|
=== Позьнеантычны пэрыяд ===
Бізантыйскае [[грамадзтва]] ў [[4 стагодзьдзе|4]] – -[[6 стагодзьдзе|6]] стагодзьдзях дэманстравала значна большую стабільнасць антычных формаў жыцьця, чым насельніцтва заходняй часткі [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]], якая перажывала ўнутраны крызыс і адначасова мусіла супрацьстаяць нападам [[барбары|барбараў]]. Бізантыя змагла свой крызыс пераадолець. У гэтага было некалькі прычын. Тутэйшыя [[правінцыя|правінцыі]] былі больш шчыльна населеныя, і іхняя [[эканоміка]] не трымалася толькі на працы [[раб]]оў. Дзяржава яшчэ з часоў [[Канстанцін І Вялікі|Канстанціна І Вялікага]] намагалася прывязаць жыхароў да зямлі, каб забясьпечыць апрацоўку надзелаў, ад якіх у [[казна|казну]] паступалі [[падатак|падаткі]], а ў войска правізія. Акрамя гэтага, захаваўся шматлікі слой вольных земляробаў з дробнай зямельнай маёмасьцю. Таму тут зьмяншэньне колькасьці ваеннапалонных не спрычынілі такі глыбокі эканамічны заняпад, як на захадзе. У Бізантыі была гусьцейшая сетка гарадзкіх пасяленьняў, ад дробных мястэчкаў аграрнага характару да значных рамесьніцкіх цэнтраў, якія забясьпечвалі ўсю імпэрыю, важных портаў ці скрыжаваньняў наземных гандлёвых шляхоў, стотысячных гарадоў, якім быў, напрыклад, [[Канстантынопаль]], [[Антыёхія]] ці [[Александрыя]] ў [[Эгіпет|Эгіпце]]. У Бізантыі захавалася інтэнсыўнае рамесьніцтва і гандаль, разьвівалася палітычнае жыцьцё і культура. Гэта, натуральна, вяло да паглыбленьня адрозьненьняў паміж захадам і ўсходам.
У пэрыяд [[вялікае перасяленьне народаў|вялікага перасяленьня народаў]] Бізантыйская імпэрыя была вымушана абараняцца ад барбарскіх плямёнаў, сярод якіх былі [[готы]], [[гуны]], пазьней [[авары]] і [[славяне]] ці [[булгары]]. Дзякуючы ваеннай, а часта і культурнай перавазе і дыпламатычнай хітрасьці бізантыйскія ўлады здолелі захаваць імпэрыю. У [[6 стагодзьдзе|6 стагодзьдзі]] за імпэратарам [[Юстыніян І|Юстыніянам І]], які быў найвыбітнейшым бізантыйскім уладаром позьнеантычнага пэрыяду, Бізантыя нават захапіла тэрыторыі, якія раней належалі да [[Заходняя Рымская імпэрыя|Заходняй Рымскай імпэрыі]] ([[Італія]], паўночная [[Афрыка]], паўднёвая [[Гішпанія]]). У гэты час з волі імпэратара адбылася [[кадыфікацыя]] рымскага права. Гэта быў важны юрыдычны крок, які ўзаконіў сучасныя нормы жыцьця ў Бізантыйскай імпэрыі. Сярод іх было выключнае становішча старой рабаўласьніцкай [[арыстакратыя|арыстакратыі]], артадаксальнае [[хрысьціянства]] як [[дзяржаўная рэлігія]], злучэньне [[сьвецкая ўлада|сьвецкай]] і царкоўнай найвышэйшай улады.
Апошнім імпэратарам гэтака пэрыяду быў [[Маўрыцыюс (бізантыйскі імпэратар)|Маўрыцыюс]], які здолеў спыніць [[Пэрсыя|пэрсыдзкую]] [[афэнзыва|афэнзыву]], але ня змог перашкодзіць славянскай экспансыі на [[Балканы|Балканах]]. Пасьля яго зьняцьця і забойства ([[602]]) Бізантыя апынулася ў цяжкім становішчы. Позьнеантычны пэрыяд скончыўся. ▼
▲ Апошнім імпэратарам гэтака пэрыяду быў [[Маўрыцыюс (бізантыйскі імпэратар)|Маўрыцыюс]], які здолеў спыніць [[Пэрсыя|пэрсыдзкую]] [[афэнзыва|афэнзыву]], але ня змог перашкодзіць славянскай экспансыі на [[Балканы|Балканах]]. Пасьля яго зьняцьця і забойства ([[602]]) Бізантыя апынулася ў цяжкім становішчы. Позьнеантычны пэрыяд скончыўся.
