі ўрад, пачынаючы ад [[Пётр І Вялікі|Пятра І]], паступова абмяжоўваў правы Смаленскае шляхты (што выулікала зь яе боку пэтыцыі й пратэсты), а ў [[1764]]-[[1765]] скасаваў вайсковую арганізацыю шляхты й ператварыў Смаленшчыну ў звычайную расейскую [[Смаленская губэрня|губэрню]], а смаленскую шляхту – у расейскае дваранства. Але яшчэ ў XVIII ст. расейскі ўрад быў занепакоены “Смаленскай змовай” [[1798]]. У змове бралі ўдзел, апроч прадстаўнікоў Смаленскае шляхты, і украінскія старшыны расейскае арміі (генэрал [[Паўла Білуха-Каханоўскі]], капітан [[Фёдар Лукашэвіч]], брат В.Лукашэвіча, інш.).