=== Час вялікіх зьменаў ===
Падзеі памежжа [[6 стагодзьдзе|6]] і [[7 стагодзьдзе|7 стагодзьдзяў]] выразна прадэманстравалі, што намаганьні [[Юстыніян І|Юстыніяна]] аднавіць імпэрыю ня спраўдзяцца. Жыцьцё ў Бізантыі было пад пастаяннай пагрозай [[славяне|славянскай]] [[міграцыя|міграцыі]], працяглых войнаў з [[пэрсы|пэрсамі]], якія хутка замяніла рэзкая [[арабы|арабская]] [[экспансыя]]. Каб пераадолець гэты крызыс, Бізантыя мусіла перажыць значныя зьмены, пераўтварыцца з позьнеантычнай дзяржавы і грамадзтва ў дзяржаву і грамадзтва [[сярэднявечча|сярэднявечнае]]. Гэта адбылося ў 7 стагодзьдзі.
[[Славяне]] і [[арабы]] рабілі Бізантыі шмат праблемаў сваімі [[набег]]амі. На працягу 7 стагодзьдзя былі практычна страчаныя [[Балканская паўвыспа|балканскія]] і [[ўсход]]нія правінцыі ([[Мэсапатамія]], [[Эгіпет]], [[Сырыя]] і інш.), імпэрыя была пазбаўлена эканамічнага патэнцыялу ўсходу ўключна з бальшынёй разьвітых [[горад|гарадоў]] ([[Атыёхія]], [[Александрыя]] і інш.). Гэтыя геаграфічна-палітычныя і дэмаграфічныя зьмены і патрэба ў актыўнай абароне тэрыторыі дзяржавы ўсё ж дапамаглі распачаць вайсковыя рэформы і рэформы адміністрацыйнай сыстэмы, якія вялі да зьмены сацыяльнай структуры бізантыйскага грамадзтва і эканомікі. У той жа час страта [[правінцыя|правінцый]], насельніцтва якіх збольшага не было [[Грэцыя|грэцкага]] паходжаньня і адрозьнівалася [[мова]]й (размаўлялі ў асноўным [[арамэйская мова|па-арамэйску]], [[армянская мова|армянску]] ці [[копцкая мова|копцку]]), [[веравызнаньне]]м і [[культура]]й, паспрыяла ўзмацненьню адзінства імпэрыі як ў культурным, так і ў рэлігійным сэньсе. Арабская і славянская экспансыі былі адным з важных фактараў, які ўплываў на пераўтварэньне Ўсходняй Рымскай імпэрыі ў сярэднявечную грэцкую дзяржаву.
Страціўшы вялікія тэрыторыі на карысьць арабаў і славянаў, у [[8 стагодзьдзе|8 стагодзьдзі]] Бізантыя разьмяшчалася ў значна меншых абсягах, чым у позьнеантычны пэрыяд. Зь іншага боку, [[імпэратар]]ам удалося спыніць глыбокі палітычны крызіс, які пагражаў краіне ў мінулым стагодзьдзі, і ўзмацніць цэнтральную ўладу. Крызыс быў пераадолены, але ў хуткім часе ён перасунуўся ў сфэру набажэнцкай ідэалёгіі і царкоўнай палітыкі. У [[726]] годзе імпэратар [[Леў ІІІ]] забараніў пакланяцца [[абраз]]ам і загадаў прыбраць іх з бізантыйскіх [[храм]]аў. Дасюль гісторыкі дыскутуюць пра тое, што было прычынай гэтага рашэньня. Загад свайго бацькі пашырыў [[Канстанцін V Капранім]], які склікаў у [[757]] годзе ў [[Канстантынопаль|Канстантынопалі]] [[царкоўны сабор]], удзельнікі якога абвясьцілі [[абразаборніцтва]] афіцыйным [[вучэньне]]м [[хрысьціянства|хрысьціянскай царквы]]. Пасьля гэтага імпэратар пачаў перасьледаваць [[іканафіл]]аў. ▼
У [[787]] імпэратарка – [[рэгент]]ка Ірэна склікала [[Другі Нікейскі сабор|Ўсяленскі сабор у Нікеі]], на якім было адноўлена шанаваньне абразоў. У [[815]] годзе [[Леў V Армянін]] зноў абвясьціў абразаборніцтва. ▼▲ Страціўшы вялікія тэрыторыі на карысьць арабаў і славянаў, у [[8 стагодзьдзе|8 стагодзьдзі]] Бізантыя разьмяшчалася ў значна меншых абсягах, чым у позьнеантычны пэрыяд. Зь іншага боку, [[імпэратар]]ам удалося спыніць глыбокі палітычны крызіс, які пагражаў краіне ў мінулым стагодзьдзі, і ўзмацніць цэнтральную ўладу. Крызыс быў пераадолены, але ў хуткім часе ён перасунуўся ў сфэру набажэнцкай ідэалёгіі і царкоўнай палітыкі. У [[726]] годзе імпэратар [[Леў ІІІ]] забараніў пакланяцца [[абраз]]ам і загадаў прыбраць іх з бізантыйскіх [[храм]]аў. Дасюль гісторыкі дыскутуюць пра тое, што было прычынай гэтага рашэньня. Загад свайго бацькі пашырыў [[Канстанцін V Капранім]], які склікаў у [[757]] годзе ў [[Канстантынопаль|Канстантынопалі]] [[царкоўны сабор]], удзельнікі якога абвясьцілі [[абразаборніцтва]] афіцыйным [[вучэньне]]м [[хрысьціянства|хрысьціянскай царквы]]. Пасьля гэтага імпэратар пачаў перасьледаваць [[іканафіл]]аў.
Бой за шанаваньне абразоў паўплываў на бізантыйскае грамадзтва мацней, чым ранейшыя хрысталягічныя спрэчкі, і паўплываў на падзеі ў імпэрыі наступных 120 гадоў. Вострае сутыкненьне поглядаў падзяліла насельніцтва Бізантыі на два [[лягер]]ы, паспрыялі паглыбленьню розьніцы памі заходняй (эўрапейскай) і ўсходняй (азіяцкай) часткамі імпэрыі і прывялі да ракавога адасабленьня грэцкага артадаксальнага сьвету і заходняга хрысьціянства. Наступствам гэтага была зьмена арыентацыі [[папа|папы]] на [[Імпэрыю Франкаў]], а таксама рэстаўрацыя заходняй імпэрыі. ▼
▲ У [[787]] імпэратарка – -[[рэгент]]ка Ірэна склікала [[Другі Нікейскі сабор|Ўсяленскі сабор у Нікеі]], на якім было адноўлена шанаваньне абразоў. У [[815]] годзе [[Леў V Армянін]] зноў абвясьціў абразаборніцтва.
▲ Бой за шанаваньне абразоў паўплываў на бізантыйскае грамадзтва мацней, чым ранейшыя хрысталягічныя спрэчкі, і паўплываў на падзеі ў імпэрыі наступных 120 гадоў. Вострае сутыкненьне поглядаў падзяліла насельніцтва Бізантыі на два [[лягер]]ы, паспрыялі паглыбленьню розьніцы памі заходняй (эўрапейскай) і ўсходняй (азіяцкай) часткамі імпэрыі і прывялі да ракавога адасабленьня грэцкага артадаксальнага сьвету і заходняга хрысьціянства. Наступствам гэтага была зьмена арыентацыі [[папа|папы]] на [[Імпэрыю Франкаў]], а таксама рэстаўрацыя заходняй імпэрыі.
=== Узмацненьне раннесярэднявечнай Бізантыі ===
У [[9 стагодзьдзе|9 стагодзьдзі]] былі скончаныя вялікія дагматычныя спрэчкі аб шанаваньні [[абраз]]оў, наступствам якіх быў працяглы духоўны і грамадзкі [[крызыс]]. Вяртаньне да шанаваньня абразоў у [[843]] годзе ня толькі паставіла канчатковую кропку ў [[абразаборніцтва|абразаборніцкім]] руху, але і азначыла пераадоленьне экстрэмісцкіх праяваў абодвух кірункаў. Гэтаму дапамагла ўсеагульная стома і новыя праблемы ў зьнешняй [[палітыка|палітыцы]]. У той жа час былі створаныя перадумовы для ўзмацненьня [[сярэднявечча|сярэднявечнай]] Бізантыйскай імпэрыі.
У гэты пэрыяд адбываюцца новыя зьмены ў структуры бізантыйскага грамадзтва. Утвараюцца вялікія прыватныя [[надзел]]ы. Зямлю на гэтых тэрыторыях апрацоўвалі розныя катэгорыі [[земляробства|земляробчага]] насельніцтва, наёмныя працаўнікі. Да канца [[11 стагодзьдзе|11 стагодзьдзя]] ў бізантыйскім земляробстве сустракаецца [[рабства]]. Але паступова даволі вялікім грамадзкім слоем сталі ''paroikoi'' – залежныя сяляне, падданыя. Пароікас быў асабіста вольны і тэарэтычна мог пакінуць маёнтак. Але калі ён жыў на зямлі больш за 30 гадоў, гаспадар ня мог яго выгнаць. Шматлікі слой залежнага сялянства паступова стаўся падставовым складнікам земляробчага насельніцтва, у той час калі вольныя [[сялянства|сяляне]] перасталі ў Бізантыі займаць важную пазіцыю і пакрысе зьнікалі. Сфармаваўся [[фэадалізм]] са спэцыфічнымі рысамі, якімі адрозьніваўся ад заходнеэўрапейскага фэадалізму. Напрыклад, тут не разьвілася асабістая залежнасьць падданых – [[прыгоньніцтва]], а таксама клясычныя [[лен]]авыя адносіны.
Фэадалы пачалі ўмешвацца ў адміністрацыю і атрымліваць высокія вайсковыя званьні. Намагаючыся забяспечыць сабе палітычную ўладу, фэадальным магнатам у гэтым супрацьдзейнічала адміністрацыйная [[арыстакратыя]], якая да гэтага часу прадстаўляла адну з найбольш уплывовых групаў. ▼
▲ Фэадалы пачалі ўмешвацца ў адміністрацыю і атрымліваць высокія вайсковыя званьні. Намагаючыся забяспечыць сабе палітычную ўладу, фэадальным магнатам у гэтым супрацьдзейнічала адміністрацыйная [[арыстакратыя]], якая да гэтага часу прадстаўляла адну з найбольш уплывовых групаў.
== Зьнешнія спасылкі ==
|
